Đổi tiền lẻ sang tiền chẵn ở ngân hàng

(HNM) - Theo Nghị định 96/2014/NĐ-CP ngày 17-10-2014 của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực tiền tệ và ngân hàng, dịch vụ đổi tiền lẻ là không được phép và có thể bị xử phạt từ 20 đến 40 triệu đồng.
 

Nhiều quầy đổi tiền vẫn công khai hoạt động nhưng không bị xử lý tại khu vực gần Chợ Phủ, thị trấn Quốc Oai, huyện Quốc Oai (ảnh trái) và tại đường Lê Trọng Tấn đoạn qua phường Dương Nội (Hà Đông).

Tuy nhiên, do nhu cầu tăng cao mỗi dịp Tết đến, Xuân về nên từ cuối tháng 1-2016 đến nay, dịch vụ đổi tiền lẻ, tiền mới lại công khai ở nhiều nơi. Chẳng lẽ cơ quan chức năng bó tay với những hành vi vi phạm này.

Công khai đổi tiền qua mạng

Thời gian qua, chủ trương của Ngân hàng Nhà nước là không phát hành một số loại tiền mới mệnh giá nhỏ ra lưu thông dịp tết Nguyên đán nhằm hạn chế sử dụng trong hoạt động văn hóa, lễ hội, tín ngưỡng. Tuy nhiên, do lượng tiền lẻ, tiền mới mệnh giá nhỏ ngày càng khan hiếm đã khiến cho dịch vụ đổi tiền lẻ ngày càng đắt khách. Không chỉ đổi tiền lẻ công khai ngoài thị trường, các khu di tích đình, chùa, đền, bia, phủ…, một vài năm trở lại đây dịch vụ đổi tiền online cũng phát triển mạnh. Chỉ cần làm một thao tác đơn giản trên Google, bạn đọc dễ tìm được cho mình rất nhiều website đổi tiền lẻ, tiền mới. Vào trang web doitien.com hay doitienmoi.vn…, người kinh doanh cung cấp đầy đủ địa chỉ, số điện thoại… Mọi giao dịch đều thông qua điện thoại, khách hàng chỉ cần gọi điện vào số hotline của bất cứ website đổi tiền nào cũng được nhân viên "chăm sóc" chu đáo, đưa ra các loại mệnh giá tiền và cam kết tiền mới 100%, nguyên cọc, đầy đủ số tờ, mức phí thấp, giao hàng tận nơi… Đáng nói, hầu hết các website đổi tiền năm nay đều cam kết có thể đáp ứng mọi nhu cầu về số lượng cũng như các mệnh giá từ nhỏ nhất 200, 500, 1.000, 2.000, 5.000, 10.000 đồng cho tới các mệnh giá lớn hơn như 20.000, 50.000, 100.000, 200.000 đồng. Riêng loại tiền 200, 500 đồng, năm nay hiếm hơn bởi Ngân hàng Nhà nước không in thêm, vì thế, mức phí đổi 2 loại tiền này cao hơn nhiều so với các mệnh giá khác. Theo quảng cáo, tiền mệnh giá càng lớn thì mức phí càng giảm, ví dụ như 1.000, 2.000 đồng mức phí 16% trở lên, 10.000 đồng mức phí 10% trở lên, 100.000 đồng thì mức phí giảm xuống còn 6%. Nếu khách đổi với số lượng nhiều hoặc lấy buôn thì sẽ liên hệ trực tiếp để được giá tốt hơn.

