– Trong vườn gia đình ở nhiều vùng trong nước có những cây giống tốt, muốn có nhiều cây con của giống tốt này cần phải hiểu biết đặc tính sinh vật học của chứng để có những kỹ thuật nhân giống thích hợp.
- Ý nghĩa
- Các phương pháp nhân giống cây ăn quả
- Gieo hạt
- Chiết cành
- Những biện pháp kỹ thuật để nâng cao tỷ lệ ra rễ của cành chiết và chất lượng cành chiết.
- Tách chồi
– Trong phong trào VAC nhiều người muốn sản xuất cây giống để kinh doanh. Muốn tạo được nhiều cây giống tốt, giữ được tín nhiệm của khách hàng, người làm cây giống cần phải có kiến thức và trình độ thực hành nhất định để sản xuất cây con.
– Muốn có được nhiều cây con khoẻ mạnh, sạch bệnh, bảo đảm cung cấp con giống cho các nhà làm vườn trong vùng và các vùng lân cận phải có vườn nhân giống tốt.
Các phương pháp nhân giống cây ăn quả
– Phương pháp hữu tính: Gieo hạt
– Phương pháp nhân giống vô tính bao gồm: Chiết ghép cành, tách chồi và phương pháp nuôi cấy mô.
Gieo hạt
Ưu điểm: Dễ làm, có hệ số nhân giống cao, cây có bộ rễ khoẻ, sinh trưởng phát triển tốt, có khả năng thích nghi với điều kiện ngoại cảnh.
Nhược điểm: Lâu có quả [thường phải 4 – 5 năm hay lâu hơn], khó giữ được các đặc tính tốt của cây mẹ ban đầu. Các cây con mọc từ hạt độ đồng đều kém. Sau khi trồng các cá thể sinh trưởng, ra hoa, kết quả, năng suất phẩm chất quả rất khác nhau.
Do những nhược điểm trên, ngày nay người ta chỉ nhân giống bằng hạt trong trường hợp những giống chưa tìm ra phương pháp nhân giống tốt hơn, hoặc chỉ áp dụng với những cây ăn quả có hiện tượng đa phôi như cam, quýt, xoài, bơ…
Những điều cần chú ý khi nhân giống bằng hạt
Để hạt nảy mầm đều, tỷ lệ nảy mầm cao cần phải nắm được đặc tính sinh lý của hạt từ đó có các biện pháp xử lý thích hợp:
+ Một số giống cây ăn quả hạt chín sinh lý sớm, hạt có thể nảy mầm ngay khi quả chín, ví dụ: mít, cam, quýt, đu đủ…
+ Một số giống sau thu hoạch nên gieo ngay, càng để lâu sức nảy mầm càng giảm, như: vải, nhãn, đu đủ, na…
+ Một số giống muốn hạt nảy mầm tốt cần được bảo quản trong điều kiện nhiệt độ thấp khoảng 3 – 6°C từ 1 – 2 tuần, như: đào, mận, hồng…
+ Một số hạt có vỏ cứng cần được xử lý trước khi gieo như ngâm nước nóng, gọt bớt lớp vỏ ngoài, tác động cơ giới bằng cách đập nhẹ để tách được lớp vỏ cứng, xử lý hoá học đối với hạt đào, mơ, mận, táo ta… Riêng với dừa thì dùng dao phạt một lớp vỏ ngoài phía gần cuống cho đến gần sọ dừa …
Điều kiện ngoại cảnh để hạt nảy mầm tốt
– Nhiệt độ thích hợp đối với hạt giống cây ăn quả nhiệt đới: 23 – 35°c, cây ăn quả á nhiệt đới: 15,5 – 26,50C, cây ăn quả ôn đới: 10 – 210C.
– Độ ẩm đất: 70 – 80% độ ẩm bão hoà.
– Đủ ô xy: Đất gieo hạt phải tơi xốp, thoáng khí, không nên lấp hạt quá sâu nhất là với các loại hạt bé.
