Câu hỏi 1: Ðề nghị Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao đánh giá về thành tựu của ASEAN sau 40 năm hình thành và phát triển. Theo quan điểm của Việt Nam, thành tựu nào được cho là quan trọng nhất mà ASEAN đã đạt được trong bốn thập kỷ qua. Thành tựu về đối ngoại của ASEAN đã giúp ASEAN thay đổi như thế nào trên trường quốc tế ?
Trả lời: Thành lập ngày 8-8-1967, trải qua 40 năm tồn tại và phát triển, ASEAN đã đạt được nhiều thành tựu to lớn và quan trọng, được bạn bè và cộng đồng quốc tế đánh giá là một trong những tổ chức quốc tế khu vực thành công nhất thế giới. Có thể điểm lại một số thành tựu chính như sau:
Thứ nhất: Thành tựu nổi bật và quan trọng nhất của ASEAN là đã hình thành một ASEAN bao gồm cả mười nước Ðông - Nam Á, đưa đến những thay đổi căn bản về chất của Hiệp hội, cũng như tình hình khu vực. ASEAN-10 đã góp phần chấm dứt sự chia rẽ và đối đầu giữa các nước Ðông - Nam Á, tạo dựng mối quan hệ mới trên cơ sở hữu nghị, hiểu biết và tin cậy lẫn nhau, hợp tác toàn diện và chặt chẽ, góp phần duy trì hòa bình và an ninh ở khu vực.
Thứ hai: ASEAN ngày càng mở rộng hợp tác nội khối ra nhiều lĩnh vực khác nhau, bao gồm cả chính trị-an ninh, kinh tế-thương mại, văn hóa-xã hội, khoa học-kỹ thuật, môi trường...; tạo khuôn khổ và nền tảng vững chắc cho việc gia tăng liên kết khu vực, hỗ trợ tích cực cho các nước thành viên trong quá trình phát triển kinh tế-xã hội cũng như kịp thời thích ứng quá trình khu vực hóa và toàn cầu hóa.
Thứ ba: Vai trò và uy tín của ASEAN trên trường quốc tế cũng được nâng cao. Ngày nay ASEAN đã trở thành một thực thể chính trị-kinh tế quan trọng ở Ðông - Nam Á và châu Á-Thái Bình Dương, là đối tác không thể thiếu trong chính sách khu vực của các nước và các trung tâm lớn trên thế giới. ASEAN đã khởi xướng thành công và đóng vai trò chủ đạo trong nhiều cơ chế hợp tác quan trọng như các cơ chế ASEAN+1; ASEAN+3; Diễn đàn khu vực ASEAN [ARF]; Cấp cao Ðông Á [EAS]. Ngoài ra ASEAN có vai trò quan trọng tại nhiều cơ chế hợp tác khu vực và liên khu vực như ASEM, APEC. ASEAN đã trở thành quan sát viên tại Ðại hội đồng LHQ, có quan hệ với nhiều tổ chức khu vực và quốc tế khác như GCC, SAARC, Mecosour, v.v...
Thứ tư: ASEAN đã giữ vững được những nguyên tắc cơ bản, đồng thời biết vận dụng linh hoạt "Phương cách ASEAN" hết sức độc đáo, với tinh thần "thống nhất trong đa dạng", ASEAN đã đoàn kết, hợp tác vượt qua những thăng trầm của lịch sử, những thách thức của thời đại để trưởng thành và phát triển.
Chính chủ đề Kỷ niệm 40 năm thành lập ASEAN là "Một ASEAN ở trái tim của một châu Á năng động" là một tuyên bố mạnh mẽ thể hiện rõ vai trò và vị trí hiện nay của ASEAN trong khu vực và trên thế giới.
Câu hỏi 2: Mục tiêu đang hướng tới của ASEAN là gì? Theo Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao, các nước ASEAN cần làm gì để đạt được các mục tiêu này ?
Trả lời: 1- Mục tiêu lớn nhất mà ASEAN đang hướng tới là xây dựng một Cộng đồng ASEAN vào năm 2015 với ba trụ cột chính: Cộng đồng An ninh, Cộng đồng Kinh tế và Cộng đồng Văn hóa-Xã hội. Cộng đồng ASEAN sẽ dựa trên cơ sở pháp lý là Hiến chương ASEAN, dự kiến sẽ được thông qua vào tháng 11 năm nay tại Singapore. Ðồng thời, ASEAN cũng tiếp tục đẩy mạnh và mở rộng quan hệ với các đối tác bên ngoài, vì mục tiêu chung là hòa bình, ổn định và hợp tác cùng có lợi ở khu vực.
