01/04/2019
TS.BS.Lê Thị Thu Hà
Đối với người phụ nữ trong thời kỳ mang thai nhu cầu về sắt tăng lên rất cao bởi sắt làm nhiệm vụ tạo máu và tham gia vào quá trình tạo nhân tế bào. Sắt tham gia vào việc phân chia tế bào, tạo ra những tế bào mới, đặc biệt, trong vòng 10-16 ngày đầu khi bắt đầu thụ thai, các tế bào thần kinh của thai nhi được tạo ra hàng loạt nhờ sắt và acid folic, vì vậy nếu không đủ sắt thời gian này sẽ có nguy cơ lớn cho cả mẹ lẫn con, đứa trẻ khó có được trí thông minh tuyệt vời về sau.
Sắt đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành hồng cầu và cấu tạo nên enzym hệ miễn dịch, giúp tăng cường sức đề kháng của cơ thể. Thiếu sắt có thể gây thiếu máu hoặc mệt mỏi ở người bình thường, nhưng với phụ nữ mang thai, thiếu sắt còn có thể gây ảnh hưởng nặng nề đến sự phát triển của thai nhi.
Khi thiếu sắt, việc vận chuyển oxy cho cơ thể mẹ và thai nhi sẽ bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Trong thời kỳ mang thai, thể tích máu của người mẹ tăng 50% so với bình thường, vì vậy mẹ bầu cần nhiều chất sắt để tăng cường sức khỏe và nhu cầu phát triển của thai nhi.
Ngoài ra, sắt cũng có tác dụng là tăng cảm giác ngon miệng. Mẹ bầu bị thiếu máu do thiếu sắt sẽ không muốn ăn, không ngủ được và mệt mỏi vì không có oxy lên não và các tế bào trong cơ thể. Mặc khác, khi thiếu sắt, sức đề kháng của mẹ kém sẽ dẫn tới nhiễm trùng. Điều này còn ảnh hưởng đến em bé sinh ra mang tiềm tàng của thiếu máu thiếu sắt giống mẹ, khó đạt được sức khỏe như mong muốn.
Đối với mẹ, thiếu sắt sẽ làm tăng nguy cơ sinh non, nhiễm trùng hậu sản, băng huyết sau sinh, suy nhược cơ thể... Còn đối với thai nhi, việc thiếu máu, thiếu sắt là yếu tố nguy cơ của suy dinh dưỡng bào thai, non tháng, nhẹ cân, ảnh hưởng đến sự phát triển thể lực và trí lực của trẻ sau này.
Theo các số liệu nghiên cứu, có khoảng 40 - 50% phụ nữ mang thai bị thiếu sắt [thay đổi theo vùng]. Riêng kết quả điều tra của Viện Dinh Dưỡng Quốc Gia, 36,8% phụ nữ mang thai tại Việt Nam thiếu máu và 75% nguyên nhân thiếu máu là do thiếu sắt.
Trước những vấn đề này, nhiều mẹ bầu không khỏi lo lắng: “Mẹ bầu nên bổ sung sắt ra sao?”, “Mẹ bầu nên uống loại sắt nào?”
Mẹ bầu cần bao nhiêu sắt mỗi ngày?
Trước khi mang thai, cơ thể người phụ nữ cần 15mg sắt mỗi ngày. Đây là một lượng vi chất không nhỏ và nhiều người thường không đáp ứng đủ lượng sắt cho cơ thể như khuyến nghị.
Khi có thai, lượng sắt cần cho cơ thể sẽ tăng gấp đôi, khoảng 30mg/ngày. Nếu không cung cấp đủ, mẹ bầu sẽ mắc chứng thiếu máu, ảnh hưởng tới sức khỏe của cả thai nhi.
Theo khuyến cáo Tổ chức y tế thế giới, phụ nữ lần đầu tiên phát hiện có thai nên uống ngay viên sắt mỗi ngày, uống kéo dài tới sau khi sinh một tháng. Liều bổ sung là 60mg sắt kèm theo acid folic 400mcg mỗi ngày. Ngoài ra cũng nên sử dụng các thực phẩm có tăng cường sắt, acid folic cho phụ nữ mang thai.