Mức phí "trên trời"

Không chỉ công khai đổi tiền tại các website, mấy ngày áp Tết và trong tết Nguyên đán Bính Thân, tại một số tuyến đường, khu vực chợ dân sinh, đình, chùa… trên địa bàn Hà Nội, người dân công khai đặt bàn, tủ để đổi tiền lẻ cho khách hưởng chênh lệch. Để thu hút sự chú ý, có người còn in cả áp phích lớn với dòng chữ "đổi tiền mới" kèm theo cả số điện thoại. Tại đường Lê Trọng Tấn đoạn qua phường Dương Nội (quận Hà Đông), sáng 6-2 (tức 28 tháng Chạp) một bàn đổi tiền mới đặt ngay gần khu chợ dân sinh, người dân đến đổi rất đông. Chiều 6-2 và ngày 7-2 (tức 28 và 29 tháng Chạp), tại thị trấn Quốc Oai (huyện Quốc Oai), khu vực quanh Chợ Phủ cũng xuất hiện một số hộ công khai đổi tiền mới, tiền lẻ. Nhiều tập tiền mới mệnh giá thấp 1.000, 2.000, 10.000, 20.000 đồng được xếp ngay ngắn trong tủ kính. Khảo sát tại một số khu đình, đền, chùa như Phủ Tây Hồ, khu di tích lịch sử đình, chùa, Bia Bà La Khê… vẫn xuất hiện tình trạng đổi tiền lẻ, tiền mới công khai. Dù không dám treo biển đổi tiền lẻ, nhưng nhiều sạp hàng vẫn bày tiền trong tủ kính để quảng cáo (chủ yếu tiền cũ mệnh giá thấp). Ai có nhu cầu đổi chỉ cần trao đổi với chủ sạp thì bao nhiêu tiền, mệnh giá nào cũng có. Theo tìm hiểu của phóng viên, mức giá chênh lệch của dịch vụ đổi tiền lẻ ở đây rất cao. Tiền mệnh giá 1.000 đồng có mức phí đổi 40%; mệnh giá 2.000, 5.000 đồng, mức phí đổi là 30%; mệnh giá 10.000 đồng thì mức phí được tính là 17%... Khách ra, vào thực hiện giao dịch đổi tiền rất đông, nhưng lạ một điều không thấy bất cứ lực lượng chức năng nào đến kiểm tra, xử lý? Trái ngược với hoạt động đổi tiền lẻ trên mạng và trên thị trường, việc đổi tiền lẻ của người dân tại các ngân hàng thương mại dịp cuối năm khá khó khăn. Trong vai người đi đổi tiền, phóng viên đã khảo sát tại một số ngân hàng có trụ sở và văn phòng giao dịch tại một số quận, huyện trên địa bàn Hà Nội. Đến bất cứ ngân hàng nào, khi hỏi đổi tiền mới, tiền lẻ phóng viên cũng nhận được câu trả lời hết tiền lẻ hoặc chỉ nhận được cái lắc đầu từ các nhân viên. Quan sát tại một số ngân hàng, rất ít người đem tiền chẵn đến đây mà đổi được tiền lẻ, tiền mới để mừng tuổi dịp Tết, nếu có đổi được thì chủ yếu là khách hàng quen thuộc với ngân hàng, tiền đổi cũng chỉ là tiền cũ, mệnh giá 10.000, 20.000, 50.000 đồng. Không đổi được tiền lẻ trực tiếp từ ngân hàng, bất đắc dĩ người dân phải đổi tiền lẻ từ nhiều nguồn và đây là cơ hội cho giới buôn tiền lẻ tồn tại và âm thầm phát triển. Được biết, mấy năm gần đây, ban quản lý nhiều khu di tích, đình chùa, phủ…, chính quyền các địa phương trên địa bàn Hà Nội đều có văn bản chấn chỉnh nạn đổi tiền lẻ bắt chẹt khách, nghiêm cấm hoạt động đổi tiền lẻ. Ngoài ra, để chấn chỉnh hoạt động đổi tiền lẻ, sử dụng tiền lẻ đi lễ, Ngân hàng Nhà nước đã phối hợp cùng các bộ, ngành, chính quyền các địa phương thường xuyên tổ chức thanh, kiểm tra việc đổi tiền lẻ, tiền mới trái phép, đẩy mạnh công tác tuyên truyền để nhân dân sử dụng tiền mệnh giá nhỏ tiết kiệm, hợp lý, đúng chức năng khi tham gia lễ hội, đình, chùa.

