Để thúc đẩy quá trình chuyển đổi sang nền nông nghiệp mang tính bền vững cũng như có khả năng phục hồi, tái sinh tăng cường áp dụng các thực hành nông nghiệp thân thiện hơn với môi trường là một yếu tố rất quan trọng. Đối với Rainforest Alliance, Quản lý dịch hại tổng hợp [IPM] là một thành phần chính yếu của ngành nông nghiệp tái sinh, và là một phần của phương pháp tiếp cận thông minh và toàn diện ứng phó với biến đổi khí hậu vn để quản lý hệ sinh thái. Chúng tôi hướng tới mục tiêu giảm đáng kể việc sử dụng thuốc -bảo vệ thực vật bằng cách tăng cường và cân bằng các chức năng sẵn có của hệ sinh thái nông nghiệp [Hình 1].
Vấn đề nổi cộm
Ước tính rằng hàng năm có từ 20 đến 40% sản lượng cây trồng trên toàn cầu bị mất vì dịch hại và bệnh hại. Mỗi năm, bệnh hại cây trồng gây thiệt hại cho nền kinh tế toàn cầu khoảng 220 tỷ USD, và côn trùng gây hại khoảng 70 tỷ USD. Nhưng côn trùng, bệnh hại và cỏ dại hoàn toàn không được “sinh ra” vốn dĩ đã là dịch hại. Dịch hại là kết quả của hệ sinh thái không cân bằng, và tình trạng dịch hại của một loài phụ thuộc vào số lượng của chúng và vào thiệt hại kinh tế mà chúng có thể gây ra. Chúng cho thấy rằng có điều gì đó không ổn với hệ sinh thái nông nghiệp.
Dịch hại là mối đe dọa thường xuyên đối với nông dân, đó là lý do tại sao phản ứng đầu tiên của hầu hết các nhà sản xuất trên toàn thế giới là sử dụng thuốc bảo vệ thực vật để loại bỏ dịch hại, hoặc thậm chí để làm phương pháp phòng ngừa.
Số lượng thuốc -bảo vệ thực vật được sử dụng trên toàn thế giới đã tăng gấp 50 lần kể từ năm 1950. Khoảng 3,5 tỷ kg thuốc bảo vệ thực vật được sử dụng trên toàn cầu mỗi năm. Trong số các loại thuốc bảo vệ thực vật này, nhiều loại được xếp vào loại “có độc tố cao” và có thể gây ra các vấn đề nghiêm trọng cho sức khỏe con người và môi trường trong cả ngắn hạn và dài hạn.
Có thể làm gì để giảm sự phụ thuộc vào thuốc bảo vệ thực vật và những hậu quả tiêu cực của việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật măng lại? Một câu trả lời mang tính thiết thực và hiệu quả kinh tế chính là Quản lý dịch hại tổng hợp [IPM].
Phương pháp tiếp cận của chúng tôi
Phương pháp tiếp cận của chúng tôi dựa trên các nguyên tắc IPM và khai thác các thế mạnh vốn có trong hệ sinh thái nông nghiệp để làm giảm quần thể dịch hại xuống các ngưỡng có thể chấp nhận được, thay vì cố gắng tiêu diệt chúng. Khi lựa chọn các phương pháp kiểm soát cần phải tính đến các chi phí và lợi ích mang lại, cũng như các khía cạnh sinh thái và xã hội. Việc bảo tồn lâu dài hệ sinh thái và các lợi ích mà nó mang lại, cũng như sức khỏe con người là những ưu tiên hàng đầu.
