Bài viết được viết bởi Trịnh Hương Ly | Chuyên gia tập huấn dự án Sơ cứu nhanh - Giành sự sống
Tổ chức Giáo dục Sức khỏe Wellbeing
Ngất xỉu [ngất] là sự mất ý thức đột ngột do thiếu lưu lượng máu đến não. Những người bị ngất thường thức dậy nhanh chóng sau khi ngã gục. Có nhiều nguyên nhân có thể gây ra tình trạng này.
Ngất xỉu có triệu chứng gì trước đó không?
Những người dễ bị ngất thường bắt đầu ngất xỉu vào khoảng 13 tuổi. Người đó sẽ cảm thấy đỏ bừng [ấm hoặc nóng cũng là những cảm giác phổ biến] sau đó là sự yếu đuối đột ngột và mất ý thức. Họ sẽ đi khập khiễng và thường toát mồ hôi lạnh. Những người đang đứng khi ngất xỉu, hoặc "bất tỉnh", sẽ ngã gục xuống đất. Sự kích thích dây thần kinh phế vị, có thể khiến tim chậm lại và huyết áp giảm mạnh, là một trong những nguyên nhân gây ra ngất xỉu. Khi một người mất ý thức, tim của người đó sẽ bắt đầu tăng tốc để khắc phục tình trạng huyết áp thấp.
Trước khi ngất, bệnh nhân có thể biểu hiện hoặc cảm thấy tất cả hoặc một số dấu hiệu và triệu chứng này, tùy thuộc vào nguyên nhân gây ngất:
Chóng mặt hoặc cảm thấy lâng lâng
Cảm thấy hoang mang
Buồn nôn
Khó nghe
Tầm nhìn giảm hoặc mờ mắt
Đổ mồ hôi
Ửng đỏ hoặc da nhợt nhạt
Cảm thấy nóng
Yếu đuối
Lẩy bẩy hoặc run rẩy
Đau đầu
Khó thở
Trong trường hợp ngất xỉu do kích thích dây thần kinh phế vị, một người có thể bị chuột rút hoặc cảm thấy thôi thúc phải đi vệ sinh ngay trước khi họ bất tỉnh.
Ngất xỉu thực sự có giống trên phim không?
Trong phim hoạt hình, ngất xỉu luôn được thực hiện bằng cách nhân vật sẽ ngã cứng như một tấm ván và “hạ cánh” xuống đất bằng mặt hoặc lưng. Trong các bộ phim tình cảm lãng mạn, giai điệu cổ điển lãng đãng cất, cô diễn viên xinh đẹp sẽ khẽ rên lên một tiếng thở hổn hển, một tay đưa lên trán và gục vào cánh tay của người đàn ông soái ca ở gần nhất .
Cuộc sống, rất tiếc không như là phim! Trong cuộc sống thực, ngất xỉu có thể rất nhẹ nhàng đến rất bạo lực. Khi não ngừng nhận đủ lưu lượng máu để có thể duy trì tỉnh táo, nó sẽ ngừng gửi tín hiệu đến các tế bào cơ. Các cơ bị mất chức năng và cơ thể nạn nhân sẽ sụp đổ vào bất cứ thứ gì mà trọng lực kéo nó tới.
Thỉnh thoảng, sự rút máu đột ngột ra khỏi não dẫn đến một chút lo lắng xung động giống như tĩnh điện qua một đường dây điện thoại. Nó có thể dẫn đến hiện tượng nạn nhân run rẩy hoặc rung lắc một chút. Đôi khi nó trông giống như một cái rùng mình; đôi khi nó trông giống như một cơn động kinh [mặc dù rất ngắn]. Bạn đã bao giờ cảm thấy một cú giật không tự nguyện ở tay hoặc chân khi bạn ngủ chưa? Điều đó được gọi là co thắt cơ tim, và nó chính xác là cùng một loại co giật mà một số bệnh nhân ngất xỉu thể hiện. Mặc dù co thắt cơ tim không phải là một cơn động kinh, co giật thực sự cũng có thể gây mất ý thức đột ngột.
Sau khi ngất thì sao?