Các phương pháp gieo hạt để làm cây giống
– Gieo hạt ươm cây trên luống.
– Gieo hạt ươm cây trong bầu. Phương pháp này có nhiều ưu điểm: dễ chăm sóc cây con, đỡ công bứng bầu, không làm tổn thương bộ rễ vì vậy khi trồng tỷ lệ sống cao, cây phát triển nhanh, khoẻ, vận chuyển cây con đi xa thuận lợi [bầu dùng túi pôlyêtylen có đục lỗ ở đáy, độ lớn của túi phụ thuộc vào giống cây].
Đất trong bầu có thể dùng lớp đất mặt tơi xốp trộn thêm phân chuồng hoai và một ít phân lân [dùng lg lân nguyên chất cho 1kg đất bầu]. Các khâu kỹ thuật chăm sóc khác làm đầy đủ như gieo hạt trong vườn ươm.
Chiết cành
Ưu điểm: Sớm cho quả, giữ được các đặc tính tốt của cây mẹ, nhanh có giống để trồng. Thông thường sau khi chiết khoảng 3 – 4 tháng hoặc 8 tháng tuỳ giống vì vậy có thể đẩy nhanh tốc độ trồng mới. Ngoài ra cây trồng bằng chiết cành còn có ưu điểm: cây thấp, tán cây gọn, phân cành đều trong không gian, sớm cho thu hoạch và thuận lợi trong chăm sóc.
Nhược điểm: Hệ số nhân giống chưa thật cao. Nếu chiết nhiều cành một lúc trên cây mẹ sẽ ảnh hưởng đến sinh trưởng phát triển của cây mẹ. Để khắc phục nhược điểm này người ta dùng phương pháp chiết cành nhỏ.
Những biện pháp kỹ thuật để nâng cao tỷ lệ ra rễ của cành chiết và chất lượng cành chiết.
Chọn giống, chọn cây, chọn cành chiết tốt
Khâu chọn giống rất quan trọng. Ví dụ cùng là bưởi nhưng có giống chua, giống ngọt, giống chín sớm, chín muộn khác nhau, lại có giống bưởi trắng ruột, bưởi điều…Vì vậy nên chọn giống nào có phẩm chất ngon, thị trường ưa chuộng và có năng suất cao. Cũng như trong một vườn bưởi, không phải cây nào cũng có năng suất cao và ăn ngon như nhau, mà chỉ có một số cây nhất định, thậm chí cả vườn chỉ được một cây ngon, hợp với thị hiếu người tiêu dùng. Còn việc chọn cành trên cây thì nên chú ý độ lớn và vị trí cành. Độ lớn cành nên chọn loại cành có đường kính 1,0 – 2,0cm. Cành đã hoá gỗ ở vị trí giữa tầng tán phơi ra ngoài ánh sáng. Không chiết cành la, cành vượt.
Chọn đúng thời vụ thích hợp cho từng giống để chiết
Ở vùng đồng bằng Bắc bộ và bắc Trung bộ phần lớn các giống cây ăn quả nên chiết vào 2 vụ chính: vụ xuân [tháng 3 – 4] và vụ thu [tháng 8 – 9]. Tuy nhiên cũng có thể tuỳ theo giống mà xê dịch thời vụ cho phù hợp. Ví dụ mận, đào nên chiết sớm vào tháng 2 – 3 khi cây bắt đầu ra hoa và vụ thu có thể chiết kéo dài đến hết tháng 10.
Ở các tỉnh khu 4 cũ nên chiết vào vụ thu [tháng 8 – 9], không nên chiết vào vụ xuân vì tháng 5 – 6 ở đây có gió Lào, nắng, nóng và hạn. Các tỉnh ở miền Nam, Tây Nguyên nên chiết vào đầu mùa mưa.
Kỹ thuật chiết
Khoanh vỏ bầu chiết: Chiều dài khoang vỏ tốt nhất bằng 1,5 – 2 lần đường kính cành chiết, sau khi khoanh vỏ cạo sạch lớp tế bào tương tầng dính trên lõi gỗ. Với giống khó ra rễ cần phơi nắng khoảng 1 tuần sau đó mới bó bầu.
