Lorem ipsum dolor sit amet, consectetur adipiscing elit.Morbi adipiscing gravdio, sit amet suscipit risus ultrices eu.Fusce viverra neque at purus laoreet consequa.Vivamus vulputate posuere nisl quis consequat.
Create an account
Cuộc khởi nghĩa Lam Sơn nổ ra từ năm 1418. Trong giai đoạn đầu, Lê Lợi cùng nghĩa quân nhiều lần phải rút về núi Chí Linh trước sức mạnh của quân Minh. Nhưng sau đó nghĩa quân ngày càng trưởng thành, tiến vào nam, rồi lại ra bắc, khiến quân Minh khốn đốn. Trước tình hình đó, vào tháng 9/1426, nhà Minh cử Tổng binh Thành Sơn hầu Vương Thông, Thượng thư bộ Binh Trần Hiệp, Tham tướng Mã Anh cùng 5 vạn quân sang cứu viện, hợp với 5 vạn quân ở Giao Chỉ thành 10 vạn, hoàn toàn áp đảo về quân số, tiến đánh quân Lam Sơn. Đây là bối cảnh của trận Tốt Động – Chúc Động.
Quân Minh nhận viện binh, nắm thế chủ động
Vương Thông vừa tới thành Đông Quan [tên gọi thành Thăng Long vào thời đó], không nghỉ ngơi, ngày 6/10/1426 đã tập hợp quân chia làm 3 đường tiến đánh nghĩa quân Lam Sơn.
Khi Vương Thông chuẩn bị tiến đánh Ninh Kiều [nay là thị trấn Chúc Sơn, huyện Chương Mỹ, thành phố Hà Nội], các tướng Lam Sơn là Lý Triện và Đỗ Bí thấy mình quân ít không thể giữ được liền cho đốt bỏ doanh trại ở Ninh Kiều rút về giữ Cao Bộ [xã Trung Hòa, Chương Mỹ, Hà Nội ngày nay], đồng thời cấp báo cho đội quân Thiết Đột của Đinh Lễ và Nguyễn Xí đang đóng ở Thanh Đàm [Thanh Trì, Hà Nội ngày nay] đến ứng cứu.
Vương Thông cho quân tiến đến Ninh Kiều thì thấy quân Lam Sơn đã rút, dò biết quân Lam Sơn rút đến Cao Bộ. Vương Thông liền cùng các tướng lên kế hoạch tiến đánh Cao Bộ.
Lực lượng và kế hoạch hai bên
Theo kế hoạch quân Minh sẽ chia làm 2 đạo quân. Đạo quân chính do Vương Thông chỉ huy từ Ninh Kiều đánh thẳng vào phía đông Cao Bộ. Đạo quân thứ hai theo đường nhỏ vòng ra sau lưng quân Lam Sơn, khi đạo quân chính tấn công thì đạo quân thứ hai này dùng súng lớn bắn vào quân Lam Sơn từ phía sau.
Về phía quân Lam Sơn, đội quân Thiết Đột của Đinh Lễ và Nguyễn Xí đã đến nơi. Thiết Đột là đội quân ít nhưng tinh nhuệ, lập nhiều chiến công, được chủ tướng Lê Lợi rất tin tưởng.
Theo ghi chép từ “Đại Việt sử ký toàn thư” và “Khâm định Việt sử thông giám cương mục” thì quân của Lý Triện có 2.000, thêm quân tinh nhuệ Thiết Đột của Đinh Lễ và Nguyễn Xí có 3.000 quân. Như vậy quân Lam Sơn chỉ có 5.000 quân phải đương đầu với 10 vạn quân Minh.
Nghĩa quân mai phục sẵn ở những nơi hiểm yếu, khi quân Minh cho người đến dò la tin tức thì bị quân mai phục bắt được. Đám quân bị bắt khai ra kế hoạch của quân Minh: khi đạo quân thứ hai đi vòng ra sau lưng nghĩa quân, đặt súng lớn vào vị trí sẵn sàng thì bắn pháo hiệu, đạo quân chính của Vương Thông thấy pháo hiệu sẽ tấn công vào.
