Môn lịch sử: Khó dạy, khó học
Đổi mới giáo trình, thay đổi cách dạy và học, trả lại sự thật khách quan cho lịch sử… là những vấn đề cần làm ngay để cứu vãn “một thế hệ dốt sử ”
Trong kỳ thi đại học vừa qua có một hiện tượng không bình thường đã xảy ra vì điểm thi môn sử rất thấp, thậm chí có hàng ngàn bài điểm không [0]. Song một số người, kể cả Bộ trưởng Bộ GD-ĐT Phạm Vũ Luận, lại cho rằng đây là việc “bình thường”.
Người dạy, người học đều chán
Điểm sử trong kỳ thi đại học năm nay thấp đã phản ánh nhiều hiện tượng không bình thường trong việc giảng dạy và học tập môn sử trong nhiều năm qua. Trước hết, chương trình môn học lịch sử ở bậc phổ thông [của Bộ GD-ĐT] là rất “nặng” vì đã đưa ra hàng vạn sự kiện, bắt người học phải nhớ hết. Trên thực tế, các em không nhớ nổi, phải học đi học lại mãi, rồi chán nản; kể cả đối với người dạy.
Ví dụ, thật khó cho người dạy lịch sử Việt Nam giai đoạn xây dựng CNXH ở miền Bắc [1954-1975] và công cuộc cải tạo xây dựng CNXH ở Việt Nam thời kỳ 1975-1985. Người dạy cứ phải đối phó với những mặt “được” và “chưa được”; thậm chí có những vấn đề được coi là “được” cũng ẩn chứa những vấn đề đầy bất trắc của sự “chưa được”.
Thí sinh thi khối C [văn, sử, địa] tại TPHCM trong kỳ thi đại học 2011. Ảnh: Tấn Thạnh
Chẳng hạn, người dạy phải giải thích khái niệm xây dựng CNXH những năm 60, 70 của thế kỷ trước, phải bám sát vào quan điểm lịch sử, phải kết luận chính nhờ vậy mới đánh thắng giặc Mỹ và chiến thắng trong chiến tranh biên giới phía Tây Nam, phía Bắc. Người dạy nhận thức đã khó, hẳn đối với người học càng khó hơn. Cho nên tình trạng bỏ mặc, cho “qua tua” không phải là không có.
Như khi dạy về giai đoạn lịch sử Việt Nam trong năm 1945-1946, với hàng chục sự kiện, nào là quân Tưởng vào miền Bắc; Pháp bắn dân ta ở Sài Gòn; nạn đói, dốt; bọn phản động trong nước ngóc đầu dậy; hàng loạt đảng phái giành quyền; ta lại nhượng bộ một số ghế trong chính phủ và quốc hội; ta hòa hoãn với Pháp… Vấn đề nào xem ra cũng quan trọng cả, đòi hỏi người dạy phải cung cấp đủ thời gian, bối cảnh, diễn biến với những số liệu cụ thể của từng sự kiện. Như vậy thì lấy đâu ra thời gian để nói về mối quan hệ của các sự kiện, nói về bản chất lịch sử ?! Đó là chưa kể thái độ ứng xử của chính quyền và xã hội, kể cả người học đối với môn sử cũng chưa đúng mức.
Trả lại sự thật cho lịch sử
Nhiều vấn đề lịch sử trong thời kỳ đương đại chưa có sự lý giải thấu đáo bởi những quan điểm chính thống cũng là một khó khăn cho việc dạy và học lịch sử của đất nước. Một số vấn đề trong lịch sử vẫn còn đang bỏ ngỏ, người học không hiểu, người dạy cũng chưa hiểu, các nhà nghiên cứu cũng chưa có câu trả lời thỏa đáng, bỏ mặc ai hiểu thế nào tùy theo nhận thức của họ.
Điển hình về lịch sử Đảng, người thầy có thể nói y chang như giáo trình, như nghị quyết đã nêu là đất nước ta phải đối phó với những cơ hội và thách thức, như: “Tình trạng tham nhũng, suy thoái ở một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên là rất nghiêm trọng”... nhưng để lý giải tình trạng tham nhũng ở một bộ phận không nhỏ cán bộ, đảng viên thật không dễ dàng gì. Cách nói định tính, không có số liệu cụ thể làm cho người học trở nên mơ hồ và phải học thuộc lòng thì sao có hứng thú mà học.
Khổ nỗi, có những vấn đề trong lịch sử đương đại đang định hình, cái đúng, cái sai vẫn đang trên con đường phát triển. Đem những vấn đề này, nói đây là lịch sử để dạy cho học sinh, bảo đó là “điều đúng”, rồi sau đó bảo “chưa đúng” hoặc “không đúng” thì thật khó.
