Trẻ khó thở, thở nhanh, bú ít, bú ngắt quãng, cữ bú kéo dài hoặc có các triệu chứng của viêm phổi… có thể là biểu hiện của bệnh tim bẩm sinh.
BS.CKI Vũ Năng Phúc [Trưởng khoa Tim bẩm sinh, Trung tâm Tim mạch, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh TP HCM] cho biết, bệnh tim bẩm sinh là dị tật phổ biến và là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong trong số những trường hợp dị tật bẩm sinh ở trẻ nhỏ. Ở các nước phát triển, tỷ lệ trẻ mắc bệnh tim bẩm sinh trung bình khoảng 0,8-1% trong tổng số trẻ sinh ra còn sống.
Bệnh tim bẩm sinh hay dị tật tim bẩm sinh là những dị tật của cơ tim, van tim, buồng tim xảy ra ngay từ lúc còn trong bào thai và tồn tại sau sinh. Lúc này, một vài cấu trúc tim bất thường sẽ ảnh hưởng đến các hoạt động và chức năng của tim.
Theo bác sĩ Vũ Năng Phúc, dị tật tim bẩm sinh ở trẻ em rất rộng, từ những trường hợp đơn giản [chỉ cần theo dõi không cần điều trị]; đến nhiều bệnh phức tạp [có thể cần nhiều cuộc phẫu thuật được thực hiện trong vài năm].
Dị tật tim bẩm sinh phức tạp thường được phát hiện ngay sau khi sinh hoặc trong vài tháng đầu đời. Các biểu hiện bệnh tim bẩm sinh ở trẻ em gồm: màu da xám nhạt hoặc xanh lam [tím tái]; thở nhanh; sưng ở chân, bụng hoặc các vùng xung quanh mắt; khó thở khi bú dẫn đến chậm tăng cân.
Ở trẻ sơ sinh, các biểu hiện bệnh tim bẩm sinh gồm: khó thở, thở nhanh, tím, bú ít, bú ngắt quãng, cữ bú kéo dài. Trẻ được vài tháng tuổi sẽ có những dấu hiệu rõ rệt hơn như ho thường xuyên, thở khò khè và có các triệu chứng của viêm phổi. Ngoài ra, trẻ có thể chậm phát triển thể chất, xanh xao, hay vã mồ hôi, tay chân lạnh; một số trẻ có bệnh tim bẩm sinh tím có thể quan sát thấy môi, đầu ngón tay - chân chuyển sang tím, tăng khi trẻ khóc...
Các dị tật tim bẩm sinh cũng thường đi kèm các bệnh lý có liên quan đến đột biến nhiễm sắc thể như: hội chứng Down, hội chứng DiGeorge, hội chứng Marfan, hội chứng Noonan, hội chứng William, tật thừa ngón, sứt môi... Do đó, trong những trường hợp này trẻ cần được thăm khám và theo dõi để sớm phát hiện những dị tật tim bẩm sinh nếu có.
Trẻ khám tim mạch tại phòng khám tim bẩm sinh, Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh. Ảnh: Bảo Ngọc.
Cũng theo bác sĩ, các dị tật bẩm sinh ít nghiêm trọng hơn có thể không được chẩn đoán cho đến khi trẻ lớn hơn. Các triệu chứng bao gồm: trẻ dễ bị hụt hơi hoặc mệt mỏi khi tập thể dục hoặc hoạt động; ngất xỉu khi gắng sức; sưng ở bàn tay, mắt cá chân hoặc bàn chân.
"Bệnh tim bẩm sinh nếu được phát hiện sớm và có biện pháp can thiệp đúng, kịp thời có thể giúp trẻ phát triển và có cuộc sống gần hoặc như những trẻ bình thường. Do đó, ngay khi phát hiện trẻ có những triệu chứng bất thường kể trên, bố mẹ hãy đưa trẻ đến cơ sở y tế để được chẩn đoán chính xác và có hướng xử trí hợp lý, kịp thời, đạt được hiệu quả điều trị cao nhất", bác sĩ Vũ Năng Phúc nhấn mạnh.
Nguyên nhân gây bệnh tim bẩm sinh
Bác sĩ Vũ Năng Phúc cho biết, hầu hết dị tật tim bẩm sinh là bất thường xảy ra trong thai kỳ, nhưng nguyên nhân chính xác vẫn chưa rõ. Tuy nhiên, một số yếu tố nguy cơ về môi trường và di truyền có thể góp phần gây bệnh.
