Gốm thổ hà ở đâu
|
Vốn dĩ đã từng đi lên song song với tiếng là làng có nghề truyền thống làm bánh đa nem, mì gạo, nghề gốm. Làng Thổ Hà khuất sau những tiếng xe cộ, phố xá sống động. Tọa lạc ở xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang. Được coi là mảnh đất “địa linh nhân kiệt,” nổi tiếng trong toàn quốc với nghề làm gốm và quần thể kiến trúc cổ thuần Việt mang đậm dấu ấn của văn hóa truyền thống đồng bằng trung du Bắc Bộ. Phương thức Hà Nội khoảng 48km, làng cổ Thổ Hà thuộc xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang, được coi là mảnh đất “địa linh nhân kiệt,” nổi tiếng trong toàn quốc với làng gốm và quần thể kiến trúc cổ thuần Việt mang đậm dấu ấn của cư dân đồng bằng trung du Bắc Bộ. Thổ Hà đang là một địa điểm quen thuộc, thú vị của khách du lịch trong và ngoài nước, của những người nghiên giúp về kiến trúc và mĩ thuật, của những nghệ sĩ và nghệ nhân về tìm cảm hứng.  Chương trình tham quan của khách du lịch có thể là: ngắm cảnh trên bến dưới thuyền của dòng sông Cầu, thăm đình làng, chùa, cổng làng, văn chỉ, xem những cây đa cổ thụ, thăm một số nhà cổ trong làng, xem những ngõ xóm hun hút xinh với vẻ cổ kính, thăm lò sản xuất gốm, thăm những hộ gia đình sản xuất bánh đa nem và mỳ gạo bằng máy và thủ công, thăm những hộ gia đình nấu rượu gạo. Khi về khách tham quan nên mua vài trăm bánh đa nem, vài cân mỳ gạo, vài lít rượu gạo nếp để làm quà. Nếu khách tham quan thích cảm xúc mạnh hãy đến thăm Thổ Hà khi nước sông Cầu ở mức báo động số 3.Khi khách tham quan đến thăm Thổ Hà có thể đồng thời đến thăm hai KDL nổi tiếng nữa của đất Kinh Bắc, đó là Chùa Bổ Đà và Đền Bà Chúa Kho. Những địa điểm này chỉ cách thức nhau từ 3 đến 5 km. Đường đi tới làng: từ Hà Nội theo quốc lộ 1 về hướng Bắc 31 km tới thành phố Bắc Ninh, rẽ trái đi 3 km tới phố Đặng, ngược theo đê sông Cầu 1 km thì tới bến đò Thổ Hà, sang đò là tới làng. Nghề gốm Thổ Hà có từ thế kỉ 12 và là một trong ba trung tâm gốm sứ cổ xưa nhất của những người Việt, ở kề bên Phù Lãng và Bát Tràng. Theo gia phả làng nghề và những mẫu hiện vật khảo cổ được tìm thấy thì Thổ Hà là một trong những chiếc nôi của nghề gốm sứ. Thổ Hà đã là một thương cảng gốm tấp nập của vùng Kinh Bắc. Sự hưng thịnh của nghề gốm đã giúp người dân xây dựng một quần thể kiến trúc đình, chùa, văn chỉ, cổng làng, điếm bề thế uy nghi. Trong làng còn lưu truyền câu chuyện ông tổ nghề gốm làng Thổ Hà là tiến sĩ Đào Trí Tiến. Vào cuối thời Lý (1009 – 1225) ba ông Đào Trí Tiến, Hứa Vĩnh Cảo và Lưu Phong Tú cùng làm quan trong triều và được cử đi sứ Bắc Tống (960 – 1127). Sau khi hoàn tất sứ mệnh, trên đường trở về nước qua Thiều Châu, tỉnh Quảng Đông gặp bão, phải nghỉ lại. Ở đây có lò gốm nổi tiếng, ba ông đến thăm và học được kỹ thuật làm gốm. Về nước Đào Trí Tiến truyền nghề làm hàng gốm sắc đỏ thẫm cho Thổ Hà, Hứa Vĩnh Cảo truyền nghề làm hàng