Mục tiêu tổng quát của Cộng đồng ASEAN là xây dựng ASEAN thành một tổ chức hợp tác liên Chính phủ liên kết sâu sắc hơn và ràng buộc hơn; nhưng không phải là một tổ chức siêu quốc gia và không khép kín mà vẫn mở rộng hợp tác với bên ngoài.
2 - Ðể đạt mục tiêu trên, ASEAN cần có tầm nhìn xa, tiến hành những đổi mới cần thiết. Một số vấn đề trọng yếu theo tôi là:
- Trước hết, mỗi nước thành viên cần kết hợp hài hòa lợi ích quốc gia với lợi ích chung của cả khu vực ASEAN vì mục tiêu chung là hình thành một Cộng đồng ASEAN đoàn kết, thống nhất và liên kết chặt chẽ hơn.
- Thứ hai, ASEAN cần đổi mới tổ chức-bộ máy và cơ chế hoạt động theo hướng gọn nhẹ và nâng cao hiệu quả hoạt động, nhằm xóa bỏ hình ảnh một ASEAN có nhiều ý tưởng, nhưng việc thực hiện còn nhiều hạn chế.
- Thứ ba, ASEAN phải có các biện pháp thiết thực để nhanh chóng thu hẹp khoảng cách phát triển đang tồn tại trong Hiệp hội, nhất là giữa hai nhóm nước thành viên cũ và mới. Mục tiêu hình thành Cộng đồng ASEAN sẽ khó đạt được nếu trong ASEAN vẫn còn sự chênh lệch về trình độ phát triển giữa các nước thành viên. Việc lập Quỹ đặc biệt dành riêng cho thu hẹp khoảng cách phát triển và nâng cao hiệu quả thực hiện Sáng kiến Liên kết ASEAN [IAI] sẽ góp phần quan trọng cho thực hiện mục tiêu này.
- Thứ tư, ASEAN cần phấn đấu xác lập vững chắc vai trò là trung tâm thúc đẩy và kết nối các mối liên kết khu vực ở nhiều tầng nấc khác nhau ở châu Á-Thái Bình Dương. ASEAN cần tiếp tục mở rộng và duy trì quan hệ cân bằng với các đối tác bên ngoài, kiên trì giữ vững vai trò chủ đạo trong việc xử lý các vấn đề khu vực.
Câu hỏi 3: Gia nhập ASEAN từ năm 1995, kể từ đó đến nay, Việt Nam đã có nhiều đóng góp quan trọng vào sự phát triển của tổ chức này và được các quốc gia thành viên công nhận. Ðề nghị Phó Thủ tướng, Bộ trưởng Ngoại giao cho biết cụ thể về những đóng góp đó?
Trả lời: Mặc dù là một nước thành viên mới, gia nhập sau, với nhiều điều kiện khó khăn, bỡ ngỡ, song ngay khi trở thành thành viên chính thức của ASEAN từ tháng 7-1995, Việt Nam đã tham gia tích cực, chủ động và có nhiều đóng góp quan trọng trên tất cả các lĩnh vực hợp tác của ASEAN; và đã thu được nhiều kết quả thiết thực, mà bao trùm là tạo môi trường quốc tế thuận lợi cho an ninh và phát triển của đất nước ta.
Ðóng góp quan trọng đầu tiên của chúng ta sau khi tham gia ASEAN là đã góp phần tích cực trong việc thúc đẩy kết nạp các nước Lào, Myanmar và Campuchia, để hình thành một khối ASEAN thống nhất, quy tụ tất cả mười quốc gia ở Ðông - Nam Á;
Việt Nam đã đóng vai trò quan trọng trong việc xác định phương hướng hợp tác và các quyết sách lớn của ASEAN, như xây dựng Tầm nhìn 2020, Tuyên bố Hà Nội về Thu hẹp khoảng cách phát triển, Tuyên bố Bali-II về xây dựng Cộng đồng ASEAN, Chương trình hành động Viêng Chăn [VAP] và các Kế hoạch hành động về từng trụ cột của Cộng đồng ASEAN, v.v...