Hãy trả lại cho lịch sử sự công bằng, sự thật, khách quan mà nó vốn đã có, phải có. Vì thời đại ngày nay, thông tin không còn xa lạ đối với học sinh. Các em có thể truy cập bất cứ trang web nào đang hiện diện trên mạng...
|
Không thể chấp nhận được GS Đào Trọng Thi, Chủ nhiệm Ủy ban Văn hóa, Giáo dục, Thanh niên, Thiếu niên và Nhi đồng của Quốc hội, cho rằng môn sử là một bộ phận kiến thức rất cần thiết cho mỗi học sinh phổ thông. Quan trọng hơn, kiến thức lịch sử cùng với kiến thức các môn xã hội nhân văn khác đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành nhân cách, nhận thức và nhân sinh quan của học sinh. Việc có hàng ngàn bài thi đại học điểm 0 môn lịch sử cho thấy thí sinh không hiểu biết một chút gì về lịch sử đất nước. Đây là vấn đề không thể chấp nhận được. “Từ sự kiện vừa qua cho thấy cần có sự điều chỉnh lại nội dung, phương pháp giảng dạy đối với các môn xã hội nhân văn, đặc biệt là môn sử. Tất nhiên, để làm được điều này cần có các cuộc khảo sát để có các đánh giá, rút kinh nghiệm. Trên cơ sở đó, có ý kiến trao đổi với Bộ GD-ĐT để triển khai thực hiện. Chúng tôi sẽ nghiên cứu để đưa vào chương trình giám sát năm 2012 của ủy ban về nội dung việc dạy và học các môn xã hội nhân văn nói chung, trong đó có môn lịch sử ở bậc phổ thông”- GS Đào Trọng Thi nói. B. Trân |
Học sinh Trường THPT Lê Quý Đôn [quận 3, TP.HCM] trong chương trình Ngày hội hóa thân thành các nhân vật lịch sử do tổ lịch sử của trường tổ chức. Đây là một trong những hoạt động giúp học sinh yêu thích môn sử - Ảnh: HOÀNG HƯƠNG
Học sinh không thích học lịch sử do phải học bài học dài, ghi chép quá nhiều và phải nhớ ngày tháng năm, con số cụ thể.
Nội dung thi ôm đồm
Học lịch sử hiện nay cũng là học chay, không cọ xát thực tế. Học sinh cũng ít được xem phim tài liệu, tư liệu để hình dung về giai đoạn lịch sử, sự kiện lịch sử. Thầy cô đang bị phụ thuộc nhiều vào sách giáo khoa. Trong khi sách giáo khoa lịch sử lại dài và nặng nề, vì vậy mà bài học trở nên cứng nhắc.
Mấu chốt hiện nay là chương trình và nội dung thi ôm đồm quá nhiều nội dung đến mức giáo viên không thể triển khai phương pháp dạy cho sinh động. Chẳng hạn, một bài học rất dễ truyền cảm hứng về văn hóa dân tộc lại có số lượng rất ít trong khi những bài thuộc phạm trù sự kiện như nghị quyết thì lại quá nhiều.
Đó còn là do tâm lý chuộng ngành "hot" của phụ huynh và học sinh. Nhiều phụ huynh định hướng cho con học ban tự nhiên từ sớm, mong muốn con theo học các ngành kinh tế, kỹ thuật, sau khi ra trường dễ kiếm việc làm.
Bộ GD-ĐT đã đưa ra giải pháp để tháo gỡ nhưng chưa thực sự hiệu quả. Bởi lẽ, không thay đổi từ căn nguyên nên chưa đem lại hiệu quả cao. Bởi chỉ đổi mới phương pháp dạy học, kiểm tra đánh giá nhưng vẫn dạy trên chương trình cũ, nội dung kiến thức lớn, trong quá trình dạy, giáo viên không dám đổi mới vì không truyền tải được khối lượng kiến thức.
Kết nối lịch sử với cuộc sống
Để tránh tình trạng học sinh chán học môn lịch sử, ngoài việc đổi mới chương trình sách giáo khoa, cần thay đổi phương pháp kiểm tra, đánh giá học sinh. Lịch sử sẽ là một môn học thú vị khi giáo viên áp dụng những phương pháp giảng dạy hiệu quả, sáng tạo để truyền tải thông tin, phát triển tư duy cho học sinh.
Cụ thể, phải lấy học sinh làm trung tâm của quá trình giảng dạy. Giáo viên cần chú trọng đến đối tượng người học hơn là các sự kiện lịch sử, coi trọng sự hứng thú và khả năng nhận thức của người học hơn là những yêu cầu của chương trình.