gốm sắc trắng cho Bát Tràng, Lưu Phong Tú truyền nghề làm hàng gốm sắc vàng thẫm cho Phù Lãng. Trước đây lễ dâng hương Tổ nghề gốm (suy tôn cả ba ông) hàng năm được những nhà làm nghề gốm ở Thổ Hà tổ chức luân phiên nhau tại hộ gia đình. Từ bột gạo ngoài sản phẩm này là bánh đa nem người dân còn sản xuất mỳ gạo và bánh đa to rắc vừng. Mỳ gạo Thổ Hà bó thành bó to 1 kilogam cũng rất nổi tiếng, mỳ nấu dai mà không nát, nghề làm mỳ gạo có trước nghề làm bánh đa nem hiện nay. Bánh đa vừng Thổ Hà còn ngon hơn bánh đa Kế. Mỗi hộ gia đình làm bánh đa nem và mỳ thường chăn nuôi khoảng chục con lợn, mỗi con lợn nặng trên một tạ mới bán, đó là nguồn thu nhập rất to. Nhờ nghề làm bánh đa nem dân làng có một cuộc sống xán lạn hơn xưa, phần to những hộ gia đình đều có xe máy, tủ lạnh, ti vi, máy giặt, sinh hoạt không khác thành phố là mấy.Trước đây người làm bánh đa nem phải hì hục quạt lò để tráng bánh bằng phương pháp thủ công, nhưng từ khi có điện, với kỹ thuật tráng bánh mới theo dây chuyền cho năng suất cao đã giảm sút sự vất vả của con người, năng suất tăng lên gấp ba đến bốn lần. Một hộ gia đình một ngày làm được 250 kg mỳ gạo. Vào những dịp gần tết, bánh đa nem của Thổ Hà làm ra không đủ đáp ứng cho nhu cầu của thị trường. Thời gian bánh hút khách nhất bắt đầu từ tháng chín cho đến hết tháng hai năm sau. Bánh đa nem Thổ Hà mang hương vị thơm man mát, màu trắng ngần vừa thơm, lại vừa dai nên không những có uy tín với quý khách trong nước mà nhiều chủ đại lý đã đến ký hợp đồng để xuất khẩu sang những nước Đài Loan, Hàn Quốc, Nhật Bản và rất được những thị trường này ưu thích. Xem Thêm: Review Tham Quan Đình Thổ Hà Bắc Giang - Ở Đâu, Lễ Hội 2022 Tuy nhiên, những hộ dân sản xuất bánh đa nem vẫn còn ở mức nhỏ lẻ, chưa có thương hiệu, bánh đa nem Thổ Hà chưa vào được những siêu thị ở những thành phố to.Ngoài nghề làm bánh đa nem, hiện nay một số hộ gia đình vẫn còn làm nghề nấu rượu, nhưng sản xuất rượu gạo nếp rất ngon và bán với giá cao. Thổ Hà còn nổi tiếng với những kiến trúc cổ từ nhà cửa đến cổng làng, khu giếng cổ đều được làm bằng gạch nung và sành đắp nổi không tráng men. Nổi biệt nơi đây còn hiện hữu ngôi chùa cổ kính và ngôi đình bề thế – một kiệt tác của kiến trúc cổ truyền Việt Nam. Cổng tọa lạc ở ngay đầu làng phía trước đình, bên tả là hồ nước rộng, bên hữu có cây đa hàng trăm năm tuổi mang đậm dấu ấn văn hóa truyền thống của cư dân đồng bằng trung du Bắc Bộ. Ngoài ra trong làng vẫn còn lưu giữ được một số ngôi nhà cổ xây dựng cách thức đây trên 100 năm, tiêu biểu cho những ngôi nhà cổ thuộc đồng bằng trung du Bắc Bộ. Đình Thổ Hà là một ngôi đình nổi tiếng của xứ Kinh Bắc, là bông hoa của nghệ thuật chạm khắc Việt Nam và được xếp thứ hạng là di tích Kiến trúc, Nghệ thuật cấp Quốc gia. Đình được xây dựng vào năm 1692, thời vua Lê Hy Tông và là một công trình kiến trúc quy mô với nghệ thuật