“Khâm định Việt sử” chép rằng:
“Bắt được gián điệp của địch, ta biết Thông đã tiến đóng ở Ninh Kiều, ngầm cho kỳ binh tiến nhanh đến phía sau quân Triện, còn chính binh của Thông sẽ vượt sông tiến lên phía trước. Chúng hẹn nhau hễ nghe tiếng súng pháo nổ, thì các mũi quân địch cùng lúc đánh khép lại.”
Biết được kế hoạch quân Minh, nghĩa quân quyết định đặt hai trận địa mai phục ở Tốt Động và Chúc Động. Trận địa mai phục ở Tốt Động nhằm tiêu diệt tiền quân của quân Vương Thông. Trận địa mai phục ở Chúc Động nhằm đánh vào hậu quân của đạo quân chính, đồng thời chặn luôn đường rút của quân Minh.
Diễn biến trận đánh
Bấy giờ có mưa nên đường lầy lội, người ngựa khó đi. Rạng sáng ngày 7/11/1426, quân Minh xuất phát.
Khi đạo quân chính của Vương Thông đến Tốt Động và chờ pháo hiệu của đạo quân thứ hai, nghĩa quân liền giả pháo hiệu, đạo quân chính liền xông vào trận địa mai phục sẵn của nghĩa quân ở Tốt Động.
Đợi đến khi tiền quân của quân Minh lọt hẳn vào trận địa mai phục ở Tốt Động, hậu quân tiến vào trận địa mai phục ở Chúc Động, nghĩa quân Lam Sơn từ hai nơi này xông ra tiêu diệt quân Minh.
Bị đánh bất ngờ, quân Minh hoảng loạn, dẫm đạp lên nhau mà chạy. Số quân bị chết do dẫm đạp lên nhau rất nhiều, 5 vạn quân bị tử trận.
Vương Thông phải cho quân bỏ chạy trở về phía Chúc Động, đạo quân thứ hai hay tin cũng vội tháo chạy ngược trở lại. Cả hai đạo quân chạy đến sông Ninh Kiều. Nghĩa quân Lam Sơn sau khi tiêu diệu hậu quân minh ở Chúc Động, thấy quân Minh chạy trở về thì cho phá luôn cầu Ninh Kiều.
Quân Minh dẫm đạp tranh nhau qua cầu Ninh Kiều, đúng lúc đó cầu bị phá gãy, quân Minh rơi xuống sông chết đuối rất nhiều.
Binh bộ thượng thư là Trần Hiệp, nội quan Lý Lượng, đô chỉ huy Lý Đằng đều chết trong đám loạn quân. Vương Thông bị thương nhưng may mắn chạy thoát được. Các tướng Mã Kỳ, Mã Anh, Sơn Thọ cắm đầu chạy một mạch về thành Đông Quan.
Kết quả
“Đại Việt sử ký toàn thư” chép rằng:
“Đến cách sông Yên Duyệt vài dặm thì phục binh ta ba mặt đều xông lên, hăng hái đánh vào các xứ Tốt Động, Chúc Động, phá tan quân giặc, chém được Thượng thư Trần Hiệp, Nội quan Lý Lượng và 5 vạn quân giặc. Giặc chết đuối rất nhiều, nước sông ở Ninh Kiều do vậy mà tắc nghẽn. Bắt sống hơn 1 vạn tên giặc, thu được ngựa, quân tư, khí giới, xe cộ nhiều không kể xiết. Phương Chính theo đường bến Cổ Sở trốn về. Bọn Vương Thông, Mã Kỳ chỉ thoát được thân, chạy về thành Đông Quan.”
Kết quả 5 vạn quân Minh tử trận do bị nghĩa quân tiêu diệt, tự dẫm đạp lên nhau, chết đuối dưới sông, hơn 1 vạn quân bị bắt.
Nguyễn Trãi trong “Bình Ngô đại cáo” đã mô tả rằng:
Ninh Kiều máu chảy thành sông, tanh trôi vạn dặm Tốt Động thây chất đầy nội, nhơ để ngàn năm. Phúc tâm quân giặc Trần Hiệp đã phải bêu đầu
Mọt gian kẻ thù Lý Lượng cũng đành bỏ mạng.
Nghĩa quân cũng thu được khí giới, xe ngựa, vàng bạc, nhu yếu phẩm nhiều vô số.
