Giáo trình Nhập môn khoa học xã hội và nhân văn

Câu 1: Khái niệm khoa học xã hội và nhân văn

Thuật ngữ ” khoa học xã hội và nhân văn ” dùng để chỉ một nhóm ngànhkhoa học điều tra và nghiên cứu về con người, về mối quan hệ giữa con người với con

người, con người với xã hội, bao gồm các bộ môn khoa học xã hội và các bộ

môn khoa học nhân văn .Khoa học xã hội là khoa học điều tra và nghiên cứu về những quy luật hoạt động vàtăng trưởng của xã hội – đó cũng là những quy luật phản ánh mối quan hệ giữangười và người, quan hệ giữa con người với xã hội, mà đối tượng người dùng của nó là nhữnghiện tượng kỳ lạ xã hội phát sinh từ mối quan hệ giữa người và người. Bởi vì, theoCác : “ Xã hội – mặc dầu nó có hình thức nào đi nữa – là cái gì ? Là mẫu sản phẩm ủasự ảnh hưởng tác động qua lại giữa những con người. Hay, như quản trị Hồ Chí Minh đãkhẳng định chắc chắn : “ Hiểu biết đấu tranh dân tộc bản địa và đấu tranh xã hội. Khoa học xã hộido đó mà ra. ”Khoa học nhân văn là khoa học điều tra và nghiên cứu về con người, tuy nhiên, chỉđiều tra và nghiên cứu đời sống niềm tin của con người, những cách xử sự, hoạt động giải trí củacá thể và tập thể, gồm có những bộ môn : Triết học, Văn học, Tâm lý học, …Khoa học nhân vă chính là khoa học điều tra và nghiên cứu việc tăng trưởng nhân cách vềđạo đức, trí tuệ, thẩm mĩ, tư tưởng, tình cảm của con người .Giữa khoa học xã hội và nhân văn tuy có sự phân biệt với nhau, tuy nhiên lạicó quan hệ thân thiện, rất khó để phân định rạch ròi, đặc biệt quan trọng trong xu thế những khoahọc xâm nhập, giao thoa, xen kẽ vào nhau lúc bấy giờ. Nghiên cứu con ngườikhông hề tách khỏi xã hội và khi nghiên cứu và điều tra xã hội, không hề tách khỏi conngười – chủ thể của nó. Do đó, chúng được xếp chung vào nhóm ngành –KHXH và NV .Như vậy, KHXH và NV là nhóm ngành khoa học điều tra và nghiên cứu về xã hội vàcon người, về những điều kiện kèm theo hoạt động và sinh hoạt con người, những quy luật phản ánhlịch sử dân tộc hình thành và tăng trưởng của xã hội, điều tra và nghiên cứu chính sách vận dụng quy luậtđó, nhằm mục đích thôi thúc xã hội hoạt động, tăng trưởng .

Câu 2: Vị trí, vai trò của khoa học xã hội và nhân văn

a. Khoa học xã hội và nhân văn đối với xây dựng nhân cách con người.

• Nhân cách là hệ thống phẩm giá của con người được đánh giá từ mối

quan hệ qua lai của người đó với xã hội xung quanh .

• Xây dựng nhân cách con người vừa là đặc điểm, vừa là thế mạnh của

KHXHNV .

• Con người tồn tại với con người tự nhiên, con người xã hội

 Nhân cách thuộc phạm trù xã hội .

• Nhân cách được hình thành, phát triển trong quá trình sống, tham gia vào cách

mối quan hệ xã hội của con người .

• Nhân cách là một phần kết quả của quá trình học vấn. Kiến thức, kinh nghiệm

là phương tiện đi lại để con người đạt tới nhân cách cao. Tuy nhiên, vai trò quan trọnglà vai trò của đời sống ảnh hưởng tác động tới nhận thức, hành vi con người [ học vấnuyên bác chưa chắc nhân cách đã cao : những người có tri thức, làm sếpnhưng đối xử với cha mẹ, người ngoài không ra gì .. ]

• Nhân cách là kết quả của lao động xã hội [khách thể] và tính tích cực của mỗi

cá thể [ chủ thể ]

• KHXHNV với những phương diện nhân cách con người
• Văn hóa : Nhận thức những hành vi văn hóa truyền thống

 Thể hiên ở vị trí, vai trò của những ngành văn hóa truyền thống .

