Các bước dạy nghe nhạc cho học sinh Tiểu học
Dạy h ọc Âm nhạc cần tập trung giúp HS phát triển năng lực âm nhạc, biểu hiện đặc thù của năng lực thẩm mĩ trong lĩnh vực âm nhạc bao gồm các thành phần: thể hiện âm nhạc, cảm thụ và hiểu biết âm nhạc, ứng dụng và sáng tạo âm nhạc.
Để HS phát triển được những năng lực trên cần thông qua hai con đường: nội dung dạy học và phương pháp dạy học. Nội dung dạy học Âm nhạc ở tiểu học theo Chương trình hiện hành: Lớp 1: 1 tiết/ tuần x 35 tuần = 35 tiết
Lớp 2: 1 tiết/ tuần x 35 tuần = 35 tiết
Lớp 3: 1 tiết/ tuần x 35 tuần = 35 tiết
Lớp 4: 1 tiết/ tuần x 35 tuần = 35 tiết
Lớp 5: 1 tiết/ tuần x 35 tuần = 35 tiết
Trước mắt, GV cần sử dụng nội dung trong SGV (lớp 1, 2, 3) và SGK (lớp 4, 5) hiện hành là chủ yếu, việc vận dụng một số nội dung mới cần được tích hợp một cách phù hợp, thông qua các hoạt động như: khởi động tiết học, ôn tập bài hát, trò chơi, hoạt động thi đua, biểu diễn,… 1. Định hướng chung – Dạy học Âm nhạc theo định hướng phát triển năng lực vận dụng quan điểm lấy người học làm trung tâm, nhằm biến quá trình giáo dục thành tự giáo dục; giúp học sinh phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo. Giáo viên là người tổ chức, hướng dẫn hoạt động, tạo môi trường học tập thân thiện để học sinh có cơ hội giao tiếp, hợp tác, trải nghiệm, tìm tòi kiến thức và phát huy tiềm năng hoạt động âm nhạc. – Giáo viên cần kết hợp linh hoạt nhóm phương pháp dùng lời (giới thiệu, thuyết trình, phát vấn, thảo luận, giao tiếp, giải thích, kể chuyện, nêu vấn đề, chứng minh,…) và nhóm phương pháp tổ chức hoạt động (thực hành, trực quan, làm mẫu, luyện tập, trò chơi, trình diễn, mô phỏng, đóng vai,…). Các phương pháp dạy học cần được sử dụng phù hợp với nội dung và thời lượng học tập. – Giáo viên cần sử dụng phù hợp các phương tiện truyền thống như hình ảnh, video,… kết hợp với các phương tiện kĩ thuật số để tạo nên giờ học sinh động và hấp dẫn. Việc sử dụng những nhạc cụ có âm thanh chuẩn giúp học sinh phát triển kĩ năng nghe và hát đúng nhạc. Học sinh cần được học âm nhạc bằng đa giác quan, được trải nghiệm và khám phá nghệ thuật âm nhạc thông qua nhiều hình thức: học trong lớp, xem biểu diễn ca nhạc, tham quan di sản văn hoá, giao lưu với nghệ sĩ, nhạc sĩ, nghệ nhân,… – Giáo viên cần hướng dẫn học sinh biết sử dụng những kiến thức và kĩ năng đã học làm nền tảng để phát triển năng lực âm nhạc trong giai đoạn tiếp theo. Không nên đề ra những yêu cầu quá cao hoặc tạo nhiều áp lực cho học sinh, bởi vì năng lực âm nhạc phải được học tập và rèn luyện trong thời gian dài mới có thể đạt được. – Giáo viên cần phát huy năng khiếu âm nhạc của từng học sinh, qua đó thực hiện dạy học phân hoá và nâng cao chất lượng giáo dục của cả tập thể. Những học sinh có năng khiếu âm nhạc là hạt nhân khơi dậy tiềm năng, hứng thú