Tất cả các sáng kiến của Rainforest Alliance, bao gồm cả Chương trình Chứng nhận năm 2020, đều phù hợp với phương pháp tiếp cận này. Song song với đó, chúng tôi đã xây dựng Chiến Lược IPM, trong đó chúng tôi nhắm đến mục đích xác định các rào cản đối với việc áp dụng IPM và hỗ trợ các nhà sản xuất vượt qua những rào cản này. Chúng tôi mong muốn làm điều này thông qua việc chia sẻ kiến thức về các chiến lược kiểm soát dịch hại bền vững hơn và thực hành nông nghiệp tái sinh, và bằng cách cung cấp các giải pháp thay thế để kiểm soát dịch hại phù hợp với tình hình thực tế tại địa phương, thay vì chỉ đơn thuần là ban hành các danh mục các loại thuốc bảo vệ thực vật bị cấm sử dụng.
Để hiểu thêm về luận điểmcủa chúng tôi liên quan đến IPM, hãy xem Báo cáo tham luận về Quản Lý Dịch Hại Tổng Hợp.
Phương pháp tiếp cận sử dụng thuốc bảo vệ thực vật trong khuôn khổ Chương trình Chứng nhận 2020
Phương pháp tiếp cận sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và IPM của Rainforest Alliance bao gồm ba yếu tố chính:
Mục tiêu tổng thể
Giảm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật và sử dụng an toàn, có trách nhiệm và hiệu quả các hóa chất nông nghiệp thông qua việc tăng cường áp dụng IPM.
Tiêu chuẩn & Phụ lục 7
Phương pháp tiếp cận được dựa trên việc áp dụng hợp lý các yêu cầu về Quản lý dịch hại tổng hợp, trong đó thuốc bảo vệ thực vật chỉ được sử dụng chỉ khi nếu không còn cách nào khác và thể hiện được xu hướng giảm sử dụng. Khi sử dụng thuốc -bảo vệ thực vật, phải thực hiện tất cả các biện pháp quản lý an toàn đối với các loại thuốc bảo vệ thực vật và các yêu cầu về sức khỏe nghề nghiệp. Chỉ những sản phẩm đã đăng ký mới được sử dụng và các thuốc trừ sâu bị cấm hoặc quá hạn không được phép sử dụng; nếu sử dụng loại thuốc bảo vệ thực vật có trong danh sách giảm thiểu rủi ro, phải thực hiện các biện pháp giảm thiểu rủi ro thích hợp.
Chính sách sử dụng ngoại lệ
Trong các trường hợp ngoại lệ, có thể cho phép sử dụng các loại thuốc trừ sâu trong Danh mục các loại thuốc bị cấm sử dụng. Được phép sử dụng trong các trường hợp ngoại lệ đối với các tổ hợp cây trồng/dịch hại và phạm vi địa lý [quốc gia hoặc một phần của quốc gia] cụ thể. Thông tin chi tiết và điều kiện của từng trường hợp ngoại lệ được nêu trong Chính sách sử dụng ngoại lệ [EUP].
Quy trình
Các mốc thời gian sau sẽ được áp dụng:
*Chúng tôi luôn sẵn sàng tiếp nhận các yêu cầu của Quí vị gửi đến
Phiên bản 1 đã được xây dựng và bao gồm các yêu cầu nhận được từ ngày 1 tháng 7 năm 2020 đến ngày 31 tháng 12 năm 2020. Phiên bản này sẽ được công bố vào tháng 6 năm 2021.
Để gửi yêu cầu chính thức, nhà sản xuất cần gửi các thông tin sau đến địa chỉ :
- Quốc gia và Khu vực
- Tên hoạt chất của loại thuốc bảo vệ thực vật và thông tin chi tiết về công thức điều chế
- Tên thương phẩm đang được sử dụng
- Cây trồng [tên thông thường và tên khoa học]
- Các loài sinh vật gây hại sẽ được kiểm soát [tên thông thường và tên khoa học]
- Bằng chứng cho thấy các loài sinh vật gây hại cụ thể hiện không thể được quản lý bằng các phương pháp khác đã ghi trong chiến lược IPM của nhà sản xuất [ví dụ: các phương pháp truyền thống hoặc không dùng đến hoá chất khác]
- Bằng chứng cho thấy các biện pháp thay thế khác để kiểm soát loài sinh vật gây hại này không được chính quyền địa phương đăng kí ở quốc gia sản xuất cụ thể
- Các biện pháp thay thế mà nhà sản xuất đang tiến hành nghiên cứu.