Việt Nam luôn kiên trì bảo vệ các nguyên tắc cơ bản của Hiệp hội, nhất là không can thiệp và đồng thuận; xử lý khéo léo một số vấn đề phức tạp, nhạy cảm trong khu vực, giúp ASEAN duy trì đoàn kết, hợp tác và hạn chế sức ép và tác động từ bên ngoài. Việt Nam cũng góp phần tích cực cùng các nước ASEAN thúc đẩy và phát huy tác dụng của các cơ chế bảo đảm an ninh khu vực như Hiệp ước Thân thiện và Hợp tác Ðông - Nam Á [TAC], Hiệp ước Khu vực Ðông - Nam Á không có vũ khí hạt nhân [SEANWFZ], Tuyên bố về Quy tắc ứng xử của các bên ở Biển Ðông [DOC] để tiến tới Bộ Quy tắc Ứng xử của các bên ở Biển Ðông [COC], Diễn đàn khu vực ASEAN [ARF],...
Chỉ ba năm sau khi trở thành thành viên, Việt Nam đã đảm nhiệm đăng cai tổ chức Hội nghị cấp cao ASEAN lần thứ sáu [Hà Nội, 1998], đảm nhiệm vai trò Chủ tịch Ủy ban Thường trực ASEAN [ASC] giai đoạn 2000-2001 và tổ chức thành công một loạt Hội nghị cấp Bộ trưởng của ASEAN tại Hà Nội. Ðặc biệt chúng ta đã đóng góp vào việc đề xuất các chương trình thực hiện Sáng kiến Liên kết ASEAN về thu hẹp khoảng cách phát triển, như việc thành lập Quỹ Ðặc biệt ASEAN giúp các nước CLMV thu hẹp khoảng cách phát triển.
Việt Nam đã cùng các nước ASEAN tiến hành đàm phán và thúc đẩy hợp tác và tự do hóa về thương mại, dịch vụ, đầu tư trong ASEAN với các nước Ðối thoại, góp phần nâng cao tiếng nói và vị thế của ASEAN trên thế giới.
Nhân kỷ niệm 40 năm Ngày thành lập ASEAN và 12 năm Việt Nam gia nhập ASEAN, tôi muốn nhấn mạnh là Việt Nam đã, đang và sẽ làm hết sức mình để có đóng góp tích cực và quan trọng cho việc xây dựng Cộng đồng ASEAN. Những nỗ lực và đóng góp của chúng ta trong ASEAN đã được bạn bè trong khu vực hoan nghênh và đánh giá rất cao. Ngày nay, Việt Nam đã tạo dựng được cho mình một vai trò và vị trí vững vàng trong ASEAN. Khi đưa ra các quyết sách lớn về các vấn đề trọng đại, nhất là những vấn đề liên quan định hướng phát triển tương lai của Hiệp hội, tiếng nói của chúng ta luôn được các bạn lắng nghe và nể trọng.
Thứ trưởng Ngoại giao Hà Kim Ngọc
PV: Qua 55 năm hình thành và phát triển, ASEAN đạt nhiều thành tựu quan trọng về chính trị an ninh, kinh tế, văn hóa-xã hội. Theo đánh giá của ông, trong 55 năm đó, thành tựu nào có ý nghĩa quan trọng nhất đối với Cộng đồng ASEAN và người dân trong khu vực?
Thứ trưởng Ngoại giao Hà Kim Ngọc: 55 năm qua, ASEAN đã có những bước tiến vượt bậc. Từ một tổ chức ra đời trong nghi kỵ, đối đầu ở Đông Nam Á, ASEAN đã trở thành một trong những tổ chức khu vực thành công nhất thế giới trên 3 phương diện.
Thứ nhất, ASEAN đã xây dựng và duy trì được môi trường khu vực hòa bình, ổn định và an ninh trong nhiều thập kỷ. Đây là tiền đề quan trọng cho sự phát triển và lớn mạnh của ASEAN.
Thứ hai, ASEAN hiện nay là một cộng đồng với mức độ hợp tác, liên kết ngày càng sâu rộng trên cả 3 trụ cột chính trị-an ninh, kinh tế và văn hóa-xã hội; trở thành một trong những khu vực phát triển năng động nhất thế giới với GDP khoảng 3.300 tỷ USD [năm 2021] và là nền kinh tế đứng thứ 5 thế giới, mang lại lợi ích thiết thực cho khoảng 680 triệu dân.