điêu khắc độc đáo từng được Viện bảo tàng Viễn Đông Bác Cổ xếp thứ hạng. Ðình thờ thành hoàng làng là Lão Tử và tổ sư nghề gốm Ðào Trí Tiến. Đây là ngôi đình cổ thứ hai ở Bắc Giang (sau đình Lỗ Hạnh được xây dựng năm 1576). Đình Thổ Hà tiêu biểu cho không gian tâm linh, văn hóa truyền thống của những người Việt với nét kiến trúc đặc trưng, những mảng chạm khắc thể hiện đề tài “tứ linh, tứ quý” hoa lá cách thức điệu, chim thú và con người. Hiện đình còn lưu giữ được chín tấm bia cổ chứa nhiều giá trị nghiên giúp văn hóa truyền thống, lịch sử. Chùa Thổ Hà mang tên là “Đoan Minh Tự” là một di tích lịch sử văn hóa truyền thống cấp quốc gia. Chùa xây dựng theo kiểu nội công ngoại quốc, có quy mô to, kể cả cổng tam quan, gác chuông và tiền đường. Tam quan chùa tọa lạc sát sau đình. Gác chuông và tiền đường được chạm trổ lộng lẫy với những đề tài rồng mây, hoa lá… Trong chùa có tượng Phật tổ Như Lai to to và tượng Phật bà Quan Âm ngồi trên tòa sen. Từ tòa Tam Bảo theo hai dãy hành lang vào tới Động Tiên, là một công trình kiến trúc hiếm có. Động tiên đã ghi lại đầy đủ hình ảnh Thích Ca từ lúc mới sinh ra, lúc trưởng thành và khi lìa bỏ kinh thành vào động tu hành đến đắc đạo. Tiếp theo đi qua sân rộng tới nhà Tổ, nơi đây thờ Sư Tổ và những vị sư đã trụ trì tại chùa. Văn chỉ làng Thổ Hà được xây dựng vào thế kỷ 17, thờ Khổng Tử, Tứ Phối và 72 vị tiên hiền… Nơi đây được coi là cái nôi của nền học thức Thổ Hà. Đây cũng là địa điểm thu hút khá đông khách tham quan đến tham quan, nhất là vào mùa thi cử, những sĩ tử đến đây thắp hương, lễ bái với tấm lòng thành kính mong được đỗ đạt hiển vinh. Văn chỉ làng Thổ Hà được công nhận là Di tích lịch sử văn hóa truyền thống ngày 28/2/1999. Vẻ xinh cổ kính, thuần Việt, sự hồn hậu, mến khách của những người dân và lợi thế cách thức không xa trung tâm thủ đô, làng cổ Thổ Hà đã và đang tạo sức thú vị to so với khách tham quan trong và ngoài nước, với những người nghiên giúp về kiến trúc và thẩm mỹ, những nghệ sĩ và nghệ nhân đến tham quan và tìm cảm hứng. Chuyên Mục: Review Bắc Giang Nguồn Blog Review Du Lịch: https://bietthungoctrai.vn/ Làng cổ Thổ Hà Bắc Giang
Thổ Hà thuộc xã Vân Hà, huyện Việt Yên, tỉnh Bắc Giang là một trong những làng quê còn giữ được nét đẹp dân giã vốn có của làng quê Việt. Hình ảnh cây đa, bến nước mái đình vẫn hiện hữu dù cuộc sống tấp nập, hiện đại ngoài kia có bao đổi thay. Nằm bên dòng sông Cầu, làng Thổ Hà – ngôi làng nổi tiếng đất Kinh Bắc xưa vẫn còn in đậm trong từng con ngõ nhỏ, trên từng bức tường xây bằng tiểu sành, những mái ngói nhuốm màu thời gian…Đây là điểm đến hấp dẫn của du lịch Bắc Giang mà bất cứ ai đến đầu trầm trồ ngưỡng mộ. Làng Thổ trước đây vốn nổi tiếng một thời với nghề gốm và là một trong ba trung tâm gốm sứ của nước ta. Những dấu ấn về làng nghề vẫn hiện hữu trong từng góc nhỏ xóm làng. Vang bóng một thời gốm