Tuy nhiên, trên thực tế hoạt động đổi tiền vẫn diễn ra công khai và để qua mặt các cơ quan chức năng, người đổi tiền lẻ đã bày ra nhiều mánh khóe. Chẳng lẽ các cơ quan chức năng, chính quyền địa phương lại "bó tay" trước hoạt động đổi tiền lẻ, tiền mới?

Phó Thống đốc Ngân hàng Nhà nước Đào Minh Tú khẳng định, dịp Tết Nguyên Đán 2021, Ngân hàng Nhà nước sẽ không in tiền mới mệnh giá nhỏ. Theo ông Tú, việc hạn chế in tiền lẻ mới dịp Tết Nguyên đán các năm qua đã giúp ngân sách tiết kiệm được hơn 3.500 tỷ đồng.

Tuy nhiên, nhu cầu đổi tiền lẻ của người dân tăng cao nên trên các trang mạng xã hội facebook, zalo, hội nhóm..., các cá nhân liên tục rao bán, đổi tiền lẻ với nhiều mệnh giá. Nhiều giá cả khác nhau với những lời quảng cáo có cánh như chi phí thấp nhất, cam kết tiền mới nhất, giao dịch nhanh nhất, 100% tiền mới, tiền thật...

Loạn giá đổi tiền lẻ

Chỉ cần gõ từ khóa “đổi tiền lẻ” trên Google sẽ hiện ra hàng nghìn kết quả, quảng cáo đổi tiền lì xì mới năm 2021. Tùy từng chủ hàng, từng cá nhân mà chi phí đổi tiền sẽ có sự chênh lệch khác nhau. Nhưng thường dao động từ 3-15%. Càng tiền mệnh giá nhỏ 1.000 đồng, 2.000 đồng, 5.000 đồng thì chi phí càng đắt từ 10-15%. Tiền càng mệnh giá lớn như 50.000 đồng, 100.000 đồng, 200.000 đồng thì giá đổi từ 3-7%.

Nếu như những năm trước, các trang mạng rao bán tiền lẻ công khai chi phí giá cả đổi tiền lẻ thì năm nay, tất cả chi phi đều được giấu kín, khách hàng cần thì inbox trực tiếp fanpage hoặc số hotline của trang... Các chủ hàng cũng rút vào “hoạt động bí mật” trong các hội nhóm kín.

Chúng tôi liên hệ với một số điện thoại khu vực Bạch Đằng, Hà Nội xin đổi 50 triệu tiền 50.000 đồng thì người này cho biết chi phí là 5,5%. Càng đổi nhiều thì sẽ càng được giảm giá từ 0,2-0,3%. Để đảm bảo an toàn, người này đề nghị chúng tôi đến tận nơi để nhận tiền hoặc hẹn nhau tại khu vực Nhà hát Lớn. Đồng thời, anh này cũng khẳng định, tiền mới 100%, đủ seri và trước khi tắt máy, không quên dặn nhanh tay đổi tiền nếu không sẽ hết vì đang có khá đông khách hàng “xếp lốt”.

Tiếp tục liên hệ với một số điện thoại ở TP Hồ Chí Minh để đổi 20 triệu tiền 10.000 đồng và 10 triệu tiền 5.000 đồng, thời gian nhận tiền là cuối tháng 1-2021, chị này cho biết: “Nếu bạn không đổi sớm thì càng gần tết, tỉ giá càng cao, lại không có tiền mà đổi. Phí đổi tiền 10.000 đồng, 5.000 đồng là 4%”. Khi hỏi tiền 1.000 thì chị này cho hay, tỉ giá là 15%, 2.000 đồng là 5% càng tiền mệnh giá nhỏ thì chi phí đổi càng cao. Muốn gửi tiền ra Hà Nội chỉ có thể gửi xe khách hoặc giao hàng tiết kiệm, có chi phí bảo hiểm. Cứ 10 triệu đồng thì phí ship kèm bảo hiểm là 200.000 đồng...