Mẫu đơn yêu cầu có tại Template for Requests for Exceptional Use of Pesticides [Mẫu đơn yêu cầu sử dụng thuốc bảo vệ thực vật cho trường hợp ngoại lệ].
Tại đây quý vị có thể xem hồ sơ các yêu cầu đã nhận được. Xin lưu ý rằng Rainforest Alliance đang kiểm tra các yêu cầu và sẽ cập nhật trạng thái của các yêu cầu đó trong những tháng tới.
Chuyển đổi từ RA EUP 2017 [Chính sách sử dụng ngoại lệ RA 2017] sang EUP 2020 [Chính sách sử dụng ngoại lệ RA 2020]
Đối với những trường hợp được cấp phép sử dụng trong Chính sách sử dụng ngoại lệ n ăm 2017 mà không được gia hạn trong Chính sách sử dụng ngoại lệ năm 2020, thì sẽ áp dụng giai đoạn loại bỏ từng bước là 1 năm.
Nguyên tắc:
- Trong giai đoạn loại bỏ từng bước này, nhà sản xuất cần chuyển đổi sang Chính sách sử dụng ngoại lệ mới năm 2020 đồng thời sử dụng, hoặc loại bỏ các chất còn tồn kho có liên quan.
- Trong giai đoạn loại bỏ từng bước này, nhà sản xuất có thể gửi các yêu cầu mới cho Chính sách sử dụng ngoại lệ năm 2020.
- Bắt buộc phải thực hiện đầy đủ các yêu cầu quản lý rủi ro tương ứng.
Tất cả các thông tin chi tiết khác sẽ được nêu trong Chính sách sử dụng ngoại lệ năm 2020.
ThienNhien.Net – Việc sử dụng quá ngưỡng các loại thuốc bảo vệ thực vật, phân bón… dẫn đến tình trạng đất đai ngày càng ô nhiễm, chất lượng sản phẩm nông ngiệp giảm, nguồn bệnh tích luỹ. Muốn lập lại cân bằng sinh thái, giảm thiểu tác hại của sâu bệnh, cần có một biện pháp lâu dài và tổng hợp. IPM là một mô hình đã và đang được áp dụng tại Việt Nam.
IPM [Intergrated Pest Managerment] – thuật ngữ thường được sử dụng trong nhiều năm gần đây – đề cập đến việc quản lý dịch hại tổng hợp – còn được gọi là Phòng trừ tổng hợp. Đó là một hệ thống điều khiển dịch hại bằng cách sử dụng hài hoà những biện pháp kỹ thuật một cách thích hợp, trên cơ sở phân tích hệ sinh thái đồng ruộng một cách hợp lý để giữ cho chủng quần dịch hại luôn ở mức dưới ngưỡng gây hại.
IPM phát triển dựa trên những nguyên tắc cơ bản như: Trồng cây khoẻ và có sức chống chịu cao; Làm giàu thiên địch – tạo điều kiện cho thiên địch phát triển và nhân giống; nông dân sẽ trở thành chuyên gia đồng ruộng – làm chủ hoàn toàn mảnh đất mình canh tác, nắm bắt tình hình một cách cụ thể. IPM với tính chất là sử dụng biện pháp tổng hợp để quản lý dịch hại đối với cây trồng, trên cơ sở sinh thái học sẽ làm tăng năng suất, cải thiện phẩm chất, bảo vệ sinh thái, giảm độc hại do sử dụng thuốc quá đáng và giảm chi phí đầu tư.