Thứ ba, ASEAN là một tổ chức có uy tín và vị thế ngày càng cao, có quan hệ đối ngoại rộng mở, đóng vai trò trung tâm trong khu vực, được các đối tác, trong đó có tất cả các nước lớn, coi trọng, tăng cường hợp tác.
Đây là nền tảng để ASEAN tiếp tục xây dựng cộng đồng, hiện thực hóa Tầm nhìn 2025 và tiếp tục phát triển trong thời gian tới.
PV: 2 năm qua, ASEAN đứng trước nhiều khó khăn, trong đó có những khó khăn chưa từng gặp phải như: Dịch bệnh COVID-19 phức tạp, cạnh tranh nước lớn gay gắt, kinh tế bị ảnh hưởng tiêu cực. ASEAN đã vượt qua những khó khăn đó như thế nào? Và năm 2022 cũng như những năm sắp tới, ASEAN tiếp tục đối mặt với những thách thức nào và đâu là “chìa khóa” để ASEAN vững tin vượt qua?
Thứ trưởng Ngoại giao Hà Kim Ngọc: Trong 2 năm qua, ASEAN đã thể hiện được bản lĩnh và khả năng tự cường, ứng phó kịp thời và hiệu quả với các thách thức đặt ra.
Đại dịch COVID-19 bùng phát đã làm gián đoạn các hoạt động của đời sống quốc tế. Tuy nhiên, dưới sự dẫn dắt của Việt Nam trong năm Chủ tịch 2020, ASEAN đã thể hiện sự chủ động thích ứng, kịp thời chuyển các cuộc họp và các hoạt động sang hình thức trực tuyến, qua đó duy trì được đà hợp tác liên kết khu vực và các nỗ lực xây dựng Cộng đồng, cùng nhau ứng phó với đại dịch. ASEAN đã nhanh chóng thông qua và triển khai các sáng kiến như thành lập Quỹ ASEAN ứng phó với COVID-19, thiết lập Kho dự phòng vật tư y tế khẩn cấp, đề xuất thành lập Trung tâm ASEAN về các tình huống y tế khẩn cấp và dịch bệnh mới nổi…, qua đó kịp thời huy động nguồn lực của ASEAN cũng như sự hỗ trợ của các đối tác cho công tác phòng chống dịch.
ASEAN đã ứng xử khôn khéo, hiệu quả sự cạnh tranh nước lớn thông qua cách tiếp cận cân bằng, hài hòa trên cơ sở bảo đảm các nguyên tắc hoạt động cũng như quy trình thủ tục của các cơ chế/diễn đàn do ASEAN khởi xướng và có sự tham gia của các nước lớn như ARF, EAS, ADMM+, đồng thời thể hiện quan điểm độc lập và trung lập, mong muốn các nước lớn cạnh tranh lành mạnh, có trách nhiệm, cùng đóng góp vào hòa bình, ổn định và thịnh vượng của khu vực. Điều này được thể hiện rõ trong Tuyên bố của các Ngoại trưởng ASEAN về tầm quan trọng của việc duy trì hòa bình, ổn định ở Đông Nam Á ngày 8/8/2020.
Cùng với những nỗ lực ứng phó với COVID-19, ASEAN đã sớm thúc đẩy các biện pháp phục hồi sau đại dịch, trong đó có việc xây dựng Khung phục hồi tổng thể ASEAN và kế hoạch triển khai nhằm giảm thiểu tác động của đại dịch và thúc đẩy phục hồi toàn diện trong ASEAN; ký thỏa thuận về Khung hành lang đi lại ASEAN - đây là sáng kiến nhằm tạo thuận lợi cho đi lại vì mục đích công vụ và kinh doanh trong ASEAN, trong lúc dịch COVID-19 vẫn chưa hoàn toàn được kiểm soát. Các biện pháp này đã phát huy hiệu quả tích cực, góp phần để các nước ASEAN vừa kiểm soát dịch bệnh, vừa dần mở cửa trở lại, thúc đẩy hợp tác phục hồi phát triển kinh tế - xã hội.