và sự tự tin ở những em khác. 2. Phương pháp dạy học ở tiểu học – Tập trung phát triển cảm xúc thẩm mĩ và tình yêu âm nhạc. Lựa chọn các hoạt động học tập phù hợp với sở thích và nhận thức của học sinh: nghe nhạc, vận động, chơi các trò chơi, kể chuyện,… – Thiết kế các hoạt động trải nghiệm và khám phá âm nhạc tích hợp trong các nội dung học tập. Học sinh cần được tiếp cận âm thanh trước khi học kí hiệu âm nhạc. – Lí thuyết âm nhạc không nên học tách biệt mà cần tích hợp trong các nội dung: hát, nhạc cụ, đọc nhạc. Học sinh cần được tiếp cận lí thuyết thông qua trải nghiệm thực hành. – Ở lớp 1, lớp 2, lớp 3 cần sử dụng nốt nhạc hình tượng và phương pháp đọc nhạc theo kí hiệu bàn tay. Từ lớp 4 trở lên kết hợp đọc nhạc theo kí hiệu bàn tay và kí hiệu ghi nhạc. 3. Các hoạt động đặc thù trong dạy học Âm nhạc Căn cứ vào nội dung dạy học, yêu cầu cần đạt và những điều kiện thực tiễn, giáo viên vận dụng linh hoạt các hoạt động dưới đây cho phù hợp và hiệu quả. – Nghe: nghe tiết tấu, mẫu âm, nét nhạc, bài hát, bản nhạc; thưởng thức tiết mục âm nhạc. – Đọc: đọc tiết tấu, đọc giai điệu bản nhạc,… – Tái hiện: lặp lại nguyên vẹn (bắt chước) các câu hát, tiết tấu, mẫu âm, nét nhạc. – Phản ứng: biểu lộ thái độ và cảm xúc bằng lời nói và ngôn ngữ cơ thể; vận động cơ thể phù hợp với nhịp điệu. – Trình diễn (biểu diễn): trình bày kết quả học tập trước mọi người, có kĩ thuật, sự trôi chảy và biểu cảm về âm nhạc. – Phân tích, đánh giá: sử dụng hiểu biết để phân tích về các phương tiện diễn tả của âm nhạc; đánh giá kĩ năng thể hiện âm nhạc của bản thân và người khác. – Ứng dụng: biết kết nối các năng lực, vận dụng kiến thức, kĩ năng và kinh nghiệm âm nhạc vào thực tiễn. – Sáng tạo: biết ứng tác và biến tấu, đưa ra những ý tưởng hoặc sản phẩm âm nhạc hay, độc đáo. Đánh giá kết quả học tập Âm nhạc thực hiện theo Thông tư 22/2016/TT-BGDĐT, ngày 22 tháng 9 năm 2016. – Sử dụng các bài hát từ lớp 1 đến lớp 5 trong SGV và SGK hiện hành (2002-2006). – Dạy hát theo định hướng phát triển năng lực + Dạy học phân hóa: ví dụ HS có năng khiếu âm nhạc có thể được hát mẫu, dùng nhạc cụ chơi giai điệu hoặc đệm cho bài hát; có thể được hát lĩnh xướng, đơn ca hoặc hỗ trợ các bạn,… Những HS chưa có năng khiếu thì chủ yếu tham gia hát đồng ca hoặc theo nhóm. + Dạy học tích hợp: ví dụ HS được học hát có sự hỗ trợ của tranh ảnh (mĩ thuật), được giải thích về ca từ chưa hiểu ý nghĩa (ngôn ngữ), được biết về xuất xứ của bài hát (lịch sử, địa lí), được hát kết hợp vận động, nhảy múa (thể chất),… + Dạy học thông qua hoạt động: HS được học hát thông qua các hoạt động đặc thù (nghe, đọc, tái hiện, phản ứng, trình diễn, phân tích, đánh giá, ứng dụng, sáng tạo). GV cần xác định được hoạt động trọng tâm (HS tập hát) và không nên quá lạm dụng việc thuyết trình, giải thích và đặt câu hỏi. + Dạy