Bác sĩ Phúc phân tích, yếu tố di truyền được xem là căn nguyên lớn nhất của việc hình thành những dị tật bẩm sinh ở trẻ, đặc biệt là dị tật ở tim. Nếu bố, mẹ hoặc người thân trong gia đình mắc một trong những bệnh tim bẩm sinh thì trẻ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn. Tuy nhiên, một số trường hợp bố mẹ mang gene bệnh, không mắc tim bẩm sinh nhưng trẻ sinh ra vẫn có nguy cơ cao.
Mẹ bị rubella trong khi mang thai có thể có nguy cơ gặp phải các biến chứng nguy hiểm, trong đó có dị tật tim bẩm sinh. Bác sĩ có thể đánh giá khả năng miễn dịch với rubella của mẹ bầu trước khi mang thai và tiêm vaccine phòng bệnh nếu chưa có miễn dịch. Bên cạnh đó, thai phụ mắc bệnh đái tháo đường cũng là một trong những nguyên nhân gây dị tật tim bẩm sinh ở trẻ. Song, có thể giảm nguy cơ dị tật tim bẩm sinh bằng cách kiểm soát lượng đường trong máu trước và trong khi mang thai.
Thai phụ cần khám thai theo lịch hẹn, siêu âm tim thai để tầm soát, phát hiện sớm dị tật tim bẩm sinh. Ảnh: Bệnh viện Đa khoa Tâm Anh.
Một số loại thuốc dùng trong thời kỳ mang thai có thể gây dị tật bẩm sinh, bao gồm cả dị tật tim bẩm sinh. Phụ nữ nên cung cấp cho bác sĩ danh sách đầy đủ các loại thuốc sử dụng trước khi mang thai để phòng tránh dị tật bẩm sinh ở trẻ.
Theo bác sĩ Phúc, các loại thuốc làm tăng nguy cơ dị tật bẩm sinh bao gồm: Thalidomide [Thalomid], thuốc ức chế men chuyển [ACE], statin, thuốc trị mụn isotretinoin [Absorica, Amnesteem hoặc những loại khác], một số loại thuốc chống động kinh và lo âu nhất định. Ngoài ra, mẹ bị béo phì, uống rượu, hút thuốc lá chủ động hoặc thụ động khi mang thai cũng làm tăng nguy cơ dị tật tim bẩm sinh ở trẻ.
Châu Vũ
Bệnh tim bẩm sinh hay khuyết tật tim bẩm sinh là một bất thường về tim khi sinh đi kèm các triệu chứng phức tạp có thể đe dọa đến tính mạng.
Mặc dù có nhiều loại dị tật tim bẩm sinh khác nhau, nhưng có thể chia bệnh này thành ba loại chính:
- Trong khiếm khuyết van tim, các van bên trong tim lưu lượng máu trực tiếp có thể đóng lại hoặc rò rỉ. Điều này cản trở khả năng bơm máu tim.
- Trong các khiếm khuyết của thành tim, các thành tự nhiên tồn tại giữa bên trái và bên phải, các buồng trên và dưới của tim có thể không phát triển chính xác, khiến máu chảy ngược vào tim hoặc tích tụ. Khiếm khuyết gây áp lực lên tim khiến tim làm việc nhiều hơn, có thể dẫn đến huyết áp cao.
- Trong các khiếm khuyết mạch máu, các động mạch và tĩnh mạch mang máu đến tim và quay trở lại cơ thể có thể không hoạt động chính xác. Điều này có thể làm giảm hoặc chặn lưu lượng máu, dẫn đến các biến chứng sức khỏe khác nhau.
Bệnh tim bẩm sinh Cyanotic và Acyanotic: Nhiều bác sĩ phân loại bệnh tim bẩm sinh là bệnh tim bẩm sinh tím tái hoặc bệnh tim bẩm sinh acyanotic. Trong cả hai loại, tim không được bơm máu hiệu quả như bình thường. Sự khác biệt chính là bệnh tim bẩm sinh tím tái gây ra nồng độ oxy trong máu thấp, và bệnh tim bẩm sinh acyanotic không xảy ra. Em bé bị giảm lượng oxy có thể bị khó thở và hơi xanh da.
