VĂN MINH
HARRY RITTER[*]
ĐINH HỒNG PHÚC dịch
Harry Ritter. 1986. “Civilization”. In Dictionary of concepts in history. New York: Greenwood Press, pp. 39-43.
VĂN MINH [t.Anh: civilization]. 1. Một giai đoạn cao của sự phát triển xã hội, được đặc trưng bởi cấu trúc xã hội phức tạp, mức độ tinh vi về công nghệ và quản lý cao, và trình độ thành tựu trí tuệ và thẩm mỹ cao. 2. Quá trình qua đó một xã hội đạt được trình độ phát triển cao về xã hội, công nghệ, quản lý, trí tuệ và thẩm mỹ. 3. Theo nghĩa nhân học, nó là từ đồng nghĩa với thuật ngữ ‘văn hóa’, nghĩa là, toàn bộ lối sống vật chất và tinh thần của một xã hội.
Văn minh [ t. Pháp : civilisation ], một chữ được yêu cầu ở Pháp giữa thế kỷ 18, được sử dụng với nhiều nghĩa khác nhau suốt hai trăm năm qua. Lịch sử của thuật ngữ này cho thấy nó đi sóng đôi cùng với lịch sử dân tộc của khái niệm văn hóa truyền thống, mà ý niệm về “ văn minh ”, theo quan điểm truyền thống cuội nguồn, được gắn chặt với nó . Theo nghĩa từ nguyên, văn minh có gốc từ chữ civis [ công dân ], civitas [ thành quốc ] và civilitas [ “ quyền công dân ”, hay chữ khác là “ lịch sự và trang nhã ”, nhất là theo nghĩa sự tôn trọng ] trong tiếng La tinh cổ. Trong ngôn từ La tinh thời trung đại, civilitas có được những hàm nghĩa xã hội rộng hơn. Trong De monarchia, ví dụ điển hình, Dante, nói về humana civilitas theo nghĩa “ thực tại xã hội rộng nhất và tổng lực nhất ” [ Kroeber và Kluckhohn, 1952 : 15 ; Brinkman, 1930 : 525 – 26 ] . Sự Open khái niệm tân tiến về văn minh có trước bản thân chữ này tối thiểu hai thế kỷ. Trong cả tiếng Anh lẫn tiếng Pháp, những chữ “ khai hóa ” [ hay “ truyền bá văn minh ” ] [ civilize ] và “ được khai hóa ” [ civilized ] được dùng thông dụng ở thế kỷ 16 và 17 [ Febvre, [ 1930 ] 1973 : 224 ] ; chúng là một phần của nghành nghề dịch vụ những bộc lộ tương quan đến những Lever hành vi ứng xử của con người và sự tăng trưởng tương đối của xã hội – từ sự hoang dã hay hung tàn ở Lever thấp đến sự nhã nhặn [ sự thanh nhã đã được vun bồi ] và chính trị [ sự thanh nhã trong lao lý, quản trị hành chính và chính quyền sở tại ] ở Lever cao. Ngay từ năm 1560 [ Huppert, 1971 : 765 – 69 ] những học giả Pháp, khi tìm từ trái nghĩa với hoang dã và một khái niệm tổng lực hơn chữ “ trật tự bảo mật an ninh ” [ “ police ” ], đã dùng chữ civilisé theo một trong những nghĩa văn minh của chữ “ văn minh ”, nghĩa là một quy trình tiến hóa dẫn đến sự phức tạp hóa trong những phong tục tập quán, pháp lý và chính quyền sở tại. Sự gia nhập lúc bấy giờ của từ văn minh ở Pháp giữa thế kỷ 18 ship hàng cho một mục tiêu lịch sử dân tộc đặc biệt quan trọng : nhu yếu cần có một thuật ngữ để “ bộc lộ … sự thắng lợi và lan tỏa của lý tính không riêng gì