Với mẹ bầu được xác định thiếu máu do thiếu sắt sẽ được bác sĩ chỉ định bổ sung 50-100 mg/ngày. Thậm chí nhiều trường hợp,mẹ bầu bị thiếu sắt nghiêm trọng sẽ phải điều trị tại viện 2- 3 tháng bằng cách tiêm truyền tĩnh mạch để đảm bảo lượng máu cần thiết ở mức ổn định.
Bổ sung sắt qua chế độ ăn, tăng cường thực phẩm giàu chất sắt
| |
Thực phẩm luôn là nguồn bổ sung sắt an toàn và phong phú nhất cho các mẹ bầu. Sắt có nhiều trong các thực phẩm hàng ngày như các loại thịt có màu đỏ, tim, gan, thịt gia cầm, cá, nghêu, hàu, lòng đỏ trứng, các loại đậu, ngũ cốc, các loại rau có lá xanh đậm, bông cải, bí ngô, và trái cây khô. Trong đó, sắt có nguồn gốc động vật hấp thu tốt hơn sắt có nguồn gốc thực vật. Cơ thể hấp thu được 10 - 15% sắt từ động vật nhưng chỉ hấp thu được 5 - 10% sắt có trong thực vật. Như vậy, muốn đủ sắt thì phải ăn một lượng sắt gấp 10 lần nhu cầu khuyến cáo [vì cơ thể chỉ hấp thu trung bình 10%], ăn dạng sắt dễ hoà tan trong cả động vật và thực vật, kèm theo phải ăn đủ chất đạm, không ăn quá nhiều thức ăn giàu phosphor.
Bên cạnh việc bổ sung chất sắt, để việc tạo máu tốt hơn, các mẹ bầu cần bổ sung: - Folate và dạng acid folic tổng hợp của nó, có thể được tìm thấy trong trái cây và nước trái cây, chuối, các loại rau lá xanh đậm, các loại đậu, và tăng cường bánh mì, ngũ cốc và mì ống.
-Vitamin B-12. Vitamin này được tìm thấy tự nhiên trong thịt và các sản phẩm từ sữa. Nó cũng thêm vào một số loại ngũ cốc và các sản phẩm từ đậu nành như sữa đậu nành.
Tuy nhiên, với nhiều lý do khác nhau [thất thoát sắt qua quá trình chế biến thực phẩm, công việc bận rộn…] nên các mẹ bầu không thể “nạp” đủ sắt từ thực phẩm trong bữa ăn hàng ngày của mình. Mặc khác, mẹ bầu có nhu cầu chất sắt khá cao [30mg mỗi ngày], trong khi đó chế độ ăn thường chỉ cung cấp khoảng 10mg. Vì vậy, để đảm bảo cho nhu cầu sắt mỗi ngày, việc bổ sung sắt là cần thiết.
Mẹ bầu nên uống loại sắt nào?
Rất nhiều người băn khoăn khi dùng thuốc sắt vì không biết thuốc sắt cho bà bầu loại nào tốt nhất hiện nay.
Thuốc bổ sung sắt cho bà bầu thường có mặt dưới 2 dạng: sắt vô cơ [Sắt sulfate] và sắt hữu cơ [Sắt fumarate và sắt gluconate]. Trong hai dạng này sắt hữu cơ có ưu điểm hơn sắt vô cơ là dễ hấp thu hơn và ít gây táo bón hơn.
Có thể dùng các loại viên thuốc chứa sắt đơn thuần được sản xuất ở dạng có hóa trị 2 như: viên sắt gluconat, sắt succinat, sắt fumarat, sắt oxalate...
Trên thị trường hiện nay thuốc sắt được bào chế dưới 2 dạng: sắt nước và viên sắt. Sắt nước có ưu điểm là dễ hấp thu, ít gây táo bón, ít gây nóng nhưng lại khó uống và dễ gây buồn nôn. Viên sắt có ưu điểm là dễ uống, không gây buồn nôn nhưng hấp thu kém hơn sắt nước và gây nóng trong nhiều hơn.