Tuy nhiên, IPM không phải là một quy trình mà các nhà kỹ thuật chỉ cần khuyến cáo cho nông dân thực hiện là xong. Vấn đề là phải chuyển giao cho nông dân các kỹ năng, phương pháp để giải quyết những khó khăn, tự đưa ra những quyết định đúng đắn cho ruộng vườn của mình.
IPM tại Việt Nam
Những năm gần đây, IPM đã được tiến hành thực hiện ở nhiều địa phương trong cả nước. Nhiều mô hình IPM đã được xây dựng với kết quả khả quan trong việc phòng trừ sâu bệnh, mang lại hiệu quả kinh tế cao. Những địa phương tiêu biểu về việc áp dụng mô hình IPM có thể kể đến như Bắc Ninh, Cần Thơ, Tuyên Quang…
Kết quả kiểm tra việc ứng dụng IPM ở Yên Phong cho thấy năng suất tăng từ 5 – 8%, chi phí cho thuốc hoá học giảm đi đáng kể. Người dân thu lãi từ 1 – 1,2 triệu đồng/ha so với phương pháp canh tác thông thường. Đặc biệt, biện pháp này đã góp phần giảm thiểu ô nhiễm môi trường, chất lượng nông sản được nâng cao.
Tại Cần Thơ, trong thời gian từ năm 2005 – 2007, dưới sự hỗ trợ kinh phí 350.000 USD của Australia, Cục Bảo vệ thực vật TP Cần Thơ đã tiến hành tập huấn cho nông dân toàn tỉnh về IPM, trên cây có múi. Hoạt động này được tiến hành với mục đích giới thiệu cho nông dân kỹ thuật canh tác, cách nhận dạng các loại sâu bệnh và biện pháp quản lý tổng hợp theo phương pháp IPM. Qua đây, bà con cũng được hướng dẫn cách quan sát, đánh giá hiệu lực của một số loại thuốc trừ dịch hại cũng như ảnh hưởng của nó đến quần thể côn trùng có ích, đánh giá hiệu lực của thuốc Confidor kết hợp dầu khoáng trong việc khống chế dịch hại trên cây có múi.
Ngoài ra, chương trình còn hướng dẫn nông dân các biện pháp bảo quản cây trồng, cắt tỉa cành lá có dấu hiệu bị bệnh, sử dụng nước sạch tưới tiêu, tận dụng phân hữu cơ cung cấp cho cây… Với các phương pháp IPM, chi phí canh tác cây có múi giảm gần phân nửa so với phương pháp canh tác thông thường của nông dân. Chương trình đã thu hút không chỉ nông dân ở Cần Thơ, mà còn nhận được sự quan tâm của hơn 7.000 nhà vườn ở các tỉnh phía Nam. Điều này cho thấy IPM đã và đang ngày càng tập trung sự chú ý của bà con nông dân và những ai quan tâm đến sự phát triển của nông nghiệp.
Rất nhiều mô hình IPM khác cũng đã và đang được tiến hành tại khắp các vùng miền trong cả nước. Điểm chung lớn nhất là các mô hình này đều hướng đến việc phát triển một nền nông nghiệp năng suất cao, trên cơ sở hạn chế dư lượng thuốc BVTV, xây dựng nền cân bằng sinh thái bền vững.
Trong nghiên cứu khoa học, IPM là một vấn đề gây được sự chú ý bởi tính thiết thực của nó. Nhiều đề tài lớn tập trung vào lĩnh vực này. Trong đề tài có tên “Giữ gìn cân bằng sinh thái trong đất và chiến lược IPM cho cây rau quả”, PGS. TS Nguyễn Thơ [Phân viện Cơ điện & Công nghiệp sau thu hoạch] đã đề cập đến một loạt luận điểm như: những hành động sai trái của con người khi tác động vào tự nhiên, mô hình IPM cho cây ăn quả dựa trên nền tảng là sự bảo đảm cân bằng sinh thái. Cùng về lĩnh vực này, ở cấp bộ, đề tài “Phát triển và lập mô hình phòng trừ tổng hợp [IPM] sâu bệnh hại rau màu ở vùng đồng bằng sông Cửu Long” do PGS. TS Nguyễn Văn Huỳnh chủ trì chính cũng nhận được sự đánh giá cao trong giới khoa học, có tính ứng dụng.