Chất độn bầu: Dùng tỷ lệ 1/2 phân chuồng hoai + 1/2 đất màu, hoặc 2/3 phân chuồng hoai + 1/3 đất màu. Độ ẩm đất bầu chiết phải đảm bảo 70% độ ẩm bão hoà.
Bó bầu bằng giấy pôlyêtylen màu trắng, đảm bảo cho bầu đất không bị xoay bằng cách buộc thêm một giây lạt ở giữa bầu.
Sử dụng chất kích thích sinh trưởng
Chất này có tác dụng làm tăng khả năng ra rễ đối với những giống khó ra rễ hoặc chiết vào mùa không thích hợp với cây.
Các chất kích thích sinh trưởng thưòng dùng cho chiết cành như Indol butyric [IBA], α.naphtyl axêtic axit [NAA], Indol axêtic axit [IAA], Gibberellin [GA3]. Cần chọn loại chất kích thích sinh trưởng và nồng độ phù hợp cho từng loại giống và mùa chiết khác nhau.
Tách chồi
Phương pháp này chỉ áp dụng đối với những giống cây ăn quả không có hạt, không chiết cành, giâm cành và ghép cây được như chuối và dứa.
Với dứa có thể dùng các loại chồi như chồi ngọn, chồi cuống, chồi thân [chồi nách] để nhân giống nhưng tốt hơn cả là dùng chồi nách.
Với chuối chỉ lấy những cây con hình búp măng, không dùng loại cây con lá to, thân bé.
Lý thuyết môn Công nghệ lớp 9: Các phương pháp nhân giống cây ăn quả được VnDoc sưu tầm và giới thiệu tới quý độc giả tìm hiểu và tham khảo. Nội dung tài liệu sẽ giúp các bạn học sinh cùng quý thầy cô học và giảng dạy tốt môn Công nghệ 9 hiệu quả hơn.
Bài: Các phương pháp nhân giống cây ăn quả
- I - XÂY DỰNG VƯỜN ƯƠM CÂY ĂN QUẢ
- II - PHƯƠNG PHÁP NHÂN GIỐNG CÂY ĂN QUẢ
I - XÂY DỰNG VƯỜN ƯƠM CÂY ĂN QUẢ
Để có điều kiện chọn lọc, bồi dưỡng các giống tốt và sản xuất ra số lượng cây giống nhiều với chất lượng cao, phải xây dựng vườn ươm theo những yêu cầu kĩ thuật sau:
1. Chọn địa điểm
a] Gần vườn trồng, gần nơi tiêu thụ và thuận tiện cho việc vận chuyển
b] Gần nguồn nước tươi.
c] Đất vườn ươm phải thoát nước, bằng phẳng, tầng đất mặt dày 30 -40cm, độ màu mỡ cao, thành phần cơ giới trung bình, độ chua tùy theo từng loại cây.
Ví dụ: Đối với cam, quýt, độ pH từ 6 – 6,5; dưa từ 5 – 5,5.
2. Thiết kế vườn ươm
Vườn ươm cây ăn quả được chia làm ba khu vực: khu cây giống, khu nhân giống và khu luân canh. Diện tích của vườn ươm và các khu trong vườn to, nhỏ khác nhau tùy theo nhu cầu cây giống.
a] Khu cây giống trồng cây mẹ để lấy hạt gieo thành cây con làm gốc ghép: trồng cây mẹ lấy mắt ghép, lấy cành chiết, cành giâm.
b] Khu nhân giống là phần chủ yếu của vườn ươm bao gồm các khu nhỏ:
-Khu gieo hạt để lấy cây trồng giống đem trồng và làm gốc ghép.