sứ Theo gia phả và những hiện vật khảo cổ được tìm thấy đều minh chứng, làng gốm Thổ Hà (Bắc Giang) là một trong những chiếc nôi của nghề gốm sứ, và là một trong ba trung tâm gốm sứ cổ xưa nhất của người Việt, bên cạnh làng gốm Phù Lãng (Quế Võ, Bắc Ninh) và Bát Tràng (Gia Lâm, Hà Nội). Nghề gốm ở đây có từ thế kỉ 12, trong làng lưu truyền, ông tổ nghề là tiến sĩ Đào Trí Tiến đã truyền nghề làm hàng gốm sắc đỏ thẫm cho làng Thổ Hà vào cuối thời Lý (1009 – 1225). Trong Kinh Bắc phong thổ ký diễn quốc sự thời Lê có viết:
Trải qua hàng trăm năm, làng Thổ Hà nay vẫn là nơi những người say mê phong cảnh hữu tình của làng Việt, những nghệ sĩ, nghệ nhân về tìm cảm hứng. Đến đây, các bạn sẽ được gặp bà cụ già mái tóc bạc phơ bên quán nước nhỏ đầu làng bỏm bẻm nhai trầu kể cho khách nghe những mẩu chuyện dân gian về nghề gốm. Dường như những ký ức xưa về một thời hoàng kim luôn in đậm trong tâm trí bà. Cụ Vọng, nghệ nhân xuất sắc của làng gốm nói với tôi về cái nghề gốm của làng cụ: “Đất và bàn tay mình thôi. Bao đời rồi chúng tôi nặn nồi bát ven sông…”. Phải! Thật kỳ lạ khi xem những mặt hàng gốm mà nơi đây làm ra. Từ cái vại mộc, đến cái thống men trồng hoa…, tất cả đều nặn từ đất. Người Việt mình gắn bó với bao đồ gốm, đồ sành. Từ khi ra đời cắt nhau cho vào cái nồi đất chôn ngoài cổng ngõ, rồi tắm lọt lòng trong cái chậu sành da lươn, lớn lên cầm bát cơm, cái điếu bát hút thuốc lào, cái nồi kho cá, cái vại muối cà, cái chum kê bên gốc cau hứng nước mưa… Rồi đến khi nhắm mắt nằm xuống, thay đổi hài cốt, người lại được nằm trong cái tiểu sành. Đất với người, người với đất gắn bó, thuỷ chung như thế. Theo kinh nghiệm du lịch Bắc Giang khi tìm hiểu làng gốm Thổ Hà, các bạn hãy vào trong làng, kỳ thú nhất là những ngõ nhỏ. Một màu đỏ của thứ gạch cũ kĩ đã mòn vẹt, trơ ra thần thái của những bước chân thời gian, ngõ nhỏ heo hút, tường xếp chằn chặn một thứ sành nâu đen bóng. Khách đến nơi đây thường có ấn tượng đặc biệt với những ngõ xóm hun hút đẹp một vẻ cổ kính, hoài niệm mà lại dân dã, lắng đọng. Những ngõ hẻm chạy dài sâu, hai bên bờ tường cao xây bằng tiểu, bằng vại nền đất làm ngõ càng hẹp, càng hun hút hơn. Lối ngõ lát toàn mảnh sành, mảnh gốm vỡ. Một tiếng cười ở đầu ngõ cũng cứ âm vang. Mái ngói kề mái ngói ngả màu rêu. Những dãy lò đang ăn lửa. Vài chiếc lò con cóc bỏ không. Một khoảng trời xanh đất chợt ở cuối ngõ… Sự phồn thịnh ấy, tất cả đều do bàn tay con người Thổ Hà xưa nay không có một thửa ruộng nào. Mọi công việc đều quay quanh mấy chục cái lò gốm. Xưa toàn xây kiểu lò con cóc… chưa có lò rồng nhiều bầu như giờ. Lò rải khắp làng như những con cóc cụ ngồi chồm hỗm. Những cột khói bốc lên nghi ngút khắp làng. Nhà giàu, có nhà hai lò. Nhà nghèo chung nhau mấy nhà một lò. Nghèo nữa thì đi làm mộc, đi gánh gồng thuê. Công việc vất vả nhất là khâu làm mộc. “Hòn đất mà vật lên nồi”. Bàn tay