• Nhân cách từ phương diện chân – thiện – mỹ: Chân [thẳng thắn, trung thực];

thiện [ lòng tốt, tình yêu thương ] ; mỹ [ cái đẹp ] Thể hiện ở vai trò những môn như Triết học, Văn học, Nghệ thuật

• Nhân cách từ phương diện lịch sử: Nhân cách là một phạm trù của lịch sử,

yếu tố lịch sử vẻ vang có trong nhân cách, sự hoạt động mang tính lịch sử vẻ vang của nhân cách ;là sự ý thức về lịch sử vẻ vang, niềm tự hào lịch sử dân tộc .

• Giải quyết tốt mối quan hệ giữa ổn định và phát triển. Ổn định [đặc biệt là ổn

định chính trị – xã hội ] là điều kiện kèm theo quan trọng để tăng trưởng, còn tăng trưởng là cơsở, tiền đề thôi thúc sự không thay đổi xã hội .

• Giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế với sự phát triển bền

vững. Tăng trưởng kinh tế tài chính phải gắn liên với tân tiến xã hội và bảo vệ môitrường sinh thái .

• Giải quyết tốt mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế tài chính với tăng trưởng văn hóa truyền thống .
• Sự hòa giải giữa cá thể và hội đồng
• Phát huy những giá trị truyền thống lịch sử, nhân văn tạo nên sự hòa giải giữa giá trị

vật chất và giá trị niềm tin .

• Xây dựng hành vi văn hóa, ứng xử văn hóa với môi trường thiên nhiên, môi

trường kinh tế tài chính .

 Khoa học xã hội và nhân văn trong bối cảnh hội nhập, trong thời đại

công nghệ thông tin và kĩ thuật số

– Khái niệm về thời đại 4 .

• Thời đại cách mạng công nghiệp lần thức tư: “Cách mạng công nghiệp đầu
  tiên sử dụng năng lượng nước và hơi nước để cơ giới hóa sản xuất. Cuộc cách

mạng lần 2 diễn ra nhờ ứng dụng điện năng để sản xuất hàng loạt. Cuộc cách mạng lần 3 sử dụng điện tử và công nghệ thông tin để tự động hóa sản xuất. Bây giờ, cuộc Cách mạng Công nghiệp Thứ tư đang nảy nở từ cuộc cách mạng lầnba, nó tích hợp những công nghệ tiên tiến lại với nhau, làm mờ ranh giới giữa vật lý, kỹ thuật số và sinh học “ [ Klaus Schwab, người sáng lập và quản trị quản lý Diễn đàn Kinh tế Thế Giới ]

• Những yếu tố tạo nên cách mạng công nghiệp:

Yếu tố Thể hiện Công nghệsinh họcNhững bước nhảy vọt trong Nông nghiệp, Thủy sản, Y dược, chế biến thực phẩm, bảo vệ môi trường tự nhiên, nguồn năng lượng tái tạo, hóa học và vật tư. Vật lý robot thế hệ mới, máy in 3D, xe tự lái, những vật tư mới, v … Kĩ thuật số Trí tuệ tự tạo – Artificial Intelligence [ AI ], Vạn vật liên kết

• Internet of Things [IoT] và dữ liệu lớn [Big Data].

 Vai trò của khoa học xã hội và nhân văn trong toàn cảnh hội nhập : Phát triển, phát huy con người “ công dân toàn thế giới ” [ Global Citizens ]

• Công dân toàn thế giới là những người sống và thao tác ở nhiều vương quốc khác nhau, hoàn toàn có thể có một hoặc nhiều quốc tịch
• Công dân toàn thế giới hoàn toàn có thể mang lại nhiều quyền lợi cho xã hội nhờ lượng kiến

thức và kinh nghiệm tay nghề tích luỹ được khi sinh sống và thao tác tại nhiều vương quốc và nhiều nền văn hoá khác nhau

• Gắn kết các cộng đồng dân tộc trong ngôi nhà chung thế giới, tạo nên sức mạnh, sự đa dạng, sự hòa hợp giữa các dân tộc + Giữ gìn và phát huy bản sắc

  dân tộc của con người

 Những ảnh hưởng tác động của thời đại hội nhập, thời đại công nghệ thông tin và kĩthuật sốTích cực Tiêu cực Con người Thể chất [ tăng tuổi thọ, sức khỏe thể chất, thể lực, trí tuệ, … ] Trí tuệ [ nâng cao năng lượng trí tuệ, cải tổ năng lực tiếp xúc, … ]Thất nghiệp Các chứng bệnh tâm lý do áp lực đè nén việc làm cũng như việc tiếp xúc quá nhiều với những thiết bị điện tử Xã hội Đời sống con người trở nên tân tiến hơn về cả đời sống vật chất và ý thức Cơ sở hạ tầng tăng trưởng Năng suất lao động được nâng cao ,Ranh giới giữa cuộc chiến tranh và tự do, giữa đấm đá bạo lực và phi đấm đá bạo lực [ cuộc chiến tranh mạng ] trở nên mong manh. Kéo khoảng cách giàu nghèo rộng hơn nữa. Tự nhiên Đẩy mạnh tăng trưởng công nghệ sinh học trong Phục hồi, bảo tồn và tăng trưởng hệ sinh thái tự nhiênGia tăng ô nhiễm không khí và nướcVăn hóa Đa dạng văn hóa truyền thống Xã hội văn minh hơnNguy cơ hòa tan Phai nhạt văn hóa truyền thống truyền thống lịch sử Mặt trái của thời đại 4 .