Trong thời gian tới, ASEAN sẽ phải tiếp tục đối mặt với nhiều thách thức: Nguy cơ lạm phát, suy thoái kinh tế, nguy cơ khủng hoảng năng lượng, lương thực do tác động của xung đột tại Ukraine; cạnh tranh nước lớn, tranh chấp chủ quyền lãnh thổ, dịch bệnh, môi trường, biến đổi khí hậu.
Tuy nhiên, chúng ta vững tin ASEAN sẽ vượt qua những khó khăn thách thức đó vì 3 lý do sau.
Thứ nhất, những thành tựu đạt được trong 55 năm qua chính là cơ sở, nền tảng để ASEAN tiếp tục đẩy mạnh liên kết hợp tác, nâng cao thực lực và sức chống chọi với các tác động từ bên ngoài.
Thứ hai, ASEAN đã có kinh nghiệm ứng xử với các khó khăn thách thức, mà gần đây nhất là đối phó với đại dịch COVID-19, xử lý cạnh tranh nước lớn và thúc đẩy phục hồi sau đại dịch… với những thành công ấn tượng.
Thứ ba, ASEAN tiếp tục duy trì được đoàn kết, thống nhất bên trong và có được sự ủng hộ, hỗ trợ bên ngoài, từ các đối tác của ASEAN và cộng đồng quốc tế.
PV: Ông đánh giá như thế nào về vai trò và đóng góp của Việt Nam trong 27 năm là thành viên “chủ động, tích cực và có trách nhiệm” của ASEAN?
Thứ trưởng Ngoại giao Hà Kim Ngọc: Từ khi gia nhập ASEAN năm 1995, với tinh thần “chủ động, tích cực và có trách nhiệm”, Việt Nam đã có nhiều đóng góp rất quan trọng cho sự phát triển của Hiệp hội.
Thứ nhất, là một nước tầm trung trong khu vực, với dân số đứng thứ 3, diện tích đứng thứ 4 ở Đông Nam Á, việc Việt Nam tham gia ASEAN đã giúp cho tổ chức này lớn mạnh cả về quy mô, tiềm lực và tổ chức, giúp ASEAN trở thành một tổ chức vững mạnh, chấm dứt sự nghi kỵ, chia rẽ, đối đầu, mở ra một thời kỳ phát triển mới của hòa bình, ổn định, hợp tác và phát triển trong khu vực.
Thứ hai, Việt Nam đã tích cực tham gia và đóng góp vào xây dựng định hướng phát triển và các quyết sách lớn của ASEAN, trong đó có thể kể đến Hiến chương ASEAN, Tầm nhìn Cộng đồng ASEAN 2025 và các Kế hoạch tổng thể kèm theo, Kế hoạch tổng thể về kết nối ASEAN [MPAC], Sáng kiến hội nhập ASEAN [IAI]… quyết định mở rộng Cấp cao Đông Á [EAS] để kết nạp thêm Mỹ và Nga, lần đầu tiên tổ chức Hội nghị Bộ trưởng Quốc phòng ASEAN mở rộng [ADMM+], vận động để đại diện cho ASEAN dự Hội nghị Thượng đỉnh G20 tại Hàn Quốc và Canada.
Thứ ba, Việt Nam luôn thể hiện trách nhiệm thành viên, đóng góp vào các thành tựu chung của Hiệp hội. Chỉ 3 năm sau khi gia nhập ASEAN, Việt Nam đã tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 tại Hà Nội; tiếp đó, đã hoàn thành xuất sắc vai trò Chủ tịch ASEAN năm 2010 và 2020. Chúng ta tham gia triển khai đầy đủ và sâu rộng các hoạt động hợp tác trong các lĩnh vực chính trị- an ninh, kinh tế và văn hóa- xã hội; là một trong số những nước đạt tỉ lệ thực thi cao các chương trình, biện pháp liên kết của ASEAN.
Những đóng góp đó của Việt Nam được các nước thành viên ASEAN cũng như bạn bè quốc tế công nhận và đánh giá cao. Nhiều nước kỳ vọng Việt Nam đóng vai trò lớn hơn trong việc dẫn dắt ASEAN. Đây chính là cơ sở để chúng ta triển khai Chỉ thị 25 của Ban Bí thư về đẩy mạnh và nâng tầm đối ngoại đa phương đến 2030, vươn lên đóng vai trò nòng cốt, dẫn dắt ASEAN, tổ chức đa phương có tầm quan trọng chiến lược hàng đầu đối với Việt Nam.