trong nghành thể chế chính trị và quản trị [ police ] mà còn trong nghành nghề dịch vụ đạo đức và trí tuệ ” [ Febvre, [ 1930 ] 1973 : 228 ] . Febvre [ [ 1930 ] 1973 : 222 ], trong khu công trình nghiên cứu và điều tra tiên phong của mình, đã lần theo vết tích chữ này đến Antiquité dévoilée par ses usages / Khám phá thời cổ đại qua những tập quán của nó [ 1766 ] của Boulander, trong đó nó được dùng để biểu lộ quy trình qua đó một dân tộc bản địa “ hoang dã ” hoàn toàn có thể nâng lên một Lever sống cao hơn. Moras [ 1930 ] và Benveniste [ 1953 ] đẩy lùi niên đại này đến L’ami des Hommes ou Traité de la population [ 1757 ] của Marquis de Mirabeau, ở đó chữ này có hai nghĩa : một hoạt động giải trí hay quy trình, đơn cử là sự tinh lọc của đời sống xã hội ; và điều kiện kèm theo đạt được như thể tác dụng của quy trình này [ Rauhut, 1953 : 84 ]. Từ Pháp, chữ này nhanh gọn chuyển sang những ngôn từ Anh và Đức . Ban đầu, có sự đồng thuận thoáng rộng về nghĩa của thuật ngữ này. Nó quy chiếu đến ý niệm về một quy trình phổ quát và không hề cưỡng lại của sự triển khai xong đạo đức và xã hội trong đó những những tầng lớp được giáo dục của Tây Âu đã khá tăng trưởng và giống loài người đang đều đặn tiến đến nó. Vì thế, nó là một phương diện then chốt của ý niệm khai minh về sự văn minh [ Gilbert, 1960 : 41 ]. Lý tưởng đạo đức đã là cơ sở triết học to lớn cho những ý niệm về lịch sử dân tộc văn hóa truyền thống và lịch sử dân tộc phổ quát [ hay “ lịch sử vẻ vang quốc tế ” ] ở cuối thế kỷ 18 và là một khung khái niệm thông dụng cho sử luận ở cuối thế kỷ 19 đầu thế kỷ 20 [ Masur, 1962 ] . Văn minh được hiểu một cách tiêu biểu vượt trội về mặt tộc người TT, tương ứng khắt khe với những chuẩn mực châu Âu [ Liebel, 1967 – 68 : 457 ]. Triết gia Đức Hegel biểu lộ sự tin yêu không hề lay chuyển của giới tri thức châu Âu vào sức mạnh của những truyền thống cuội nguồn châu Âu, ông viết : “ Người châu Âu đã dong buồm đi khắp quốc tế và so với họ, quốc tế là một quả cầu ”. “ Bất cứ chỗ nào còn chưa nằm trong sự thống trị của nó hoặc là không đáng để nhắc tới hoặc là cũng sẽ rơi vào sự thống trị của nó ” [ trích theo Masur, 1962 : 607 ]. Trong tập bài giảng La civilization en Europe / Nền văn minh châu Âu [ 1828 ], nhà sử học François Guizot miêu tả ý niệm mà sử luận Âu châu trước Chiến tranh quốc tế lần thứ nhất đã củng cố : “ Về phần tôi, tôi được thuyết phục rằng có điều gì đó như số phận chung của con người, và sự chuyển trao gia tài của quả đât và, do đó, một lịch sử dân tộc văn minh phổ quát cần được ghi chép lại và viết … Ý niệm về sự văn minh và tăng trưởng so với tôi xem ra là một ý niệm nền tảng được chứa trong văn minh quốc tế [ trích theo Febvre, [ 1930 ] 1973 : 241 ] .