Các biện pháp trong hệ thống IPM
| Các biện pháp trong hệ thống IPM 1. Biện pháp sinh học [Đấu tranh sinh học & phòng trừ sinh học] 2. Biện pháp kỹ thuật 3. Biện pháp canh tác 4. Biện pháp sử dụng hóa chất khi cần thiết và hợp lý |
Biện pháp sinh học
Trong hệ sinh thái luôn có mối quan hệ dinh dưỡng, các thành phần trong chuỗi dinh dưỡng luôn khống chế lẫn nhau nhằm hài hòa về số lượng. Điều này được hiểu là đấu tranh sinh học trong tự nhiên. Để phát triển nông nghiệp, chúng ta cần nắm được điều này, lợi dụng nó để hạn chế sự can thiệp của con người.
Biện pháp sinh học được xây dựng dựa trên cơ sở đó, nhằm giúp các thiên địch [côn trùng có ích] phát triển, chúng sẽ tấn công sâu hại. Đây là một giải pháp hữu ích nhằm tạo sự cân bằng trong thiên nhiên. Thiên địch chỉ phát triển mạnh khi việc sử dụng thuốc trừ sâu được hạn chế. Biện pháp sinh học có thể được thực hiện tốt bằng con đường xen canh, giữ một số loài cỏ vì chúng cung cấp phấn hoa làm thức ăn cho côn trùng có ích. Rất nhiều loài thiên địch đã bị huỷ hoại do thiếu hiểu biết. Chim, tắc kè, rắn mối, ếch, nhái… ăn nhiều loại côn trùng. Kiến vàng kiểm soát khá hiệu quả bọ xít xanh trên cây họ cam quýt. Nhiều vườn cây nuôi kiến vàng đã hạn chế nhiều sâu bệnh hại. Một số côn trùng, nấm, virus… ký sinh làm chết sâu hại.
Có thể chia côn trùng có ích làm hai nhóm: Nhóm ăn thịt [chuồn chuồn, bọ ngựa, kiến vàng, bọ rùa, nhện, dòi ăn rệp…] và Nhóm ký sinh [trưởng thành đẻ trứng vào cơ thể sâu hại, ấu trùng nở ra dùng ngay cơ thể của ký chủ làm thức ăn [thí dụ các loài ong ký sinh].
| Hiện nay, thuốc trừ sâu sinh học được coi là một trong các yếu tố của quy trình IPM. Việc sử dụng đúng mức thuốc trừ sâu sinh học sẽ đem lại hiệu quả tích cực cho cây trồng trong nông nghiệp. |
Biện pháp kỹ thuật
Biện pháp kỹ thuật được hiểu là việc sử dụng các kĩ thuật canh tác có liên quan tới sản xuất cây trồng nhằm hạn chế tối đa môi trường sống và sinh sản của các loài dịch hại, đồng thời tạo môi trường thuận lợi cho cây trồng phát triển khỏe, có sức chống dịch hại cao.
Biện pháp kĩ thuật bao gồm các bước như: Chọn giống [chọn giống chống chịu sâu bệnh, ít bệnh, không nằm trong vùng đang có dịch bệnh], Nhân giống [đặc biệt chú ý đến gốc ghép, cành ghép vì đây là yếu tố chi phối chủ yếu đến “sức khoẻ” của cây ghép]…
Biện pháp canh tác
Các quốc gia đã đưa bông và/hoặc ngô Bt vào canh tác đại trà, từ 1996 đến 2004
| Cây trồng | Quốc gia |
| Bông |
Ác – hen – tina ÚcTrung QuốcCô – lôm – bi – aẤn ĐộIn – đô – nê – si – aMê – hi – côNam Phi Hoa Kỳ |
| Ngô |
Ác – hen – ti – naCanadaPhápĐứcHondurasPhi – lip – pinBồ Đào Nha Nam PhiHoa Kỳ Uruguay |
Nguồn: Clive James, 2005.