Mẹ bầu cần lưu ý gì khi bổ sung thêm viên thuốc sắt?
Khi bổ sung thêm viên thuốc sắt, mẹ bầu cần biết rằng sắt là chất dinh dưỡng khó hấp thu, do vậy để cơ thể tăng cường hấp thu sắt bạn nên uống viên sắt lúc bụng đói và uống kèm với các loại nước giàu vitamin C như nước cam, nước chanh… Uống sắt sau ăn 1-2 giờ để cơ thể được hấp thụ sắt tốt nhất.
| |
Không dùng thuốc sắt cho bà bầu cùng thời điểm với sữa, thuốc bổ sung canxi hay thực phẩm giàu canxi vì canxi làm cản trở khả năng hấp thụ sắt. Vì vậy, thời điểm uống can xi và sắt nguyên chất phải cách xa nhau.
Ngoài ra, khi uống viên bổ sung sắt, mẹ cần uống nhiều nước và ăn những thực phẩm giàu chất xơ để phòng ngừa táo bón. Đặc biệt, mẹ bầu cần nhớ chỉ uống thuốc bằng nước đun sôi để nguội, tránh sử dụng trà hay cà phê vì sẽ làm giảm sự hấp thụ sắt.
Dùng thuốc bổ sung sắt có thể giúp mẹ đảm bảo nạp đủ sắt mỗi ngày. Tuy nhiên việc này cần tham khảo ý kiến bác sĩ chuyên khoa. Mẹ bầu tuyệt đối không nên tự ý mua thuốc uống bổ sung sắt khi chưa được sự cho phép của bác sĩ.
Khi dùng thuốc cần tuân theo chỉ định của thầy thuốc, tránh bổ sung sắt quá liều lượng trong một thời gian dài có thể gây ra nguy cơ xơ gan, bệnh cơ tim, đái tháo đường. Những bệnh thiếu máu không do thiếu sắt [thiếu máu huyết tán, thiếu máu do nhiễm độc chì, thiếu máu do bệnh Thalassémie, suy tủy...] thì không được dùng loại thuốc có sắt.
Thể tích máu của mẹ bầu cao hơn người thường 50%. Để có thể tái tạo máu và phân chia tạo ra các tế bào mới cho thai nhi, mẹ bầu phải uống thuốc sắt và axit folic bổ sung. Đặc biệt, hệ thần kinh của thai nhi được tạo ra nhờ sắt và axit folic trong 10 – 16 ngày đầu tiên của thai kỳ. Nếu không được cung cấp đủ sắt trong gia đoạn này, rất có thể em bé khi sinh ra trí thông minh bị kém phát triển.
Sắt giúp cơ thể tái tạo máu, vận chuyển oxy, cung cấp cho thai nhi
Sắt cũng đóng góp phần lớn vào quá trình tái tạo hồng cầu, sản xuất cá enzym có trong hệ miễn dịch, nâng cao sức đề kháng của mẹ và bé. Tác dụng khác của sắt là giúp mẹ bầu ăn ngon miệng, giảm cảm giác thai nghén. Mẹ bầu sẽ giảm bớt được cảm giác mệt mỏi, oxy được tăng cường lên não và vận chuyển tới các tế bào nhiều hơn.
Công dụng quan trọng nữa là sắt sẽ giúp mẹ bầu giảm thiểu nguy cơ bị nhiễm trùng, sinh non, băng huyết, suy nhược cơ thể,… Thai nhi không chỉ được phát triển đầy đủ về thể chất và trí tuệ mà thời gian bé được lưu trú trong bụng mẹ cũng được đảm bảo đủ tháng, đủ ngày.
Mẹ bầu uống viên sắt đúng cách như thế nào?
Sắt rất cần thiết đối với mẹ bầu. Tuy nhiên, uống sắt sai cách lại có thể gây ra những hậu quả xấu. Vì thế, khi uống viên sắt cho bà bầu, mẹ bầu cần hết sức thận trọng.