Ngay sau bước ngoặt sang thế kỷ 19, thuật ngữ này được sử dụng theo nghĩa thứ hai, nghĩa “ dân tộc học ” : điểm đến cho những truyền thống cuội nguồn xã hội và trí tuệ đặc trưng, ví dụ điển hình như : “ văn minh Pháp ”, “ văn minh Trung Quốc ”. Nghĩa này báo hiệu cho cuối thế kỷ 19 sự sinh ra của khái niệm khảo cổ học và nhân học văn minh là “ văn hóa truyền thống ”. Bộ Từ điển tiếng Anh Oxford, ví dụ điển hình, đã trích dẫn một quy chiếu năm 1814 trong Hạ Nghị viện Anh đến “ văn minh … Hindu ” ; cũng trong năm ấy, nhà thám hiểm người Đức Alexander von Humboldt đã nói tới “ hơn 5 thế kỷ văn minh ” ở người Malays hòn đảo Sumatra, và triết gia người Pháp Pierre-Simon Ballanche ám chỉ đến “ những nền văn minh cổ đại ” và “ di sản của hàng loạt những nền văn minh trước kia ” trong cuốn Les Vieillar et le jeune home / Người già và người trẻ [ 1819 ] [ Febvre, [ 1930 ] 1973 : 235 – 36 ]. Cách dùng ấy hàm ý rằng bất kỳ nhóm người nào, dù mức độ tăng trưởng vật chất và trí tuệ của nó có phức tạp như thế nào, hoàn toàn có thể có nhánh văn minh riêng của nó [ Febvre, [ 1930 ] 1973 : 247 ]. Hơn nữa, ở đây phát sinh xu thế phối hợp những khái niệm “ đạo đức ” và “ dân tộc học ” và nối kết thuật ngữ này với sự góp phần về chính trị, văn hóa truyền thống và đạo đức của một vương quốc đơn cử cho lịch sử vẻ vang quả đât – gia tài thừa kế, di sản, hay những “ của cải ” hiếm được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác. Như Febvre quan tâm, quan điểm “ chứng minh và khẳng định sự sống sót của từng dân tộc bản địa riêng biệt và từng nền văn minh riêng biệt không ngăn được khái niệm cũ về nền văn minh tổng quát của con người vẫn còn sống trong tâm thức của mọi người ” [ fp. 248 ]. Cả hai hoàn toàn có thể sống sót bên cạnh nhau [ và thường là như vậy ] như thể một phần của giả định rằng “ những nền văn minh ” dân tộc bản địa nuôi dưỡng sự sinh trưởng của nền văn minh trái đất, giống như những nhánh sông nuôi dưỡng con sông cái [ Brinkmann, 1930 : 528 ]. Theo nghĩa này, nền văn minh được coi là một “ thành quả tích cực, cái gì đó mà chỉ có một vài xã hội tìm cách đạt được ” [ Bierstedt, 1966 : 485 ]. Cách sử dụng thuật ngữ này theo kiểu dân tộc bản địa chủ nghĩa vẫn còn sống sót trong những khu công trình khảo cứ có tính giáo khoa về “ văn minh Hoa Kỳ ”, “ văn minh Pháp ”, “ văn minh Anh ”, v.v., mặc dầu ngày này nó thường được gọi là [ thuật ngữ ] dân tộc bản địa học theo nghĩa hẹp [ Scheider, 1968 : 188 ]
Ở châu Âu nói tiếng Đức, văn minh bắt đầu được dùng theo nghĩa gốc của Mirabeau ; nhưng trong sự tăng trưởng quan trọng thứ ba, nó dính vào mối quan hệ phức tạp với từ “ văn hóa truyền thống ” [ Cultur, Kultur ] [ Gilbert, 1960 : 40-41 ]. Suốt thế kỷ 19, nhiều tác gia Đức đồng ý thói quen phân biệt rõ nét giữa hai khái niệm văn minh và văn hóa truyền thống. Vì thế, văn minh bộc lộ cho những phương diện vật chất, máy móc do con người làm ra của đời sống xã hội, những cái phức tạp này được tăng trưởng qua việc rèn luyện lý tính của ý thức như viết lách, phương pháp làm ăn và những kĩ thuật nông nghiệp. Văn hóa biểu lộ “ những phương diện mang tính chủ quan hơn của đời sống con người không lũy tiến về mặt xã hội và không hề được vay mượn hay học hỏi bởi người ngoài ”, như “ những ý niệm hay những lý tưởng, nghệ thuật và thẩm mỹ và văn chương, luân lý và đạo đức, triết học và tôn giáo ” [ Schneider, 1968 : 187 ]. Sự phân biệt này cũng được một số ít tác gia nói tiếng Anh gật đầu, mặc dầu nó chưa thông dụng ở Pháp. Từ năm 1945, nhiều người có thẩm quyền đã chứng minh và khẳng định rằng văn hóa truyền thống và văn minh đã trở thành những từ ngầm đồng nghĩa tương quan với nhau trong diễn ngôn học thuật [ Gilbert, 1960 : 41, 52 ]. Điều này đặc biệt quan trọng đúng trong khảo cổ học, nhân học, và xã hội học. Tuy nhiên, trong sử học hai thuật ngữ này hiếm khi được coi là trọn vẹn đồng nghĩa tương quan ; thường thì văn minh bộc lộ một quá trình đặc trưng của văn hóa truyền thống, nghĩa là quy trình tiến độ tiến hóa xã hội cao hơn [ xem Poliśenský, 1980 : 62 ] . Sự sinh ra của những môn khảo cổ học, xã hội học và nhân học vào cuối thế kỷ 19 