Đồng thời, cần nhận ra năng lực và sự khác biệt về trình độ, sở thích, hứng thú của từng đối tượng học sinh để có những điều chỉnh kịp thời. Kết nối lịch sử với cuộc sống với các hoạt động như tham quan viện bảo tàng, nơi học sinh có thể tiếp xúc trực tiếp với một số sự kiện và được tương tác với các hiện vật. Tham quan các di tích lịch sử, công trình kiến trúc, văn hóa... Dạy lịch sử thông qua video, kênh hình, sơ đồ, biểu đồ giúp học sinh phát triển tư duy, khả năng liên kết nội dung.
Một trong những cách giúp học sinh tham gia và thể hiện tư duy phản biện đối với các sự kiện lịch sử là đóng vai "giả sử em là...", "nếu em là..." để học sinh trở thành những nhân vật lịch sử, tranh biện một vấn đề lịch sử, qua đó giáo viên phát hiện khả năng tư duy, giải pháp và nhận định của các em về sự kiện đó.
Quá trình nhận thức của học sinh trong học tập bao giờ cũng đi từ hình ảnh cụ thể, trực tiếp, từ đơn giản đến khái quát. Nhận thức của học sinh qua môn lịch sử không phải là việc tìm ra cái mới, cái chưa biết mà các em phải tái tạo những tri thức lịch sử đã được thừa nhận, những tri thức khoa học, tạo cơ sở cho các em khôi phục bức tranh quá khứ.
Mối liên hệ quá khứ, hiện tại, tương lai
Khi giảng dạy lịch sử, giáo viên cần giúp học sinh thấy rõ những bài học từ quá khứ có mối liên hệ đến hiện tại và tương lai. Biết quá khứ, hiểu hiện tại và dự đoán cho tương lai, làm cho những giá trị của quá khứ tiếp tục đóng góp cho hiện tại và tương lai; giúp các em thấy được ẩn sau lớp bụi phủ của thời gian, lớp rêu phong của di tích, lăng tẩm, đền đài, trầm tích, cổ vật... là lấp lánh những giá trị vô giá của lịch sử. Từ đó, các em biết tôn trọng lịch sử và ứng xử văn minh với quá khứ.
Để thu hút học sinh, dạy sử làm sao?
1. Thầy cô dạy sử "cháy" hết mình; thiếu tình yêu sử, thầy cô mất động lực tìm đọc, học, mở rộng vốn hiểu biết để làm mới cho mỗi tiết giảng. Giáo viên sử chỉ quanh quẩn với sách giáo khoa thì học sinh "lơ" môn sử, trách ai đây?
2. Hiện vật, tư liệu, sách tham khảo, phim ảnh, tiểu thuyết lịch sử... các trường cân đối kinh phí để làm phong phú thêm sau mỗi học kỳ, năm học, đáp ứng yêu cầu tốt nhất cho dạy - học sử. Thầy cô bộ môn sử phải giỏi công nghệ thông tin, ngoại ngữ, để bài dạy - lớp học luôn sinh động, giúp học sinh nhớ lâu, hiểu sâu, vận dụng tốt.
3. Giáo viên bộ môn sử uyển chuyển phương pháp; viết bảng, trình chiếu, ngôn ngữ, phong cách phải cuốn hút học sinh. Thầy cô cần trui rèn để đạt mức cao hơn kỹ năng bằng tự học, sinh hoạt tổ chuyên môn, bồi dưỡng, tập huấn, giao lưu. Dạy sử giỏi, khi có thương hiệu, học sinh chọn giáo viên, chọn học sử. "Tiếng lành đồn xa", học sinh những năm học sau tiếp tục thế hệ trước.
4. Nhà trường động viên giáo viên sử bằng tuyên dương, khen thưởng; trao đổi, tư vấn những vấn đề dạy - học sử cần quan tâm, chia sẻ lúc họ khó khăn. Thầy cô dạy sử nên làm mới mình trong quan hệ với đồng nghiệp, phụ huynh học sinh, học sinh. Bớt đi rầy la học sinh, nên tha thứ, luôn khuyến khích những cố gắng của học sinh [dù nhỏ], không máy móc khi kiểm tra, chớ dùng "ghi nhớ và điểm số" để trừng phạt. Muốn thu hút học sinh học sử, quan trọng nhất vẫn là yêu thương học sinh.
Dạy học vốn khó, dạy sử ngày nay càng khó. Nhưng với lòng yêu nghề, trách nhiệm cao sẽ gom đủ năng lượng để từ thu hút học sinh học sử, làm nền tảng tỏa sáng sự trân yêu lịch sử, tỏ tường mấy nghìn năm dựng nước giữ nước của dân tộc ta, cốt cách văn hóa nước nhà.
TS NGUYỄN HOÀNG CHƯƠNG
TƯƠNG QUAN