Mẹ bầu nên chọn viên sắt cho bà bầu nào?
Các loại thuốc sắt, viên bổ sung sắt bán trên thị trường hiện nay có 2 loại là sắt vô cơ [sắt sulfat] và sắt hữu cơ [fumarate và gluconate]. Ưu điểm của sắt hữu cơ là dễ hấp thụ và hạn chế nguy cơ mắc bệnh táo bón cho mẹ bầu.
Sản phẩm bổ sung sắt cho bà bầu hiện nay được trình bày ở 2 dạng, thuốc nước và thuốc viên. Mỗi loại đều có ưu điểm và nhược điểm riêng. Nhưng dạng nước hay dạng viên không phải là yếu tố quyết định đến khả năng hấp thu của sản phẩm. Quan trọng nhất là thành phần, dạng sắt có trong sản phẩm đó. Dòng sắt hữu cơ Ferrochel dạng ion thế hệ mới nhất đang là sản phẩm được các mẹ bầu tin tưởng, đánh giá cao và được nhiều chuyên gia khuyên dùng. Bởi đây là sản phẩm sắt có khả năng hấp thu tốt nhất, không gây ra các tác dụng phụ, đã được kiểm định là an toàn bởi các tổ chức Y tế.
Ferrochel – sắt hữu cơ dễ hấp thu, không có tác dụng phụ
Những điều mẹ cần biết khi uống viên sắt cho bà bầu
Sắt là một khoáng chất khó hấp thu, mẹ bầu cần uống vào buổi sáng, khi đói. Nên uống kèm với nước chứa nhiều vitamin C, sau bữa sáng 1 – 2h. Nên uống sắt muộn nhất là sau bữa trưa. Tuyệt đối không uống sắt buổi tối và trước khi đi ngủ.
Nên uống nhiều nước, ăn nhiều trái cây, rau củ chứa nhiều chất xơ để phòng tránh táo bón. Không uống sắt chung với sữa, trà, cà phê. Đây là những chất cản trở sự hấp thụ sắt của cơ thể.
Uống thuốc theo đúng liều lượng được bác sĩ chỉ định. Bổ sung thiếu sắt không đảm bảo sức khỏe của mẹ và bé. Bổ sung thừa làm tăng nguy cơ mắc bệnh xơ gan, đái tháo đường viêm cơ tim.
Một số thực phẩm giúp mẹ bầu bổ sung sắt tự nhiên
Thực phẩm là nguồn bổ sung sắt cho mẹ bầu tự nhiên, an toàn. Các thực phẩm giàu sắt bao gồm:
- Các loại thịt đỏ, tim, gan
- Các động vật có vỏ
- Thịt gia cầm
- Lòng đỏ trứng
- Sữa
- Rau có màu xanh đậm,…
Bên cạnh đó mẹ bầu cũng cần bổ sung đầy đủ protein. Lưu ý không ăn các thực phẩm chứa photpho, một chất làm giảm khả năng hấp thu sắt của cơ thể. Để hoạt động tái tạo máu thuận lợi hơn, mẹ bầu cũng cần bổ sung acidfolic, vitamin B12.
Một số thực phẩm giúp mẹ bầu bổ sung sắt tự nhiên
Vì những lý do như lượng sắt bị giảm đi trong quá trình chế biến, lượng sắt mẹ bầu cần được hấp thu lớn gấp dôi người thường,… mẹ bầu cần uống sắt để cơ thể được bổ sung đầy đủ.
Uống viên sắt mẹ bầu không thể bỏ qua trong mỗi thai kỳ. Lựa chọn viên sắt cho bà bầu tốt nhất, cung cấp đủ sắt cho hoạt động tái tạo máu, giúp mẹ khỏe mạnh, bé phát triển đầy đủ. Viên sắt chất lượng tốt phải không có tác dụng phụ, khiến mẹ bầu cảm thấy khó chịu hơn trong mỗi thai kỳ.