• Sự bất bình đẳng
• Có thể phá vỡ thị trường lao động
• Những không ổn định về kinh tế tài chính [ hoàn toàn có thể dẫn đến những không ổn định về chính trị ]
• Cách thức tiếp xúc trên internet hoàn toàn có thể dẫn đến những hệ lụy về kinh tế tài chính, sức

khỏe, thông tin cá thể, v …

• Định hướng hành động cho con
  người.
• Trau dồi cho con người những kiến thức về lịch sử, văn hóa,… để từ đó áp dụng hiệu quả trong việc xây dựng nền

  kinh tế, chính trị, xã hội ổn định.

chứng chắc chắn; bảo vệ con người, nâng cao chất

lượng cuộc sống

Xem thêm: Nhà xuất bản Khoa học và Kỹ thuật: Một chặng đường phát triển

Đối tượngĐối tượng của KHXH và NV là con người – con người trong mạng lưới hệ thống quan hệ “ con người và quốc tế ”, “ con người và xã hội ”, “ con người và chính mình ”Các hiện tượng kỳ lạ, quy luật tự nhiên xảy ra trên toàn cầu cũng như ngoài thiên hà Phạm vi điều tra và nghiên cứuKhoa học xã hội : kinh tế học, xã hội học, chính trị học, văn hóa truyền thống học, nhà nước và pháp lý … Khoa học nhân văn : văn học, ngôn từ, lịch sử vẻ vang, trái đất học …

• Vật chất : Toán – Tin, Hóa – Lí ,
• Thiên văn học, Khoa học toàn cầu
• Sự sống : Sinh học [ sinh thái học, Khoa học thiên nhiên và môi trường ]
• Những đặc tính của khoa học xã hội và nhân văn
• Tính lịch sử dân tộc [ gắn với thực trạng lịch sử vẻ vang, sự hoạt động mang tính lịch sử dân tộc ]
• Tính dân tộc bản địa, tính vùng miền
• Tính liên ngành
• Tính tư tưởng [ quan điểm chính trị, quan điểm gia cấp … ]
• Tính khách thể [ vai trò khách quan của đối tượng người dùng điều tra và nghiên cứu, hiệu quả điều tra và nghiên cứu ] và tính chủ thể [ vai trò của chủ thể nghiên cứu và điều tra : quan điểm, thái độ, tình

cảm … của người điều tra và nghiên cứu ]KHTN KHXHNV Khả năng tiếp cận đối tượng người dùng :Tính toàn vẹn Tính cụ thểKhả năng xác lập đối tượng người dùng :Tính xác định Tính phiếm địnhQuan hê ngoài của đốị tượng và khoa học :Tính độc lập và phân ngànhTính lê thuộc ̣ và liên ngànhNội dung điều tra và nghiên cứu : Tính phổ quát Tính đặc trưngPhạm vi sử dụng điều tra và nghiên cứu :Tính sâu xa Tính phổ cập

Câu 5: Những phương pháp nghiên cứu cơ bản của khoa học xã hội và
nhân văn

1. Phương pháp định tính, định lượng

 Phương pháp định tính

– Khái niệm : Nghiên cứu định lượng là thu thập thông tin ở dạng số, từ đó

đưa ra những hiệu quả dựa trên nghiên cứu và phân tích thống kê để xác lập xu thế trongtập tài liệu số đó. Mục tiêu là thu được thực sự từ số liệu thống kê, đáng an toàn và đáng tin cậytừ đó đưa ra những quyết sách

– Vị trí của phương pháp định lượng trong KHXH và NV : Vị trí không

đáng kể. Đặc trưng của nhận thức khoa học xã hội và nhân văn là xu thếđa phần vào góc nhìn định tính của những hiện tượng kỳ lạ được điều tra và nghiên cứu. Nó chú ý quan tâmtới bình diện cá thể và riêng biệt, chứ không phải là phổ quát. Do đó, phươngpháp định lượng chiếm một vị trí không đáng kể .