Khu ra ngôi cây gốc ghép, ra ngôi cành chiết, cành giâm.
c] Khu luân canh trồng cây rau, cây họ đậu. Khu luân canh được sử dụng để luân phiên đổi chỗ cho 2 khu trên, đảm bảo đất cho vườn ươm không bị xấu đi. Các phương pháp nhân giống cây ăn quả:
1. Phương pháp nhân giống hữu tính
Phương pháp nhân giống hữu tính là phương pháp tạo cây con bằng hạt.
Một số điểm cần chú ý khi tiến hành nhân giống hữu tính:
- Phải biết được đặc tính chín của hạt để có biện pháp xử lí phù hợp.
Khi gieo hạt trên luống hoặc trong bầu đất phải tưới nước, phủ rơm rạ để giữ ấm và chăm sóc thường xuyên cho cây phát triển tốt.
2. Phương pháp nhân giống vô tính:
Bao gồm các phương pháp chiết cành, giâm cành, ghép.
a] Chiết cành là phương pháp nhân giống bằng cách tách cành từ cây mẹ tạo thành cây con.
Cành chiết phải là cành khoẻ, có 1- 2 năm tuổi, không bị sâu, bệnh, ở giữa tầng tán cây vươn ra ánh sáng, đường kính 1 - 1,5 cm.
Thời vụ chiết thích hợp từ tháng 2 – 4 [vụ xuân] và tháng 8 – 9 [vụ thu] đối với các tỉnh phía Bắc, vào đầu mùa mưa [tháng 4 – 5] đối với các tỉnh phía Nam.
b] Giâm cành là phương pháp nhân giống dựa trên khả năng hình thành rễ phụ của đoạn cành [đoạn rễ] đã cắt rời khỏi cây mẹ.
Cần làm tốt các kĩ thuật sau:
- Làm nhà giâm cành nơi thoáng mát, gần nơi ra ngôi cây con. Nền nhà giâm chia thành các luống được rải lớp cát sạch hoặc lớp đất dày 10 – 12cm, đảm bảo tơi xốp, ẩm.
- Chọn những cành non 1- 2 năm tuổi, ở giữa tầng tán cây vươn ra ánh sáng chưa ra hoa, quả và không bị sâu, bệnh để giâm.
- Thời vụ giâm thích hợp: từ tháng 2 – 4 [vụ xuân], từ tháng 8 – 10 [vụ thu] ở các tỉnh phía Bắc; đầu mùa mưa [tháng 4 – 5] ở các tỉnh phía Nam.
- Trước khi giâm, nhúng gốc hom vào dung dịch chất kích thích ra rễ với nồng độ và thời gian thích hợp.
- Mật độ giâm cành phải đảm bảo nguyên tắc là các lá không che khuất nhau.
- Từ sau khi cắm cành giâm đến lúc ra rễ, phải thường xuyên duy trì độ ẩm trên mặt lá và đất.
c] Ghép là phương pháp gắn một đoạn cành [hoặc cành] hay mắt [chồi] lên gốc của cây cùng họ để tạo nên một cây mới.
Để ghép đạt kết quả, cần làm tốt các việc sau:
- Chọn cành ghép, mắt ghép ở trên cây mẹ có năng suất cao, ổn định, chất lượng tốt. Mắt ghép được lấy trên cành có đường kính 4 – 10mm, ở giữa tầng tán cây vươn ra ánh sáng, có từ 4 – 6 tháng tuổi.
- Chọn cây gốc ghép được ghép từ hạt của các cây cùng họ với cành ghép, là giống địa phương có ưu điểm: khả năng thích ứng cao, bộ rễ khoẻ, chống sâu, bệnh tốt.
Ví dụ: Dùng gốc bưởi chua để ghép cam hoặc quýt, gốc khế chua để ghép khế ngọt.
Có hai cách ghép: ghép cành và ghép mắt.
- Ghép cành: là cách ghép được áp dụng cho các loại cây ăn quả khó lấy mắt [gỗ cứng, vỏ mỏng, giòn và khó bóc…]. Có nhiều kiểu ghép cành khác nhau: ghép áp, ghép chẻ, ghép nêm.