cùng với những nỗ lực định nghĩa văn minh như thể một đối tượng người dùng của điều tra và nghiên cứu khoa học ; tác dụng là cả một list những định nghĩa thường là vô định hình và chập chồng nhau [ xem Armillas, 1968 ; Bierstedt, 1966 ; Chile, 1951 ]. Nỗ lực này, được thôi thúc bởi mối chăm sóc đến sự tiến hóa trong nghành học thuật sau Nguồn gốc những loài [ 1859 ] của Charles Darwin, được minh họa trong khu công trình của Herbert Spencer [ 1820 – 1903 ], một tác gia tiên phong người Anh của xã hội học triết lý, và những tác phẩm của nhà nhân học Mỹ thời kỳ đầu là Lewis Henry Morgan [ 1818 – 81 ]. Spencer, Morgan, và những nhà kim chỉ nan có cùng khunh hướng tin rằng những truyền thống cuội nguồn xã hội của quốc tế hoàn toàn có thể được phân loại theo những trình độ tăng trưởng cùng với quy mô tăng trưởng chuẩn mực : từ cấp bậc thấp “ hoang dã ” và “ man dã ” đến cấp bậc cao nhất là “ văn minh ”. Niềm tin này trở thành một phương cách phân biệt chủng tộc giữa những nhóm dân tộc bản địa “ tiên tiến và phát triển ” [ “ văn minh ] và “ lỗi thời ”. Rất nhiều chỉ báo được gợi ý – biết chữ, nông nghiệp được tổ chức triển khai thành nghiệp đoàn, tiền tệ, sự hiện hữu của những thành phố lớn, v.v. Xã hội cổ đại [ 1877 ] của Morgan nhấn mạnh vấn đề đến sự quá độ từ những cơ cấu tổ chức xã hội dựa trên dòng dõi sang những cơ cấu tổ chức xã hội dựa trên công dụng xã hội [ Armillas, 1968 : 219 ]. Sự phối hợp của “ văn minh ” với sự sinh ra của những thành phố lớn và những lối ứng xử đô thị có ảnh hưởng tác động đặc biệt quan trọng trong thế kỷ 19, được minh họa trong ý tưởng sáng tạo về “ cuộc cách mạng đô thị ” do nhà khảo cổ học Anh là V. Gordon Childe đưa ra [ 1936 ; 1942 ]. [ Điều mê hoặc là, bộ Bách khoa toàn thư quốc tế về Khoa học xã hội / International Encyclopedia of the Social Sciences năm 1968 xem văn minh như thể một phạm trù con của “ cách mạng đô thị ” ]. Vì thế phát sinh quy ước phân biệt khá thông dụng khái niệm văn minh bằng “ những giá trị, những định chế và những tập quán … tương thích với đời sống đô thị ” [ Schneider, 1968 : 186 ]. Đối với những học giả, quy tắc này mang lại một phương pháp phân biệt có tính quy ước giữa “ văn minh ” và “ văn hóa truyền thống ” : bất kể xã hội nào, dù trình độ tăng trưởng về vật chất và trí tuệ của nó có như thế nào, cũng đều có văn hóa truyền thống ; “ văn minh ”, tuy nhiên, yên cầu phải có trình độ đô thị hóa cao, cùng với tính phức tạp xã hội được tích hợp và trình độ tăng trưởng của kĩ thuật được tăng trưởng .
Trong sử học, lịch sử vẻ vang nghệ thuật và thẩm mỹ, và xã hội học, ý niệm về nền văn minh – thường được định nghĩa lỏng lẻo hay chẳng hề được định nghĩa – được sử dụng một cách thoáng rộng ở nửa đầu thế kỷ 20 như là cơ sở kim chỉ nan cho lịch sử vẻ vang quốc tế tư biện của những nhân vật như Spencer [ [ 1918 – 22 ] 1932 ] và Toynbee [ 1934 – 61 ] và rất nhiều những người viết phổ cập tri thức [ như Durant, 1935 – 75 ; Clar, 1970 ], họ hiểu khái niệm này theo nghĩa là “ một đơn vị chức năng thao tác tổng lực nhất hoàn toàn có thể nhận ra được trong sử học ” [ Gilbert, 1960 : 54 ]. Mối tâm lớn ở đầu thế kỷ 20 đến sự sinh ra và suy tàn của “ những nền văn minh ” có quan hệ trực tiếp với “ sự khủng khoảng chừng ” được nhận thấy trong “ nền văn minh Tây phương ”, vốn là nền văn minh được người ta hiểu một cách khác nhau là di sản Hy-La / Kitô hay “ sự chinh phục đời sống tốt đẹp ” [ Marcell, 1969 : 74 ]. Trong những trường ĐH Mỹ, những lớp “ nền văn minh Tây phương ” được trình làng ở đầu thế kỷ 20 như thể một phương tiện đi lại đồng điệu những người nhập cư từ những vùng ngoài Tây Âu và Bắc Âu. Cùng với việc ngày càng có nhiều sự nhìn nhận cao những truyền thống lịch sử lịch sử vẻ vang ngoài châu Âu ở nửa đầu thế kỷ 20, văn minh – cùng với gánh nặng nhét đầy giá trị [ value-charge burden ] của nó là những cách phối hợp mục đích luận với chủ nghĩa dân tộc bản địa TT [ Masur, 1962 : 607 – 8 ] – trong chừng mực nào đó đã nhường chỗ cho những thuật ngữ và khái niệm mới hơn [ ví dụ : khái niệm “ hiện đại hóa ” ] để bộc lộ sự đạt được tính phức tạp và cấu trúc phức tạp của xã hội .