Một khi cơ thể con người chuyển từ trạng thái dọc sang ngang, máu bắt đầu chảy ngược vào não và họ bắt đầu thức dậy. Nó có thể nhanh chóng hoặc có thể mất một lúc, thời gian này sẽ khác nhau ở mỗi người.
Một số triệu chứng phổ biến hơn có thể xảy ra sau khi ngất xỉu:
Ngừng toát mồ hôi
Cơ thể bắt đầu hồng hào trở lại
Mạch đập nhanh hay "tim đua"
Mất kiểm soát ruột hoặc bàng quang [không tự chủ]
Nguyên nhân
Hầu hết ngất xỉu là trạng thái được kích hoạt bởi dây thần kinh phế vị. Nó kết nối hệ thống tiêu hóa với não và công việc của nó là quản lý lưu lượng máu đến ruột. Khi thức ăn vào hệ thống, dây thần kinh phế vị sẽ dẫn máu đến dạ dày và ruột, kéo nó từ các mô cơ thể khác, bao gồm cả não. Thật không may, đôi khi dây thần kinh phế vị có thể “hơi phấn khích” và rút quá nhiều máu từ não. Có một số nguyên nhân khiến cho nó làm việc chăm chỉ hơn, chẳng hạn như rút máu xuống xuống để đi tiêu hoặc nôn mửa. Một số nguyên nhân khiến một người ngất xỉu là do mất nước, bị sốc , do chất kích thích hoặc do tim.
Bên cạnh những nguyên nhân chính, có một số các nguyên nhân khác ít phổ biến hơn. Có người chỉ cần nhìn thấy máu là ngất xỉu. Lo lắng, rối loạn hoảng sợ và căng thẳng có thể kích thích dây thần kinh phế vị ở một số người và dẫn đến mất ý thức. Dây thần kinh phế vị kích thích hệ thần kinh đối giao cảm, làm chậm nhịp tim và giảm huyết áp.
Ngất xỉu thông thường thì không nguy hiểm đến tính mạng. Nhưng nếu một người ngất xỉu và không thở, hãy gọi cấp cứu và thực hiện CPR ngay lập tức.
Ngất xỉu là sự mất ý thức đột ngột do lưu lượng máu đến não bị thiếu. Xử trí ngất rất đơn giản nhưng điều quan trọng là cần chẩn đoán nguyên nhân của ngất xỉu.
Triệu chứng ngất xỉu
Trước khi ngất, bệnh nhân có thể có một hoặc nhiều triệu chứng sau, tùy thuộc vào nguyên nhân gây ngất: Cảm thấy tối sầm lại, mọi thứ như phim đen trắng; Choáng váng, chóng mặt, hoa mắt; Có cảm giác như đang rơi; Cảm thấy buồn ngủ hay đi đứng không vững, lảo đảo; Đau đầu…
Trong trường hợp ngất xỉu do kích thích dây thần kinh phế vị, người bệnh có thể bị chuột rút hoặc buồn đi tiêu ngay trước khi bất tỉnh.
Biểu hiện: Trong thực tế, khi não thiếu máu tạm thời, nó sẽ ngừng gửi tín hiệu đến các tế bào cơ. Các cơ bị mất điều khiển và cơ thể sụp đổ do trọng lực kéo xuống. Người bị ngất có thể có chút run rẩy, co giật, đôi khi giống như một cơn động kinh [mặc dù rất ngắn].
Sau khi ngất: Chính tư thế ngã ngất khiến cơ thể nằm ngang hay hạ thấp đầu và máu bắt đầu chảy ngược vào não giúp người ngất tỉnh lại. Một số triệu chứng phổ biến có thể xảy ra sau khi ngất xỉu: Toát mồ hôi, mạch đập nhanh, có thể tiêu tiểu không tự chủ...
Nguyên nhân
Có rất nhiều nguyên nhân có thể gây ngất. Nhiều người có những vấn đề sức khỏe tiềm ẩn gây ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh hoặc tim mạch, huyết áp. Kết quả là lượng máu cung cấp cho não bộ bị giảm đột ngột, các tế bào não không nhận đủ lượng oxy cần thiết dẫn đến ngất.