Biện pháp canh tác [bao gồm cả truyền thống và hiện đại] được hiểu là các phương cách tiến hành khi trồng trọt, nhằm hạn chế sự phát triển của sâu bệnh. Khử giống trước khi trồng [ví dụ: ngâm nhúng các cây giống và dung dịch thuốc trừ sâu bênh trước khi đem trồng] là một cách làm khá hữu hiệu. Cũng vậy, cải thiện môi trường sống [tránh đất bị ngập úng hay quá nhiều nấm bệnh, tránh trồng cây với mật độ dày đặc, chú trọng bổ sung tro vôi với đất có độ pH thấp…] vẫn thường được tiến hành trên các thửa ruộng canh tác.
Tương tự, có một loạt các biện pháp trong mô hình IPM sẽ được áp dụng nhằm giảm thiểu sâu bệnh, nâng cao hiệu quả cây trồng như: chọn mật độ cây thích hợp, tỉa thoáng tán cây, xen canh, bón phân cân đối đầy đủ, bao quả [với cây ăn quả], tích cực vệ sinh vườn ruộng, dung bẫy diệt côn trùng.
| IPM hiện đang được coi là một biện pháp hữu hiệu trong việc phòng trừ sâu bệnh. Việc kết hợp các biện pháp khác nhau sẽ giúp kiểm soát được các loại bệnh cây trồng. Điều đáng nói hơn, IPM đem lại sự trong lành cho môi trường nông nghiệp, bảo vệ sức khoẻ người sản xuất cũng như người tiêu dung. Đây là mục đích cuối cùng hướng đến của một nền nông nghiệp bền vững. |
Biện pháp hoá học
Biện pháp hoá học là biện pháp cuối cùng sau khi đã áp dụng các biện pháp nói trên mà không đem lại hiệu quả, khi mật độ dịch hại phát triển đến ngưỡng gây thiệt hại về kinh tế. Tuy nhiên, sử dụng biện pháp hoá học cần cẩn trọng và tôn trọng các nguyên tắc về vệ sinh môi trường và an toàn thực phẩm. Một tiêu chuẩn được đặt ra khi sử dụng biện pháp sinh học, được gọi là 4 đúng: Đúng thuốc [phải đọc kỹ nhãn thuốc trước khi sử dụng, tuỳ theo đối tượng gây hại mà chọn thuốc cho phù hợp]; Đúng lúc [Bệnh ghẻ lá xoài phải phun thuốc khi lá còn non, thrips trên chuối phải phun và tiêm khi bắp vừa nhú ra…]; Đúng liều [không dùng đặc quá phí thuốc gây độc cho người, không loãng quá vì không trị được sâu bệnh. Sử dụng thuốc theo đúng nồng độ khuyến cáo ghi trên nhãn, không sử dụng nồng độ cao hơn quy định. Trường hợp sâu bệnh kháng thuốc thì thay thuốc khác chứ khong tăng liều lượng]; Đúng phương pháp [côn trùng ở mặt dưới lá phải phun thuốc vào mặt dưới lá…]. Cùng với đó, người sử dụng cũng cần chọn các loại thuốc chuyên biệt, phổ hẹp, ít độc cho côn trùng có ích; liên tục luân phiên các loại thuốc để tránh hiện tượng kháng thuốc; chỉ sử dụng thuốc sau khi điều tra, dự báo và biết chắc mật độ sâu bệnh vượt ngưỡng kinh tế cho phép; ngưng thuốc để đảm bảo thời gian cách ly, an toàn cho người tiêu dùng.