• Những ngành không thường xuyên dùng phương pháp định lượng:

Nhân chủng học, Lịch sử, Văn học

• Những ngành thường sử dụng phương pháp định lượng: Tâm lí học,

Kinh tế học, Xã hội học, Chính trị học, Tiếp thị, Y tế hội đồng

– Biện pháp nghiên cứu định lượng : Khảo sát số liệu, thống kê, đo

lường .

– Ưu điểm và hạn chế của phương pháp định lượng:

Ưu điểm Hạn chế
– Kết quả nghiên cứu dễ đo lường
– Mang tính đại diện cao
– Mang tính khách quan, không thiên vị

– Dựa trên dữ liệu dạng số nên có

khả năng mở rộng dữ liệu thành dự đoán

– Chi phí và thời gian thực hiện: cao và chậm hơn so với phương pháp định tính

– Các dữ liệu cho biết cái gì

đang diễn ra nhưng không giải

thích được vì sao có hiện tượng đó

– Khái niệm: Phương pháp lịch sử là phương pháp tái hiện trung thực sự vật, hiện tượng theo tiến trình lịch sử; nghiên cứu sự vật, hiện tượng trong bối cảnh lịch sử.

– Nhiệm vụ : Nghiên cứu và phục dựng đầy đủ các điều kiện hình thành, quá

trình ra đời, phát triển của sự vật, hiện tượng; dựng lại bức tranh chân thực của sự vật, hiện tượng như đã xảy ra.

– Một số nguyên tắc cơ bản của phương pháp lịch sử

• Tính biên niên: trình bày quá trình hình thành và phát triển của sự vật, hiện
  tượng theo đúng trình tự của nó như đã diễn ra trong thực tế.
• Tính toàn diện: khôi phục đầy đủ tất cả các mặt, các yếu tố và các bước phát

triển của sự vật, hiện tượng kỳ lạ

• Tính minh xác : những nguồn tài liệu phải đúng chuẩn ; sự vật, hiện tượng kỳ lạ phải được điều tra và nghiên cứu, trình diễn một cách chân thực, minh bạch, khách quan
• Tính link : làm sáng tỏ những mối liên hệ phong phú của sự vật, hiện tượng kỳ lạ được điều tra và nghiên cứu với những sự vật, hiện tượng kỳ lạ xung quanh .

• Những ngành thường sử dụng phương pháp lịch sử : Lịch sử, văn học, ngôn

ngữ, nhân chủng học, khảo cổ học …

• Một số phương pháp cụ thể của phương pháp lịch sử:

Phương pháp Cụ thể Phương pháp lịch đạiNghiên cứu quá khứ theo những quy trình tiến độ tăng trưởng trước kia của sự vật, hiện tượng kỳ lạ. Phương pháp lịch đại bị hạn chế khi điều tra và nghiên cứu những hiện tượng kỳ lạ xảy ra gần và có lợi thế khi nghiên cứu và điều tra những hiện tượng kỳ lạ xa về mặt thời hạn. Phương pháp đồng đạiXác định những hiện tượng kỳ lạ, quy trình khác nhau xảy ra cùng một thời gian, có tương quan đến nhau. Phương pháp đồng đại giúp bao quát được toàn vẹn và khá đầy đủ quy trình lịch sử vẻ vang ; so sánh được sự vật, hiện tượng kỳ lạ đã xảy ra trong cùng một thời hạn. Phương pháp phân kìnghiên cứu và điều tra những quy trình lịch sử vẻ vang, làm sáng tỏ nội dung và đặc thù những quá trình tăng trưởng, những thời kỳ biến hóa về chất của sự vật, hiện tượng kỳ lạ .

3. Phương pháp thực nghiệm

• Khái niệm : Phương pháp thực nghiệm là phương pháp dựa trên quan sát, phân

loại, nêu giả thuyết và kiểm nghiệm giả thuyết bằng thí nghiệm, để ủng hộ hay bác bỏ giả thuyết đó .

• Phương pháp quan sát trong thực nghiệm

• Quan sát là phương pháp tri giác có mục đích, có kế hoạch một sự kiện, hiện
  tượng, quá trình [hay hành vi cử chỉ của con người] trong những hoàn cảnh tự

nhiên khác nhau nhằm mục đích tích lũy những số liệu, sự kiện đơn cử đặc trưng cho quy trình diễn biến của sự kiện, hiện tượng kỳ lạ đó. Quan sát là phương pháp cơ bản để nhận thức sự vật .