học theo hướng mở: nếu có thời gian, HS cần được học hát kết hợp các nội dung và hoạt động khác (nghe nhạc, đọc nhạc, chơi nhạc cụ tiết tấu, các động tác gõ (vỗ, giậm, đập, búng) bằng cơ thể…). – Quy trình dạy hát Bước 1- Giới thiệu bài hát Bước 2- Đọc lời ca Bước 3- Nghe hát mẫu Bước 4- Khởi động giọng Bước 5- Tập hát từng câu Bước 6- Hát cả bài Bước 7- Củng cố, kiểm tra Khi vận dụng quy trình, GV có thể linh hoạt thay đổi trình tự 4 bước đầu tiên cho phù hợp với thực tiễn dạy học. – Cách dạy ôn tập bài hát + Trong tiết học bài hát, vẫn còn học sinh chưa hát đúng giai điệu, chưa thuộc lời ca, chưa cảm nhận về vẻ đẹp của bài hát, ôn tập bài hát nhằm khắc phục những hạn chế đó. + Hoạt động ôn tập bài hát nhằm giúp học sinh hát thuộc lời ca, hát đúng hơn, hát hay hơn và yêu thích bài hát hơn. Mục tiêu cụ thể là giúp học sinh củng cố lại kiến thức đã học, luyện tập các kĩ năng trình bày bài hát, giúp học sinh có cảm thụ âm nhạc tốt hơn, tạo các em thêm tự tin, có điều kiện trình bày bài hát đã học, phát huy tính tích cực và tư duy sáng tạo của HS, – Việc ôn tập bài hát không cần thực hiện theo một trình tự nào, những gợi ý sau là minh họa cho việc dạy học theo định hướng phát triển năng lực: + Học sinh nghe lại bài hát đã học để nhớ về giai điệu và lời ca. + Học sinh nhắc lại tên bài hát, tác giả, nội dung (nên dùng tranh minh họa). + Học sinh sửa chỗ sai (nếu có) và tập thể hiện sắc thái. + Củng cố giai điệu, tiết tấu: giáo viên đàn một nét nhạc để học sinh nhận biết đó là câu hát nào rồi trình bày lại câu hát đó. Tương tự, giáo viên gõ tiết tấu của một câu hát, học sinh nhận biết đó là tiết tấu của câu hát nào rồi hát câu đó. + Củng cố lời ca: học sinh bổ sung lời ca vào chỗ trống. + Hát kết hợp gõ đệm, vận động theo nhạc hoặc nhảy múa. + Hát kết hợp trò chơi. + Thi đua giữa các tổ, nhóm. + Trình bày hoặc biểu diễn bài hát theo các hình thức đơn ca, song ca, tốp ca, đồng ca. + Cảm nhận về cường độ: 4 nhóm hát nối tiếp 4 câu với cường độ khác nhau (ví dụ: trung bình, hơi nhỏ, trung bình, hơi to) để các em có cảm nhận về cường độ. + Cảm nhận về tốc độ: lần lượt từng nhóm trình bày bài hát với tốc độ khác nhau (chậm, hơi chậm, trung bình, hơi nhanh) để các em có cảm nhận về tốc độ. + Luyện tập các cách hát tập thể: hát hoà giọng (đồng ca), hát nối tiếp, hát đối đáp, hát có lĩnh xướng, hát tăng dần số lượng học sinh tham gia, hát bè, hát đuổi. Bên cạnh đó, cần hướng dẫn học sinh trình bày bài hát có sự kết hợp 1-2 cách hát, ví dụ: VD: Hát nối tiếp và đồng ca, bài Tiếng hát bạn bè mình (Nhạc và lời: Lê Hoàng Minh):
Hát đối đáp và đồng ca, bài Những bông hoa những bài ca (Nhạc và lời: Hoàng Long):
Hát có lĩnh xướng và đồng ca, bài Em yêu hòa bình (Nhạc và lời: Nguyễn Đức Toàn):
Hát tăng dần số lượng học sinh tham gia: bài Lá thuyền ước mơ (Nhạc và lời: Thảo Linh):