* Ghép áp: là cách ghép có tỉ lệ sống cao nhưng công phu và tỉ lệ nhân giống thấp. Cách ghép này được áp dụng cho các cây ăn quả khó ghép bằng các phương pháp khác và cần số lượng ít như mít, điều, khế, nhãn…
Để thực hiện ghép áp đạt kết quả, chú ý:
- Chọn cành ghép có đường kính bằng gốc ghép.
- Dùng dao sắc cắt vát một miếng vỏ nhỏ, vừa chớm vào thân gỗ.
- Áp gốc ghép vào cành ghép ở vị trí cắt, dùng dây buộc chặt. Tưới nước thường xuyên giữ ẩm.
Sau khi ghép từ 30 – 40 ngày, cắt ngọn gốc ghép, cắt gốc cành ghép ra khỏi cây, đem cây trồng vườn ươm.
* Ghép chẻ bên:
Cưa gốc ghép cách mặt đất 10 – 20 cm, dùng dao sắc chẻ một đường theo mặt phẳng vuông góc với mặt cắt gốc ghép.
Cành ghép dài 10 – 20cm, 3 – 4 mắt. Trước khi ghép, cắt phần gốc cành ghép một góc 450, xoay cành 1800, dùng dao sắc cắt vát một nhát sâu đến tượng tầng hoặc đến lớp gỗ.
Đặt cành ghép vào gốc ghép sao cho tượng tầng hai bên khít vào nhau. Lấy dây ni lông buộc chặt và phủ túi PE trong bọc toàn bộ gốc ghép vào cành ghép.
* Ghép nêm: áp dụng cho cây ăn quả như nhãn, vải, xoài, mít, ổi…
Cưa gốc ghép cách mặt đất 40 – 50cm
Cắt vát gốc cành ghép 450, cành ghép là cành đã hóa gỗ, dài 15 – 20cm, 3 – 4 mầm ngủ.
Ghép cành lên gốc ghép, đảm bảo khít hai tượng tầng.
Ghép mắt: là cách ghép rất phổ biến cho nhiều loại cây ăn quả. Có nhiều cách ghép khác nhau như ghép cửa sổ, chữ T, mắt nhỏ có gỗ…
* Ghép cửa sổ: cho tỉ lệ mắt ghép sống cao, áp dụng cho cây to như nhãn, vải, xoài, sầu riêng… và một số cây dễ bóc vỏ.
Để đạt kết quả tốt, phải làm tốt các việc sau:
- Dùng dao ghép vạch trên vỏ thân gốc ghép hai đường dọc song song. Rạch ngay phía dưới một đường vuông góc 2 đường trên, bóc vỏ thành mảnh dài, phía trên miếng vỏ còn dính vào gốc ghép.
- Bóc một miếng vỏ trên cành ghép có mầm ngủ ở giữa rồi cắt mắt ghép theo kích thước miệng ghép đã mở.
- Đặt mắt ghép vào vị trí bóc vỏ ở gốc ghép. Cắt cạnh dưới của mảnh vỏ còn để thừa một chút cho phủ kín mép trên của mắt ghép. Buộc dây ni lông cho chặt.
Sau 10 – 15 ngày, mở dây buộc. Sau khi mở dây buộc 7 ngày, tiến hành cắt ngọn cây gốc ghép cách mắt ghép 2 cm, nghiêng góc 450 về phía ngược chiều mắt ghép.
* Ghép chữ T và ghép mắt nhỏ có gỗ được trình bày bài thực hành
Với nội dung bài Các phương pháp nhân giống cây ăn quả các bạn học sinh cùng quý thầy cô cần nắm vững kiến thức phương pháp, cách xây dựng vườn ươm cây ăn quả, và các phương pháp nhân giống...
Trên đây VnDoc đã giới thiệu tới các bạn lý thuyết Công nghệ 9: Các phương pháp nhân giống cây ăn quả. Các bạn học sinh cùng quý thầy cô có thể tham khảo một số tài liệu Lý thuyết môn Công nghệ lớp 9, Giải bài tập Công nghệ 9, Tài liệu học tập lớp 9