người làm nên cả thôi. Nào quây, vần, chuốt. Đất sét sau nhiều lần đảo trộn, cầm lên tay dẻo dai như cơm nếp. Không phải đất nào cũng làm gốm được. Cuộc di quê dọc sông Cầu xưa, chắc là cũng vì một phần theo nguyên liệu đất chăng? Thổ Hà có từng đoàn thuyền đi lấy đất. Có khi đi xa ngót hai mươi cây số tận Xuân Cai, Đồng Trũng mua đất về Người trong nghề quen rồi. Cứ nhìn sắc đất biết là mẻ gốm đẹp hay thường. Hòn đất cầm vê trên tay cứ mịn, dẻo là được mua với giá cao. Nay làm ăn có tập thể, đất tìm được ngay đồng gần làng không phải đi xa nữa. Lại có dự án cứ đào sâu dưới lòng sông Cầu, sét nhiều mà tốt lắm. Làng gốm thỏa sức mà làm… Bất cứ ai tới đây đều mê đi trước cảnh từng dãy nhà, các bác, các chị ngồi chân đạp bàn xoay, tay chuốt hình. Nào lọ, nào vò, nào chum, nào vại cứ hiện dần lên dưới tay người. Dưới đôi bàn tay ấy là cuộc sống bừng dậy. Ngày trước người làm gốm chỉ làm bộ, không biết rót khuôn như bây giờ. Ấy thế mà, con mắt và bàn tay thần kỳ làm sao, bao hình dáng cân đối và đều nhau như thế. Nay trong làng còn nhiều gia đình giữ lại được một số đồ cũ. Những chum, ang cao ngập đầu người. Những chiếc chậu cảnh nuôi cá rộng như cái nia. Những họa tiết, những đường riềm trên những đồ vật ấy cứ sống động, trẻ mãi. Từ khối đất sét dẻo quánh kia, người dựng hình lên thế nào. Bao đời, bàn tay con người mới kỳ diệu làm sao…Để có những sản phẩm chum vại, chĩnh chõ, tiểu sành có màu nâu sẫm, màu da lươn rất bền đẹp, người làm gốm phải mua đất sét từ Choá ở huyện Yên Phong cách xa gần 10 km, hoặc mua đất sét ở Xuân Lai cách xa 12 km và phải chở qua sông rất vất vả. Đất sét phải là loại sét vàng, sét xanh, ít sạn và tạp chất để dễ tạo hình và định hình khi nung ở nhiệt độ cao, nhờ vậy nghệ nhân gốm Thổ Hà có thể tạo ra các sản phẩm gốm với cỡ lớn với dung tích 400 – 500 lít. Ðồ gốm Thổ Hà không dùng men, được nung ở nhiệt độ cao để tự chảy men và thành sành, gốm màu nâu sẫm, thâm tím đanh mặt, khi gõ có tiếng kêu coong coong như thép, đựng chất lỏng không bao giờ thấm qua, đựng chất rắn đầy chặt không lo ẩm mốc, lại rất bền bỉ và giữ màu tốt qua thời gian. Đầu những năm 80, kinh tế thời bao cấp rất khó khăn, dân làng Thổ Hà phải chuyển sang làm mỳ gạo và nấu rượu. Đến năm 1988, đồ nhựa đã trở nên thông dụng, các sản phẩm như chum, vại bằng sành vừa to vừa nặng khó mà bán được, đặt dấu chấm hết cho nghề gốm gần 900 năm ở làng Thổ Hà. Để khôi phục lại nghề gố truyền thống, hiện tại, một gia đình duy trì làm nghề gốm cổ ở Thổ Hà được sự hỗ trỡ trừ trường Mỹ Thuật Công Nghiệp, các sản phẩm làm ra kế thừa tinh hoa của truyền thế nên vô cùng đẹp và tinh tế của gốm Thổ Hà truyền thống và cũng được khách xa gần tìm đến thăm quan, mua sắm. Mong rằng, làng gốm sẽ mãi được duy trì, là một thương hiệu riêng của làng Thổ Hà đã đi vào thơ ca: Làng gốm cữ này đang độ lửa Theo Chu Lê (sưu tầm Internet) |