Một khuyết tật tim bẩm sinh thường được phát hiện trong siêu âm thai hoặc các xét nghiệm cụ thể khác như siêu âm tim, X-quang ngực hoặc chụp MRI.
Xem thêm: Thai sản trọn gói
Trong một số trường hợp, các triệu chứng của khuyết tật tim bẩm sinh có thể không xuất hiện cho đến ngay sau khi sinh. Trẻ sơ sinh bị khuyết tật tim có thể gặp:
- Môi, da, ngón tay và ngón chân hơi xanh
- Khó thở hoặc thở nhanh
- Khó khăn khi cho ăn
- Cân nặng khi sinh thấp
- Đau ngực
- Tăng trưởng chậm
Trong các trường hợp khác, các triệu chứng của khuyết tật tim bẩm sinh có thể không xuất hiện cho đến nhiều năm sau khi sinh. Khi các triệu chứng khi phát triển có thể bao gồm:
- Nhịp tim bất thường
- Chóng mặt
- Khó thở
- Dễ ngất xỉu
- Sưng tấy
- Mệt mỏi
Bệnh tim bẩm sinh xảy ra do vấn đề về sự phát triển trong cấu trúc tim khiến chức năng và hoạt động của tim bị ảnh hưởng. Mặc dù rất khó phát hiện nguyên nhân cụ thể gây bệnh nhưng có thể do một số nguyên nhân như sau:
- Di truyền, tiền sử trong gia đình có người bị bệnh hoặc bố mẹ mang gen bệnh dù không bị tim bẩm sinh nhưng sinh con sẽ có khả năng mắc bệnh cao
- Uống một số loại thuốc không theo chỉ định của bác sĩ trong khi mang thai khiến trẻ có nguy cơ bị khuyết tật tim cao hơn.
- Sử dụng rượu hoặc ma túy bất hợp pháp khi mang thai có thể làm tăng nguy cơ bị khuyết tật tim
- Những bà mẹ bị nhiễm virus trong ba tháng đầu của thai kỳ có nhiều khả năng sinh ra một đứa trẻ bị khuyết tật tim
- Lượng đường trong máu tăng, chẳng hạn như xảy ra với bệnh tiểu đường, có thể ảnh hưởng đến sự phát triển của trẻ em.
Việc điều trị khuyết tật tim bẩm sinh phụ thuộc vào loại và mức độ nghiêm trọng của khuyết tật. Một số em bé bị dị tật tim nhẹ tự lành theo thời gian. Những người khác có thể có khiếm khuyết nghiêm trọng cần điều trị lâu dài bằng các phương pháp sau đây:
Thuốc
Có nhiều loại thuốc có thể giúp tim hoạt động hiệu quả hơn. Một số cũng có thể được sử dụng để ngăn ngừa cục máu đông hình thành hoặc kiểm soát nhịp tim không đều.
Thiết bị cấy ghép tim
Một số biến chứng liên quan đến khuyết tật tim bẩm sinh có thể được ngăn ngừa bằng cách sử dụng một số thiết bị, bao gồm máy tạo nhịp tim và máy khử rung tim cấy ghép [ICD]. Máy tạo nhịp tim có thể giúp điều chỉnh nhịp tim bất thường và ICD có thể điều chỉnh nhịp tim bất thường đe dọa tính mạng.
Thủ tục ống thông tim
Kỹ thuật đặt ống thông cho phép các bác sĩ điều trị một số khuyết tật tim bẩm sinh mà không cần phẫu thuật mở ngực và tim. Trong các thủ tục này, bác sĩ sẽ chèn một ống mỏng vào tĩnh mạch ở chân và hướng lên tim. Sau khi ống thông ở đúng vị trí, bác sĩ sẽ sử dụng các dụng cụ nhỏ luồn qua ống thông để điều trị khiếm khuyết.
Phẫu thuật mổ mở
Nếu thủ thuật ống thông tim không thể can thiệp để điều tị khuyết tật tim bẩm sinh thì các bác sĩ có thể thực hiện phẫu thuật tim hở để đóng các lỗ trên tim, sửa chữa van tim hoặc mở rộng các mạch máu.
Ghép tim
Trong những trường hợp hiếm gặp khi các khuyết tật tim bẩm sinh quá phức tạp để khắc phục, có thể cần ghép tim. Trong thủ tục này, trái tim của đứa trẻ được thay thế bằng một trái tim khỏe mạnh từ một người hiến tặng.