Vào các trang nhóm đổi tiền lẻ, giao dịch luôn sôi động. Một chủ Facebook quảng cáo công khai trong nhóm “Đổi tiền mới, đổi tiền lì xì” chi phí đổi tiền lẻ là: 10.000 đồng - 6%, 20.000 đồng - 7%, 50.000 đồng - 6%, 100.000 đồng - 2% với lời mời chào có đủ mọi mệnh giá, đổi từ 1 triệu đồng trở lên.

Phí đổi tiền lẻ, tiền mới được công khai trên các hội nhóm kín.

Theo khảo sát của phóng viên, do nguồn tiền lẻ khan hiếm, phí đổi cao nên một số website không chỉ nhận đổi tiền mới nguyên cọc, nguyên seri mà còn nhận đổi tiền lẻ đã qua sử dụng có độ mới từ 80%, với chi phí 2-3%. Không chỉ đổi tiền mới, trên Facebook, một số người còn nhận đổi những loại tiền Việt Nam không còn in và có giá trị lưu hành với phí đổi cao ngất ngưởng. Điển hình, loại tiền 100 đồng in năm 1991 hiện có giá dao động quanh mức 25.000 - 30.000 đồng/tờ, mệnh giá 10.000 đồng loại giấy cotton màu đỏ, in năm 1993 có giá 40.000 - 50.000 đồng/tờ. Tiền mệnh giá 20.000 đồng in năm 1991 giá 50.000 đồng/tờ.

Chị C.T., chủ một Facebook chuyên sưu tầm và bán tiền mới, tiền in từ những năm 1990 với số seri siêu đẹp cho biết, nhà chị nhiều năm nay chuyên kinh doanh tiền lẻ, tiền mới, tiền seri số đẹp. Nắm bắt tâm lý nhu cầu người dân muốn đổi tiền mới trong khi ngân hàng nhiều năm liền không phát hành tiền lẻ mệnh giá nhỏ nên năm nào chị cũng gom tiền mới lưu trữ lại. Đặc biệt là tiền có số seri đẹp. 

“Đời sống nâng cao nên không chỉ nhu cầu là tặng nhau, mừng tuổi nhau tiền mới mà phải là tiền đặc biệt như đồng tiền phát hành nhân dịp kỉ niệm thành lập ngành ngân hàng, hay tiền có seri trùng ngày sinh hay số đẹp như tứ quý, ngũ quý... Nhiều người sẵn sàng chi tiền triệu chỉ để đổi lấy 1 tờ đô la có biểu tượng con giáp của năm đó, hay đồng tiền in bằng giấy không còn phát hành tại Việt Nam... Càng gần tết càng cháy hàng, không có tiền mà đổi cho khách nên cứ phải tích trữ gom góp từ đầu năm. Ngoài nguồn từ các ngân hàng thì một số nhà chùa cũng thường xuyên có nhu cầu đổi tiền lẻ lấy tiền chẵn”, chị C.T bật mí cho biết.

Kinh doanh tiền lẻ là trái pháp luật

Có cung ắt có cầu. Càng nhiều người có nhu cầu đổi tiền lẻ tiền mới đi mừng tuổi, lễ chùa, biếu tặng thì dịch vụ buôn bán, kinh doanh đổi tiền lẻ càng phát triển. Thực tế, thói quen về việc đổi tiền mới để mừng tuổi, tiền lẻ để đi lễ đã hình thành nhiều năm nay nên để thay đổi không phải việc đơn giản. Tuy nhiên, không nhất thiết phải dùng tiền mới mệnh giá nhỏ để đi lễ, thay vì đặt quá nhiều nơi trong đền, chùa, người dân chỉ cần sử dụng một tờ tiền có mệnh giá lớn hơn tại một nơi, hoặc gửi vào hòm công đức và không nhất thiết phải sử dụng tiền mới.

Tiền mới seri đẹp có phí đổi khá cao.

