Bệnh HIV là căn bệnh nguy hiểm và hiện nay chưa có một loại thuốc nào có thể điều trị khỏi. Cũng vì lý do đó mà nhiều người thường ám ảnh, xa lánh với người bệnh HIV. Vậy bệnh HIV có dễ lây không và lây qua đường nào?
Hiện nay, những nguồn thông tin về bệnh HIV ngày càng rộng rãi nên những kiến thức về căn bệnh này đã khá rõ ràng với nhiều người. Thực tế, những người nhiễm HIV vẫn có cuộc sống khỏe mạnh, bình thường và không lây truyền bệnh cho người khác nếu tuân thủ điều trị tốt. Tuy nhiên, ở một mặt nào đó họ vẫn bị kỳ thị, xa lánh trong xã hội.
Bệnh HIV có thể chưa được điều trị khỏi nhưng thực tế chúng không dễ lây lan như nhiều người vẫn lầm tưởng. Virus HIV trong bơm kim tiêm có thể sống 5 ngày trong môi trường nhưng nếu ở thời gian lâu hơn thì rất khó để lây nhiễm. Virus HIV tồn tại nhiều nhất trong máu, tinh dịch, dịch âm đạo, sữa của người bệnh nhiễm HIV. Khi đạt đủ số lượng sẽ lây truyền bệnh từ người này sang người khác.
Ngoài ra, virus này còn có thể có trong nước bọt, nước tiểu, nước mắt hay mồ hôi. Tuy nhiên, HIV tồn tại trong những thể trên thường rất ít và không đạt đủ ngưỡng để có khả năng lây nhiễm khi tiếp xúc. Đây được xem là cơ sở để khẳng định HIV không dễ lây truyền qua các con đường tiếp xúc bình thường.
Bệnh HIV lây nhiễm qua một số con đường như sau:
Virus HIV có nhiều trong máu cũng như trong các chế phẩm của máu như hồng cầu, tiểu cầu, huyết tương,... Do đó, HIV có thể lây truyền qua máu và các chế phẩm của máu có nhiễm HIV. Cụ thể:
- Lây truyền HIV bằng các dụng cụ xuyên chích qua da như: Dùng chung bơm kim tiêm, kim xăm trổ, kim châm cứu, các dụng cụ xăm lông mi, xăm mày, lưỡi dao cạo râu...
- Dùng chung hoặc dùng khi chưa được tiệt khuẩn đúng cách các dụng cụ phẫu thuật, dụng cụ khám chữa bệnh... có xuyên cắt qua da như các loại dao, kéo,..
HIV lây truyền qua đường máu
- Lây truyền qua các vật dụng dính máu của người khác như chung bàn chải đánh răng.
- Lây truyền qua các tiếp xúc trực tiếp với máu ở khác, như bị dính máu của người nhiễm HIV vào nơi có các vết thương hở, xây xát.
- Lây truyền qua truyền máu và các sản phẩm của máu hoặc ghép các mô, các tạng... bị nhiễm HIV hoặc qua các dụng cụ truyền máu, lấy máu... không được tiệt trùng đúng cách.
Bệnh HIV là một trong các bệnh lây nhiễm qua đường tình dục, bằng các dịch thể [máu, dịch tiết sinh dục] của người nhiễm HIV xâm nhập vào cơ thể bạn tình không nhiễm HIV.
Tất cả các hình thức quan hệ tình dục với một người nhiễm HIV đều có nguy cơ lây nhiễm bệnh. Tuy nhiên, mức độ nguy cơ lây nhiễm bệnh là khác nhau, nguy cơ cao nhất là qua đường hậu môn, sau đó qua đường âm đạo và cuối cùng là qua đường miệng. Theo đó, người nhận tinh dịch có nguy cơ lây nhiễm HIV cao hơn.
Con đường lây nhiễm HIV từ mẹ sang con có thể xảy ra trong 3 trường hợp:
- Trong quá trình mang thai, virus HIV từ máu của mẹ nhiễm HIV thông qua nhau thai để vào cơ thể của thai nhi.
- Khi sinh: Virus HIV từ nước ối, dịch tử cung, dịch âm đạo của người mẹ nhiễm bệnh xâm nhập vào trẻ khi sinh qua niêm mạc mắt, mũi, hậu môn hoặc da xây xát của trẻ trong quá trình đẻ. Trong quá trình này, virus HIV có thể từ trong máu mẹ thông qua các vết loét ở cơ quan sinh dục mà dính vào cơ thể [niêm mạc] của trẻ sơ sinh.
