Mỗi vùng đất đều gắn liền với một dòng sông nào đó. Hà Giang, cực Bắc của Tổ quốc gắn liền với con sông Nho Quế với màu xanh ngọc bích đặc trưng. Cà Mau thì gắn liền với con sông Cái Lớn. Đà Nẵng thì có sông Hàn chảy ngang thành phố
Huế cũng vậy đó, dòng Sông Hương thơ mộng chảy qua thành phố. Sông Hương, Núi Ngự là biểu tượng không thể thiếu của xứ kinh kỳ, đã được nhiều nhà văn, nhà thơ đưa vào tác phẩm của mình.
Nhưng,
Có bao giờ bạn tự hỏi Sông Hương có từ bao giờ ? Nguồn gốc tên gọi Sông Hương ? Sông Hương có đúng như tên gọi của nó là sông có hương thơm hay không ?
Theo Ô Châu Lục Cân [1553] và Phủ Biên Tạp Lục [1776] đều gọi là sông Linh Giang.
Ngoài ra, Sông Hương còn có các tên khác như Lô Dung, sông Dinh, Yên Lục, sông Huế…
Hiện tại vẫn chưa tìm thấy tài liệu nào xác định năm khai sinh cái tên Sông Hương. Và thơ văn sớm nhất đề cập đến dòng sông Hương có lẽ là của Nguyễn Du – nhà thơ, làm quan đầu triều Nguyễn
“Hương Giang nhất phiến Nguyệt, kim cổ hứa đa sầu”
Dịch: Sông Hương một mảnh trăng, xưa nay đã gợi lên bao mối sầu.
Đến sau Nguyễn Du mấy chục năm, Đào Tấn – nhà soạn tuồng vĩ đại thời Tự Đức – cũng trong 1 bài thơ chữ Hán đã viết về sông Hương.
“Cộng ẩm Hương Giang thủy
Vô nhân thức thủy hương”
Dịch:
Cùng uống nước sông Hương
Không có [mấy] người cảm nhận được mùi thơm của nước.
Phố đi bộ, cầu gỗ lim ven sông Hương
Và đặc biệt hơn, nước sông Hương có mùi thơm là chuyện thật, không phải chỉ là trí tưởng tượng của các nhà thơ. Theo cụ Vân Bình Tôn Thất Lương [1887-1951] – một vị hoàng tộc, uyên thâm sử học và văn học cổ điển Việt Nam – tác giả của Hương Giang hành, cho biết nguồn gốc của mùi thơm đó khi viết về con sông xinh đẹp này
Cụ Vân Bình viết: “Hương Giang phát phát nguyên từ hai nguồn tả, hữu trạch nguyên ở miền thượng lưu tỉnh Thừa – Thiên, quanh co gành bãi ruộng vườn, chảy lần qua Kinh thành Huế, đến cửa Thuận An rồi ra Đông Hải. Hai bên bờ tả, hữu trạch có giống Thạch Xương Bồ, là một vị thuốc trường sanh, có mùi thơm, mọc hai bên bờ khe, nước khe lần hóa ra thơm. Hương giang [sông Thơm] bởi đó mà có danh vậy.”
Cỏ thơm có giống Thạch Xương Bồ,
Sanh ở hai nguồn tả, hữu trạch;
Hơi thơm dầm nước, nước trong veo;
Hợp thành sông thơm chảy róc rách
Sông Hương – Hai nhánh sông Tả Trạch, Hữu Trạch hợp nhau tại ngã ba Tuần
Hy vọng chút ít kiến thức trên đã giúp các bạn hiểu thêm về dòng Sông Hương thơ mộng. Dòng sông gắn liền với cuộc sống, ký ức của biết bao thế hệ con người được sinh ra, lớn lên tại chốn Kinh kỳ
Tham khảo: Nguyễn Đắc Xuân – 700 năm, THUẬN HÓA – PHÚ XUÂN – HUẾ
Mời các bạn ghé đọc chuỗi bài viết trong chuyên mục KHÁM PHÁ HUẾ của Lá Quê để tìm hiểu thêm về lịch sử Huế
Kinh thành, địa danh và một vài công trình liên quan
Đàn Xã Tắc – Kinh Thành Huế
Cửa biển Thuận An qua các thời kỳ thay đổi như thế nào ?