• Quan sát sử dụng một trong hai trường hợp : phát hiện yếu tố nghiên cứu và điều tra hoặc đặt giả thuyết kiểm chứng giả thuyết .
• Quan sát thường gồm có những hành vi : quan sát có hê thống, ghi âm, diễn đạt, ̣ nghiên cứu và phân tích và lý giải những hành vi của con người .
• Phân loại chiêu thức quan sát

Theo mức độ chuẩn bị sẵn sàng :Quan sát có sẵn sàng chuẩn bịdạng quan sát mà người đi điều tra và nghiên cứu đã ảnh hưởng tác động những yếu tố nào của hướng nghiên cứu và điều tra, tập trung chuyên sâu sự chú ý quan tâm của mình vào yếu tố đó. Thường sử dụng cho việc kiểm tra hiệu quả thông tin nhận được từ chiêu thức khác. Quan sát không sẵn sàng chuẩn bịdạng quan sát trong đó chưa xác lập được những yếu tố mà đề tài nghiên cứu và điều tra chăm sóc, thường sử dụng cho những nghiên cứu và điều tra thử nghiệm Theo sự tham gia của người quan sátQuan sát có tham giaĐiều tra viên tham gia vào nhóm đối tượng người dùng quan sátQuan sát không tham giaĐiều tra viên không tham gia vào nhóm đối tượng người dùng quan sát mà đứng bên ngoài để quan sátTheo mức độ công khai minh bạch của người đi quan sátQuan sát công khai minh bạchngười bị quan sát biết rõ mình đang bị quan sát. Hoặc người quan sát cho đối tượng người dùng biết mình là ai, mục tiêu việc làm của mình .Quan sát không công khai minh bạchngười bị quan sát không biết rõ mình đang bị quan sát. Hoặc người quan sát không cho đối tượng người tiêu dùng biết mình là ai, đang làm gì. Căn cứ vào số lần quan sátQuan sát một lần

• Tác động của khoa học tự nhiên thường tức thời, mẫu sản phẩm khoa học tự nhiên mang tính thiết thực, nhiều khi là thực dụng. Trong khi đó, tác động ảnh hưởng của khoa học xã hội và nhân văn có khi vĩnh viễn, mẫu sản phẩm của KHXH và NV nhiều khi mang ý nghĩa ý thức .
• Sự tăng trưởng cực nhanh của khoa học tự nhiên làm biến hóa mọi mặt đời sống xã hội
• Tâm lí xã hội hướng nhiều tới những ngành khoa học tự nhiên trong lựa chọn huấn luyện và đào tạo, trong việc làm v …
• Chất lượng của nhiều khu công trình điều tra và nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn chưa cao quý về tính khoa học và thực tiễn

 Nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn – nhìn lại đôi điều bất cập

• Những nghiên cứu cơ bản mang tính lí luận về khoa học xã hội và nhân văn
  còn hạn chế
• Tính hiện đại chưa cao, còn có phần lạc hậu so với nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn ở nhiều nước tiên tiến trên thế giới [tính khảo cứu chưa cao, còn nặng về lí luận chung chung; tính độc lập trong tư tưởng, tính mới mẻ trong quan niệm chưa nhiều, chưa tiếp cận được nhiều những thàn tựu mới của thế

  giới]

• Tình trạng “bình dân hóa, tầm thường hóa” khoa học xã hội và nhân văn
• Chưa có sự gắn kết cao giữa nghiên cứu khoa học và thực tiễn [công trình
  khoa học chưa giải quyết được những vấn đề thiết yếu của đời sống…]
• Nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn phát triển chậm hơn so với nghiên
  cứu khoa học tự nhiên

 Nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn – cách nhìn mới, bước tiến mới

• Cách nhìn mới
• Khoa học xã hội và nhân văn giữ vai trò rất quan trọng trong sự phát triển mọi
  mặt của đời sống xã hội
• Khoa học xã hội và nhân văn có những đặc thù riêng [không áp đặt quan
  điểm, tiêu chí… của khoa học tự nhiên trong ứng xử với KHXH và NV]
• Bước đi mới
• Tăng cường những nghiên cứu mang tính lí luận trong khoa học xã hội và
  nhân văn
• Phân loại một cách khoa học những chuyên ngành, khối ngành khoa học xã
  hội và nhân văn
• Phát huy thế mạnh trong nghiên cứu liên ngành đối với khoa học xã hội và
  nhân văn

~ Liên ngành giữa khoa học xã hội và nhân văn với khoa học tự nhiên trong nghiên cứu và điều tra khoa học~ Liên ngành giữa những ngành trong khoa học xã hội và nhân văn

• Gắn nghiên cứu khoa học xã hội và nhân văn với đời sống. Tăng cường tính
  ứng dụng của KHXH và NV.