- Khi cho con bú: Virus HIV có thể lây qua sữa hoặc qua các vết nứt ở núm vú người mẹ, nhất là khi trẻ đang có tổn thương ở niêm mạc miệng.
HIV lây từ mẹ sang con
Muỗi có thể là nhân vật trung gian lây truyền bệnh sốt xuất huyết nhưng với HIV thì không, bởi các nghiên cứu đã cho thấy virus HIV không sống và sinh sản trong cơ thể muỗi.
Thực tế, khi bị muỗi đốt, máu từ cơ thể người đi vào cơ thể muỗi nhưng muỗi không thể quay sang cơ thể người. Chúng chỉ tiết vào cơ thể người một ít nước bọt có chứa chất chống đông máu để máu chảy được vào cơ thể muỗi. Do HIV không tồn tại và sinh sản trong cơ thể muỗi nên nó không có trong nước bọt của muỗi và không đi vào cơ thể người.
Các nhà nghiên cứu khoa học đã phân tích thành phần các chất dịch của cơ thể và kết luận, nước bọt của người mang virus HIV chỉ có một lượng HIV vô cùng nhỏ nên không thể truyền HIV được. Hôn chỉ lây nhiễm HIV trong 2 trường hợp là cả 2 cùng bị loét, xước da ở trong miệng, chảy máu chân rǎng...
Bệnh HIV là căn bệnh nguy hiểm và hiện nay chưa có thuốc để điều trị nhưng để lây truyền được bệnh thì virus HIV phải đi vào đường máu của người đó. Vì thế các tiếp xúc thông thường như ôm ấp, dùng chung bể bơi, ở cùng nhà, làm việc cùng nhau,.... không làm lây nhiễm HIV.
Hôn chỉ lây nhiễm HIV khi cả 2 người bị chảy máu chân răng
Thông thường, những người làm việc trong môi trường có nguy cơ lây nhiễm cao là nhân viên y tế, chăm sóc da, làm tóc, làm móng, những kỹ thuật có tiếp xúc dịch tiết của khách hàng cần chú ý và kiểm tra, thăm khám sức khỏe định kỳ. Với những người trưởng thành khác nếu không thuộc nhóm người có nguy cơ lây nhiễm HIV cao thì các bác sĩ thường khuyến khích nên thăm khám sức khỏe 1 năm/lần để đề phòng những tình huống lây nhiễm ngoài dự liệu.
Những người có yếu tố nguy cơ nhiễm HIV như quan hệ tình dục không an toàn, xăm mình hoặc tiêm chích ma tuý, những người thường xuyên tiếp xúc với dịch tiết người khác, là người bệnh phải truyền máu hoặc các sản phẩm của máu.... có thể tham khảo Gói khám sàng lọc các bệnh xã hội tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec để thực hiện khám da liễu, xét nghiệm HIV Ab.... Từ đó các bác sĩ chuyên khoa sẽ có hướng thăm khám và điều trị bệnh hiệu quả.
Để được tư vấn trực tiếp, Quý Khách vui lòng bấm số 1900 232 389 [phím 0 để gọi Vinmec] hoặc đăng ký lịch khám tại viện TẠI ĐÂY. Nếu có nhu cầu tư vấn sức khỏe từ xa cùng bác sĩ Vinmec, quý khách đặt lịch tư vấn TẠI ĐÂY. Tải ứng dụng độc quyền MyVinmec để đặt lịch nhanh hơn, theo dõi lịch tiện lợi hơn
XEM THÊM:
Mặc dù vậy, vẫn cần lưu ý, HIV có thể sống được một thời gian bên ngoài cơ thể và có nhiều nhân viên y tế phơi nhiễm với dịch cơ thể nhiễm HIV. Nhận thức về khả năng sống của HIV trong dịch cơ thể sẽ khuyến khích việc giám sát các quy trình kiểm soát nhiễm trùng.
Các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm xem xét khả năng sống của HIV đã phát hiện:
HIV nhạy cảm với nhiệt độ cao
Các thí nghiệm đã chỉ ra HIV bị tiêu diệt ở nhiệt độ trên 60°C. Với máu của người nhiễm HIV rơi trên đường, nếu bị ánh nắng chiếu trực tiếp thì virus chỉ tồn tại được trong 30 phút. Còn trong chỗ tối, khe ẩm ướt thì có thể được 48h - 1 tuần
HIV không hề hấn gì với nhiệt độ cực kỳ lạnh
Mức độ virus vẫn khá ổn định trong máu ở nhiệt độ phòng và HIV có thể tồn tại ít nhất 1 tuần trong máu khô ở 4°C. Máu chứa HIV được sử dụng cho các thí nghiệm được lưu trữ ở -70°C.