TÀI LIỆU THAM KHẢO
Armillas, Pedro. 1968. “ The Concept of Civilization. ” International Encyclopedia of the Social Sciences 16 : 218 – 21 .
Benceniste, E. 1953. “ Civilisation : Contribution à l’histoire du mot. ” In Hommage à Lucien Febvre, Paris : 47-54 .
Bierstedt, Robert. 1966. “Indices of Civilization.” The American Journal of Sociology 71: 483-90.
Xem thêm: xuất hiện nghĩa là gì trong từ Hán Việt?
Brinkmann, Carl. 1930. “ Civilization. ” Encyclopedia of the Social Sciences 3 : 525 – 29 . Childe, V. Gordon. 1936. Man Makes Himself. London . _________. 1942. What Happened in History. Harmondsworth, Eng . _________. 1951. Social Evolution. New York . Clark, Kenneth. 1970. Civilization. New York . Durant, Will. 1935 – 75. The Story of Civilization. New York . Febvre, Lucien. [ 1930 ] 1973 : “ Civilization : Evolution of a Word and a Group of Ideas. ” In Peter Burke, ed., A New Kind of History : From the Writings of Fevbre. New York : 219 – 57 . Gilbert, Felix. 1960. “ Cultural History and Its Problems. ” Comité International des Sicences Historiques, Rapports 1 : 40-58 . Huppert, George. 1971. “ The Idea of Civilization in the Sixteenth Century. ” In Anthony Molho and John A. Tedeschi, eds., Renaissance Studies in Honor of Hans Baron. Dekalb, I11. : 757 – 69 . Kroeber, A. L., and Kluckholn, Clyde, 1952. Culture : A Critical Review of Concepts and Definitions. New York . Liebel, Helen P. 1967 – 68. “ The Historian and the Idea of World Civilization. ” The Dalhousie Review 47 : 455 – 66 . Marcell, David W. 1969. “ Charles Beard : Civilization and the Revolt Again Empiricism. ” American Quarterly 21 : 65-86 . Massur, Gerhard. 1962. “ Distinctive Traits of Western Civilization : Through the Eyes of Western Historians. ” AHR 67 : 592 – 608 . Moras, Joachim. 1930. Ursprung und Entwicklung des Begriffs der Zivilisation in Franreich, 1756 – 1830. Hamburg . Poliśenský, Josef. 1980. Aristocrats and the Crowd in the Revolutionary Year 1848 : A Contribution to the History of Revolution and Counter-Revolution in Austria. Albany, N.Y. Rauhut, Franz. 1953. “ Die Herkunft der Worte un Begriffe ‘ Kultur ’, ‘ Civilisation ’, und ‘ Bildung ’. ” Germanisch-Romanischer Monatsschrift, N.S., 3 : 81-91 .
Scheider, Carl J. 1968. “ Civilization. ” In Joseph Dunner, ed., Handbook of World History. London : 186 – 98 .
Spencer, Oswald. [1918-22] 1932. The Decline of the West. London.
Xem thêm: Call Là Gì – Call Nghĩa Là Gì Trong Tiếng Anh
Toynbee, Arnold J. 1934 – 61. A Study of History. Oxford .
[ * ] Giáo sư sử học, Trường Đại học Western Washington .
Source: //giarepro.com
Category: Hỏi đáp