Tùy thuộc vào khuyết tật, chẩn đoán và điều trị có thể bắt đầu ngay sau khi sinh, trong thời thơ ấu hoặc ở tuổi trưởng thành. Một số khiếm khuyết không gây ra bất kỳ triệu chứng nào cho đến khi đứa trẻ trưởng thành, vì vậy chẩn đoán và điều trị có thể bị trì hoãn. Trong những trường hợp này, các triệu chứng của khuyết tật tim bẩm sinh mới được phát hiện có thể bao gồm:
- Hụt hơi
- Đau ngực
- Giảm khả năng tập thể dục
- Dễ mệt mỏi
Việc điều trị bệnh tim bẩm sinh ở người lớn cũng có thể khác nhau tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của khuyết tật tim. Một số người có thể chỉ cần theo dõi tình trạng của họ chặt chẽ, và những người khác có thể cần dùng thuốc và phẫu thuật.
Phụ nữ đang mang thai hoặc dự định có thai có thể thực hiện một số biện pháp phòng ngừa để giảm nguy cơ sinh em bé bị khuyết tật tim bẩm sinh:
- Khi có kế hoạch mang thai, hãy nói chuyện với bác sĩ về bất kỳ loại thuốc kê toa hoặc thuốc không kê đơn nào mà bạn đang dùng.
- Khi bị tiểu đường, hãy chắc chắn rằng lượng đường trong máu được kiểm soát trước khi mang thai.
- Tiêm vắc-xin phòng bệnh rubella hoặc sởi trước thai kỳ
- Nếu tiền sử gia đình bị dị tật tim bẩm sinh, hãy hỏi bác sĩ về sàng lọc di truyền để loại bỏ gen gây nên bệnh tim bẩm sinh
- Tránh uống rượu và sử dụng thuốc bất hợp pháp trong thai kỳ.
Các biến chứng bệnh tim bẩm sinh có thể phát triển nhiều năm sau khi bạn được điều trị bao gồm:
- Nhịp tim không đều [loạn nhịp tim]: Rối loạn nhịp tim xảy ra khi các tín hiệu điện phối hợp nhịp tim không hoạt động đúng. Tim có thể đập quá nhanh, quá chậm hoặc không đều. Ở một số người, rối loạn nhịp tim nghiêm trọng có thể gây đột quỵ hoặc đột tử do tim nếu không được điều trị. Mô sẹo trong tim sau các cuộc phẫu thuật trước đó có thể góp phần vào biến chứng này.
- Nhiễm trùng tim [viêm nội tâm mạc]: Viêm nội tâm mạc là một bệnh nhiễm trùng của lớp lót bên trong của tim [endocardium], thường xảy ra khi vi khuẩn hoặc vi trùng khác xâm nhập vào máu và di chuyển đến tim. Nếu không được điều trị, viêm nội tâm mạc có thể làm hỏng hoặc phá hủy van tim hoặc gây ra đột quỵ.
- Đột quỵ: Khiếm khuyết tim bẩm sinh có thể khiến các cục máu đông đi qua tim và đi đến não dẫn đến việc làm giảm hoặc chặn cung cấp máu cho não.
- Tăng huyết áp động mạch phổi: Đây là một loại huyết áp cao ảnh hưởng đến các động mạch trong phổi. Một số khuyết tật tim bẩm sinh khiến lưu lượng máu đến phổi tăng lên, gây áp lực hoạt động.
- Suy tim: Suy tim [suy tim sung huyết] có nghĩa là tim không thể bơm đủ máu để đáp ứng nhu cầu của cơ thể. Một số loại bệnh tim bẩm sinh có thể dẫn đến suy tim.
**Lưu ý: Những thông tin cung cấp trong bài viết của Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc mang tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa. Người bệnh không được tự ý mua thuốc để điều trị. Để biết chính xác tình trạng bệnh lý, người bệnh cần tới các bệnh viện để được bác sĩ thăm khám trực tiếp, chẩn đoán và tư vấn phác đồ điều trị hợp lý.
Theo dõi fanpage của Bệnh viện Đa khoa Hồng Ngọc để biết thêm thông tin bổ ích khác: //www.facebook.com/BenhvienHongNgoc/