Tìm hiểu về hệ thống thành quách ở cố đô Huế
Chợ Đông Ba có từ khi nào ?
Sông Hương có từ bao giờ ? – Khám Phá Huế
Lăng Cơ Thánh – Vì sao được gọi là lăng Sọ ?
Tên gọi của 13 cửa ra vào Kinh Thành Huế không phải ai cũng biết !
Hoàng thành, Tử Cấm thành và các cung điện
Điện Thái Hòa – Nơi diễn ra các nghi lễ trọng đại của triều Nguyễn
Thế Miếu – Nơi thờ phụng các vua Nguyễn
Hưng Miếu – Nơi thờ thân phụ và thân mẫu vua Gia Long
Cửu đỉnh – Nơi khắc ghi sự giàu có của Tổ Quốc
- Sách “Dư địa chí” của Nguyễn Trãi [1435], viết là sông Linh.
- Sách “Ô châu cận lục” do Dương Văn An nhuận sắc vào năm 1555, viết sông cái Kim Trà [Kim Trà đại giang].
- Sách “Phủ biên tạp lục” của Lê Quý Đôn gọi là sông Hương Trà [Hương Trà nguyên].
- Từ nhiều tài liệu khác cho biết cho biết sông Hương đã từng mang tên sông Lô Dung, sông Dinh, sông Yên Lục.
- Hương Giang nghĩa là sông thơm, sông có mùi hương. Cụ Vân Bình Tôn Thất Lương [1887 – 1951], tác giả bài Hương Giang hành đã cho biết nguồn gốc của mùi thơm đó khi nói về con sông xinh đẹp này: Hai bên bờ tả hữu trạch có giống “Thạch Xương Bồ” [*] là một vị thuốc trường sanh, có mùi thơm, mọc hai bên bờ khe, nước khe lần hóa ra thơm. Hương giang [sông Thơm] bởi đó mà có danh vậy”.
Trang duoclieuvietnam.com.vn cũng mô tả về loài cây có mùi thơm này: “Cây cỏ, sống nhiều năm. […] Thân rễ và lá có mùi thơm đặc biệt. Cây Thạch xương bồ mọc hoang ở rừng núi, trên những tảng đá có nước chảy ở suối”. - Ngoài ra, sông Hương được cho là mang tên vùng đất mà nó chảy qua. Nhà nghiên cứu Phan Thuận An, trong bài viết “Giá trị của sông Hương” đăng trên tạp chí Nghiên cứu và Phát triển số 11 [54] năm 2006, cho biết: “Xưa nay, người ta thường gọi tên một con sông bằng tên của vùng đất mà nó chảy qua. Vào các thời kỳ lịch sử nói trên, khi vùng đất ấy còn mang tên là huyện Kim Trà thì con sông chúng ta đang nói đến được gọi là sông Kim Trà. Sau đó, khi tên huyện đổi thành Hương Trà thì tên sông cũng đổi theo: sông Hương Trà”.
Để thuyết phục hơn, nhà nghiên cứu Phan Thuận An, trong bài viết nói trên, đã dẫn lời tác giả Nguyễn Hữu Đính trong bài “Sông Hương đã có tên ấy từ bao giờ” đăng trên tạp chí Sông Hương số 1, tháng 6-1983: “Từ sông Hương Trà đến sông Hương chỉ còn một bước, vì trong ngôn ngữ, bất cứ ngôn ngữ nước nào, dân gian thường hay rút gọn. Vả chăng, hai chữ sông Hương đẹp quá, giới văn chương, trí thức cũng không muốn gì hơn”.
Và để củng cố thêm cho lập luận tên gọi sông Hương chính là do địa danh huyện Hương Trà và sông Hương Trà mà ra, tác giả Phan Thuận An đã trưng ra phần “Đệ nhất kỷ” nói về thời Gia Long trong sách Đại Nam thực lục của triều Nguyễn: Vào ngày Bính Thân tháng 7 năm Tân Dậu [8-1801], “vua đi Quảng Bình… Thuyền ngự khởi hành từ sông Hương tức là sông Hương Trà…”.
[*] Thạch Xương Bồ là cây thân thảo
Bài này đã được đăng trong Viết về Huế. Đánh dấu đường dẫn tĩnh.