Những tình huống có khả năng gây ngất là: Đứng lên quá nhanh khiến hạ huyết áp tư thế; Quá đói; Trời quá nóng; Mất nước; Tâm trạng thay đổi [quá buồn hay tức giận]; Tăng thông khí [hít quá nhiều oxy hay thải ra quá nhiều carbonic trong thời gian ngắn]; Ho mạnh, xoay cổ mạnh hoặc mặc áo có cổ quá chật [mẫn cảm xoang động mạch cảnh]; Ngất trong hay sau khi tiểu tiện; Uống quá nhiều rượu; Tác dụng phụ của một số thuốc...
Ngoài ra, ngất có thể xuất hiện do liên quan đến vấn đề ở tim hoặc mạch máu làm cho lưu lượng máu lên não bị ảnh hưởng, bao gồm rối loạn nhịp tim, cấu trúc tim có vấn đề làm cho dòng máu bị tắc nghẽn, thiếu máu cơ tim cục bộ, bệnh van tim, hẹp động mạch chủ, cục máu đông hay suy tim. Cần đến gặp bác sĩ sớm để được điều trị kịp thời.
Một số vấn đề thần kinh như co giật, động kinh, đột quỵ hay cơn thiếu máu não thoáng qua [TIA] cũng có thể gây ra ngất xỉu. Đôi khi đau nửa đầu cũng gây ngất.
Khoảng 1/3 trường hợp ngất xỉu là không xác định rõ nguyên nhân. Tuy nhiên, khả năng bị ngất có thể tăng lên do tác dụng phụ từ một số thuốc điều trị.
Cách xử trí khi một người bị ngất xỉu
Nếu bạn thấy một người bị ngất xỉu, hãy giữ bình tĩnh. Kiểm tra để chắc chắn người đó còn thở, nếu không, hãy gọi cấp cứu và bắt đầu hô hấp nhân tạo hoặc tiến hành thủ thuật “Hồi sinh tim phổi” [CPR].
Để người bệnh nằm ngửa và nâng cao phần chân lên, nới lỏng cổ áo hay thắt lưng giúp lưu lượng máu quay trở lại não. Bấm vào huyệt nhân trung và huyệt dũng tuyền. Huyệt nhân trung nằm ngay dưới gốc mũi, ở vị trí 1/3 trên của rãnh nhân trung. Huyệt dũng tuyền nằm dưới lòng bàn chân, ở điểm nối 2/5 trước với 3/5 sau của đoạn đầu ngón chân thứ 2. Cần bấm huyệt ngay sau khi người bệnh có biểu hiện ngất nhằm giúp họ thoát khỏi tình trạng này càng nhanh càng tốt. Thông thường, người bị ngất sẽ tỉnh lại nhanh chóng.
Hãy gọi ngay cấp cứu 115 nếu thấy người bị ngất: Không có dấu hiệu tỉnh lại sau 1-2 phút; Người ngất bị chấn thương nặng do té ngã; Lên cơn co giật.
Phòng ngừa
Nếu bạn bỗng dưng cảm thấy dấu hiệu tiền ngất xỉu nói trên như đỏ bừng mặt, nóng đột ngột hoặc buồn nôn hoặc toát mồ hôi lạnh... đừng đứng dậy. Nếu đang đứng hãy từ từ tìm chỗ nằm ngay xuống. Hãy nằm nghỉ, gác chân cao hơn đầu chờcác triệu chứng qua đi trong vài phút. Nếu không đỡ hoặc bạn bắt đầu thấy đau ngực hoặc khó thở, hãy gọi cấp cứu.
Để phòng ngừa ngất xỉu, hiểu biết về nguyên nhân gây ra ngất xỉu là một nửa chiến thắng. Nếu đã trải qua ngất xỉu, người bệnh có thể ghi nhớ các dấu hiệu cảnh báo và triệu chứng ngất xỉu và có thể tránh nó bằng cách loại bỏ nguyên nhân. Bệnh nhân bị ngất nhiều lần nên đi khám bác sĩ và xác định nguyên nhân gây ngất [nếu có].