PGS.TS Trịnh Hòa Bình, chuyên gia xã hội học cho biết: “Câu chuyện tiền mới xuất phát từ tâm lý của người dân là muốn vật phẩm, quà mừng, tiền mừng... sáng sủa, đẹp đẽ, tươi tắn và có một chút niềm tin rằng đã là năm mới thì mọi thứ cũng phải mới. Nên không chỉ là vật phẩm, quà mừng, mà tất cả mọi thứ cũng đều phải mới. Tâm lý ấy đã tồn tại lâu đời và trở thành nét văn hóa đặc trưng của người Việt. 

Hiện nay, nảy sinh xu hướng có thể nhiều người muốn mừng tuổi đồng tiền mệnh giá lớn hơn, tức là coi trọng giá trị đồng tiền thì đương nhiên họ không câu nệ câu chuyện là mới nữa. Cũng phải khẳng định rằng không có một giá trị nào, một niềm tin tuyệt đối nào là nhất thiết đồ mừng phải là đồ mới thì mới chuyển tải được thông điệp mừng tuổi, mừng xuân. Thế nhưng, hiện tại xu hướng vận động trong tâm thức của chúng ta, trong xã hội hiện nay thì bằng mọi cách có được đồng tiền mới, tức là họ chấp nhận mất nhiều tiền hơn để đổi tiền cho dù mệnh giá nhỏ, đây cũng vẫn là xu hướng xuất phát từ tâm lý, từ văn hóa lâu đời của người dân. Thế nên thay đổi là không dễ. 

Việc Nhà nước không phát hành tiền lẻ nhiều năm liền nhưng trên thực tế vẫn có một lượng tiền mới được lưu thông từ chính những người trong giới ngân hàng, tài chính và có nhiều người nhìn thấy được cơ hội làm ăn nên tích trữ, sưu tầm từ trước để đến gần tết mới bung ra để thu lợi nhuận. Nếu có tiền mới thì tốt, còn không nhất thiết phải bằng mọi giá, huy động mọi nguồn lực để có được tiền mới làm gì vì tiền mới chỉ tạo nên hình thức còn không thay đổi được bản chất giá trị của những vật phẩm hay tiền mừng tuổi”.

Luật sư Đặng Văn Cường nêu quan điểm đổi tiền mới trên mạng xã hội là vi phạm pháp luật.

Theo luật sư Đặng Văn Cường, Văn phòng luật sư Chính Pháp, việc đổi tiền lẻ tự phát, không đúng quy định pháp luật sẽ bị xử phạt tới 40 triệu đồng. Theo quy định pháp luật hiện hành, hoạt động đổi tiền lẻ nhằm hưởng phần trăm chênh lệch của tổ chức, cá nhân không có chức năng hoạt động tín dụng là hành vi trái pháp luật và bị nghiêm cấm. Nếu người nào thực hiện các hành vi đổi tiền không đúng quy định như: Đổi tiền có phí, đổi tiền không đúng mệnh giá... sẽ bị xử phạt hành chính với mức thấp nhất là 20 triệu đồng. 

Cụ thể, theo điểm a, khoản 5, Điều 30 Nghị định 96/2014/NĐ-CP: Phạt tiền từ 20-40 triệu đồng đối với hành vi thực hiện đổi tiền không đúng quy định của pháp luật. Mức phạt này áp dụng cho các cá nhân vi phạm, tổ chức vi phạm sẽ bị phạt gấp 2 lần.

Việc đổi tiền chỉ được thực hiện bởi các tổ chức tín dụng và trong những trường hợp luật định.

Việc đổi tiền lẻ trên mạng xã hội tiềm ẩn nhiều nguy cơ, rủi ro cao, bởi tiền được bó kĩ thành cọc, thếp. Đổi tiền xong, khách hàng cũng không kiểm tra được hết bởi những đối tượng đổi tiền chỉ biết trên mạng, thậm chí không có tổ chức, trụ sở rõ ràng, do đó ẩn chứa nhiều rủi ro có thể đổi thiếu, tiền bất hợp pháp. Khi đổi trúng tiền giả thì người dân còn gặp rủi ro khi phải chứng minh nguồn gốc tiền đó từ đâu mà có.

Trâm Anh