Trong môi trường nước
Virus HIV không tồn tại lâu được trong môi trường nước. Nếu người nhiễm HIV bị rơi một vài giọt máu vào môi trường nước là ao, sông, suối , hồ hoặc phổ biến nhất là trong các vũng nước thì lượng virus HIV rất ít, không đủ khả năng lây nhiễm. HIV không sống lâu được như các virus khác trong nước biển.
Trong chất sát khuẩn - nước sôi
Nếu bị ngâm trong cồn 70 độ hoặc nước Cloramin 1% hay nước Javen 1% thì 30 phút sau vi rút sẽ chết. Như vậy nếu ngâm các dụng cụ hoặc đồ vải của bệnh nhân vào các dung dịch trên trong 30 phút là có thể an toàn, không bị lây nhiễm HIV. Nếu để các dụng cụ hay đồ vải vào nồi rồi đun sôi kéo dài trong 20 phút cũng tiêu diệt được HIV.
Trong bơm kim tiêm
HIV có thể sống tới 4 tuần trong bơm tiêm sau khi máu nhiễm HIV đã được hút vào ống tiêm và sau đó bơm ra.
Một nghiên cứu về máu thu thập từ hơn 800 bơm tiêm chứa một lượng nhỏ máu nhiễm HIV và được lưu trong những khoảng thời gian khác nhau cho thấy có thể phân lập được HIV 10% số bơm tiêm sau 11 ngày khi lượng máu ít hơn 2µl, và phân lập được ở 53% số bơm tiêm có lượng máu là 20µl. Khả năng sống lâu hơn của HIV cũng liên quan đến nhiệt độ bảo quan thấp hơn [dưới 4°C]; ở nhiệt độ cao hơn [27 đến 37°C] HIV không sông được quá 7 ngày.
Trong môi trường kiềm - axit
HIV rất nhạy cảm với những thay đổi về độ kiềm hoặc axit - hay độ pH - và độ pH dưới 7 hoặc trên 8 không phù hợp cho sự tồn tại lâu dài của HIV. Một lý do tại sao lây truyền HIV có thể khó xảy ra hơn ở phụ nữ khỏe mạnh là do độ a-xít của dịch tiết âm đạo.
Trong chất thải
Chất thải rất khó có khả năng gây nguy hiểm vì chưa bao giờ phân lập được HIV lây nhiễm từ phân hoặc nước tiểu. Tuy nhiên, nghiên cứu của Thames Water đã chỉ ra rằng HIV có thể sống được vài ngày trong chất thải trong phòng thí nghiệm.
Trong xác người chết
Đã phát hiện được HIV có thể lây nhiễm từ xác của người trong khoảng từ 11 - 16 ngày sau khi chết nếu thi thể được lưu giữ ở nhiệt độ 2°C.
Không rõ HIV có thể tồn tại bao lâu trong xác chết ở nhiệt độ phòng bình thường, nhưng đã nuôi cấy được HIV từ các tạng cơ thể lưu trữ ở 20°C trong tới 14 ngày sau khi chết.
Không phát hiện được HIV với lượng đáng kể sau 16 ngày, ngụ ý rằng xác chết đã chôn hoặc những xác chết được bảo quản trong thời gian dài ít gây ra nguy cơ hơn cho những người thu gom và bác sĩ giải phẫu bệnh.
Trong tinh dịch bên ngoài cơ thể
Chưa có nghiên cứu nào về khả năng sống của HIV trong tinh dịch bên ngoài cơ thể, nhưng các nghiên cứu tìm cách nuôi cấy HIV từ tinh dịch trong phòng thí nghiệm thường thấy rất khó thực hiện điều này, chứng tỏ lượng trong tinh dịch thường là thấp.
Trong máu khô
HIV có thể sống trong máu khô ở nhiệt độ phòng trong tới 5 hoặc 6 ngày với điều kiện là độ pH tối ưu được duy trì - làm khô máu dường như không ảnh hưởng đến tính lây nhiễm của HIV.
Những phát hiện trên không tính đến các yếu tố như lượng virus cần thiết để tạo thành nhiễm trùng [liều nhiễm trùng mô nuôi cấy] hoặc khả năng virus sẽ đến được các tế bào đích, với giả định rằng da bị thương. Chỉ vì một người nào đó với một lượng HIV rất nhỏ trong máu khô, thì nhiễm trùng thường là sẽ không diễn ra.
Tác động của các điều kiện môi trường như gió, mưa v.v… không được tính đến ở các nghiên cứu trong phòng thí nghiệm này.