Trong SGK hiện hành, nội dung đọc nhạc được thực hiện ở lớp 4 và lớp 5, với phương pháp đọc nốt trên bản nhạc. Khóa tập huấn hướng dẫn thêm cho GV phương pháp đọc nhạc theo kí hiệu bàn tay (tiếng Anh: reading music with hand signs): Đọc các nốt nhạc được kí hiệu bằng tư thế khác nhau của bàn tay (phương pháp Kodály). Với phương pháp này, hoạt động đọc nhạc được thực hiện như trò chơi và có thể vận dụng ngay từ lớp 1. Lưu ý: Phương pháp này chỉ vận dụng khi học sinh đã đọc được nốt trên bản nhạc và không bắt buộc phải sử dụng đối với chương trình SGK hiện hành. Bài tập 1- Đọc 2 nốt Mi, Son Gợi ý về cách thực hiện cho HS lớp 1: Bước 1- GV lấy âm thanh chuẩn, rồi làm mẫu (vừa đọc nhạc, vừa làm kí hiệu bàn tay), HS làm theo (bắt chước) cho đúng. Ví dụ: Bước 2- GV chỉ đọc nhạc, không làm kí hiệu bàn tay. HS thể hiện kí hiệu bàn tay cho phù hợp với cao độ.Có thể sử dụng thêm mẫu âm khác, chỉ dùng âm Son và Mi. Bước 3- GV thay việc đọc nhạc bằng cách đàn mẫu âm trên, hoặc đọc bằng nguyên âm (A, U, I), không làm kí hiệu bàn tay. HS thể hiện kí hiệu bàn tay cho phù hợp với cao độ. Bước 4- HS dùng kí hiệu bàn tay, HS đọc nhạc cho đúng. Bài tập 2- Đọc 3 nốt Mi, Son, La Đọc một số mẫu âm: Bài tập 3- Đọc 5 nốt Đô, Rê, Mi, Son, La Đọc một số bài tập: Thật là hay, Hoa bé ngoan, Đồng lúa bên sông, Năm cánh sao vui, Nhớ ơn Bác,… Bài tập 4- Đọc một số bài TĐN trong SGK hiện hành kết hợp sử dụng kí hiệu bàn tay Đọc một số bài tập: Con chim ri, Tôi hát Son La Son, Em tập lái ô tô, Mây chiều,… Một số lưu ý: – Cần chọn bản nhạc hay, phù hợp với độ tuổi HS. – HS được nghe kết hợp xem hình ảnh hoặc video. – Thời gian nghe trong khoảng 1-3 phút. – HS nghe nhạc kết hợp vận động. Bài tập 1- Hành khúc Thổ Nhĩ Kỳ (Wolfgang Amadeus Mozart) Nghe nhạc và vận động:
Địa chỉ: https://www.youtube.com/watch?v=quxTnEEETbo Bài tập 2- Mùa xuân, trích trong giao hưởng Bốn mùa (Antonio Vivaldi) Nghe nhạc và vận động phù hợp với hình ảnh:
Địa chỉ: https://www.youtube.com/watch?v=NnURkV1Ou_w Bài tập 3- In the Hall of the Mountain King (Edvard Grieg) Nghe nhạc và vỗ tay theo tiết tấu. Bài tập 4- The carnival of the Animals (Camille Saint-Saëns)Địa chỉ: https://www.youtube.com/watch?v=Wk43IDUQmTk Nghe nhạc và vận động như chú cá đang bơi trong đại dương. Địa chỉ: https://www.youtube.com/watch?v=IyFpZ5MZ7kk Nhạc cụ tiết tấu được thực hiện đại trà với tất cả học sinh. Học chơi nhạc cụ tiết tấu bằng: nhạc cụ gõ Việt Nam (trống nhỏ, song loan, thanh phách,…), nhạc cụ gõ nước ngoài (bell, maracas, tambourine, triangle, wood guiro,…), nhạc cụ tự làm hoặc gõ bằng cơ thể như: vỗ tay, giậm chân, búng tay… Lưu ý: ngoài các nhạc cụ gõ để thể hiện tiết tấu, tùy theo điều kiện thực tế, GV có thể hướng dẫn HS sử dụng các nhạc chơi được giai điệu như: xylophone, ukulele, recorder, guitar, pianica, t’rưng, klongput, sáo trúc, đàn phím điện tử và các loại nhạc cụ dân tộc khác. 1. Chơi tiết tấu bằng nhạc cụ gõ Các dạng bài tập chủ yếu: Bài tập 1- Nghe tiết tấu và lặp lại GV gõ tiết tấu, HS lắng nghe và lặp lại cho đúng. Nên thực hiện để khởi động cho tiết học, trong thời gian 2-3 phút. Ví dụ: Bài tập 2- Trò chuyện theo tiết tấuLưu ý: Nếu không có nhạc cụ gõ, có thể thay thế bằng vỗ tay, giậm chân, búng tay…(xem hướng dẫn phần sau). GV gõ tiết tấu, HS lắng nghe và lặp lại cho đúng. Tiếp theo GV hỏi và HS trả lời phù hợp với tiết tấu. Ví dụ: HS: Em tên là Minh.GV: Em tên là gì? GV: Em thích làm gì? HS: Em thích đá bóng. GV: Em thích màu gì? HS: Em thích màu đỏ. GV: Em thích mùa nào? HS: Em thích mùa Hè… Một dạng khác, đó là HS hỏi và bạn khác trả lời phù hợp với tiết tấu. Ví dụ: HS: Tôi thích đi xe đạp.HS: Bạn thích làm điều gì? HS: Bạn đã biết bơi chưa? HS: Tôi đã biết bơi rồi. HS: Bạn học tiếng Anh chưa? HS: Tôi học tiếng Anh rồi. Bài tập 3- Chơi tiết tấu bằng nhạc cụ gõ để đệm cho bài hát GV hướng dẫn HS sử dụng nhạc cụ gõ chơi những tiết tấu khác nhau để đệm cho bài hát. Nên thực hiện khi ôn tập bài hát. Ví dụ: Chơi tiết tấu đệm cho bài Múa vui (Nhạc và lời: Lưu Hữu Phước): Chơi tiết tấu đệm cho bài Tiếng hát bạn bè mình (Nhạc và lời: Lê Hoàng Minh): Chơi tiết tấu đệm cho bài Thật là hay (Nhạc và lời: Hoàng Lân): Chơi tiết tấu đệm cho bài Em yêu hòa bình (Nhạc và lời: Nguyễn Đức Toàn): Chơi tiết tấu bằng sử dụng các động tác gõ bằng cơ thể như: vỗ tay, giậm chân, vỗ đùi, vỗ lên vai, búng tay. Ở lớp 1, HS nên bắt đầu luyện tập 3 động tác là: giậm chân, vỗ đùi, vỗ tay, đến lớp 3 có thể tập thêm động tác búng ngón tay,… GV hướng dẫn HS sử dụng phương pháp này để đệm cho bài hát, với thời gian khoảng 5-6 phút và nên thực hiện như một trò chơi. GV không sử dụng kiến thức lí thuyết âm nhạc để phân tích về các mẫu tiết tấu. Bài tập 1- Chơi tiết tấu bằng vỗ tay, giậm chân đệm cho bài hát Bài tập 2- Chơi tiết tấu bằng vỗ tay, giậm chân, vỗ đùi đệm cho bài hát Bài tập 3- Chơi tiết tấu bằng vỗ tay, vỗ đùi, vỗ lên vai, búng tay đệm cho bài hátBài tập 2- Chơi tiết tấu bằng vỗ tay, giậm chân, vỗ đùi đệm cho bài hát Tự lựa chọn các động tác gõ bằng cơ thể như: vỗ tay, giậm chân, vỗ đùi, vỗ lên vai, búng tay để chơi tiết tấu của bài Thật là hay. Mỗi câu nên chơi bằng động tác khác nhau.Bài tập 4- Chơi tiết tấu của một bài hát (Thật là hay) bằng vỗ tay, giậm chân, vỗ đùi, vỗ lên vai, búng tay Bài tập 5- Chơi tiết tấu bằng các động tác vỗ tay, giậm chân, vỗ đùi, vỗ lên vai, búng tay theo cặp
Bài tập 6- (sử dụng các động tác như bài 5)
Bài tập 8- Chơi tiết tấu sử dụng các động tác gõ bằng cơ thể theo lời của bài hát Bài tập 1- Kết hợp giữa hát, đọc nhạc và động tác gõ bằng cơ thể như: vỗ tay, giậm chân, vỗ đùi, vỗ lên vai, búng tay
|