Trận đánh này tiêu diệt hơn một nửa quân Minh, giúp nghĩa quân từ bị động chuyển sang chủ động, khiến quân Minh càng đánh càng thua, sau đó chỉ có thể cố thủ trong thành mà chờ viện binh.
Tốt Động – Chúc Động là trận đánh then chốt giúp nghĩa quân Lam Sơn chuyển ngược tình thế, góp phần quan trọng cho chiến thắng cuối cùng của nghĩa quân.
Trần Hưng
Xem thêm:
Mời xem video:
Trận Tốt Động – Chúc Động là trận đánh diễn ra trong các ngày 5-7 tháng 10 năm Bính Ngọ [1426], giữa nghĩa quân Lam Sơn với quân nhà Minh đóng ở Đông Quan [tức là Thăng Long, Hà Nội]. Đây là một chiến thắng quân sự lớn của nghĩa quân Lam Sơn và được nhắc đến trong Bình Ngô đại cáo.
Ninh Kiều máu chảy thành sông, tanh hôi vạn dặm;Tốt Động thây chất đầy nội, nhơ để ngàn năm.Địa điểm
Địa điểm diễn ra là tại hai nơi, cách nhau khoảng 6–7 km, đều thuộc địa bàn huyện Chương Mỹ Hà Nội ngày nay là:
- Tốt Động còn gọi là Tụy Động [nay là xã Tốt Động], tại đây nghĩa quân Lam Sơn phục binh chặn đánh cánh tiên phong của quân Minh ở Đông Quan[Trung Quốc]
- Chúc Động còn gọi là Ninh Kiều [nay là thị trấn Chúc Sơn], là nơi quân Lam Sơn mai phục chặn đánh hậu quân của quân Minh từ Đông Quan kéo ra.
Theo Đại Việt sử ký toàn thư, Đại việt thông sử, Lam Sơn thực lục, Vương Thông mang 5 vạn quân, 5 nghìn ngựa từ Trung Quốc sang, hợp với quân ở Đông Quan, có tất cả hơn 10 vạn quân.
Nghĩa quân Lam Sơn
Theo Đại Việt sử ký toàn thư, cánh quân của Lý Triện, Đỗ Bí có 3.000 quân, 1 thớt voi; cánh quân của Nguyễn Xí, Đinh Lễ, Trương Chiến có 3.000 quân tinh nhuệ, 2 thớt voi.
Theo Lam Sơn thực lục, cánh quân do Lý Triện, Trịnh Khả, Đỗ Bí, có 2 ngàn quân; cánh quân của Đinh Lễ,, Nguyễn Xí có 2 ngàn tinh binh.
Bối cảnh
Nghĩa quân Lam Sơn tiến quân ra Bắc
Sau 8 năm khởi nghĩa, nghĩa quân Lam Sơn ngày càng trở nên vững mạnh, chiếm lại được vùng đất rộng lớn từ Thanh Hóa trở vào đến Tân Bình, Thuận Hóa [Thừa Thiên-Huế ngày nay], nghĩa quân Lam Sơn đang bao vây thành Nghệ An. Lê Lợi nhận định rằng tinh binh quân Minh tập trung ở Nghệ An, các thành ở Đông Đô tất suy yếu. Tháng Tám năm Bính Ngọ [1426], Lê Lợi chia quân cho các tướng làm 3 cánh bắc tiến, Khu mật đại sứ Phạm Văn Xảo, Thái úy Lê Triện, Thái giám Lê Khả, Á hầu Lê Như Huân, Lê Bí đem hơn 3.000 quân 1 thớt voi đi tuần các xứ Thiên Quan , Quảng Oai, Quốc Oai, Gia Hưng, Quy Hóa, Đà Giang, Tam Đới, Tuyên Quang để cắt đứt đường viện binh của quân Minh từ Vân Nam sang; Thái úy Lê Bị, Thái giám Lê Khuyển đem 2.000 quân và 1 thớt voi đánh ra các xứ Khoái Châu, Bắc Giang, Lạng Giang để chặn viện binh từ Lưỡng Quảng tới; Tư không Lê Lễ và Lê Xí thì đem tinh binh tiến sau để phô trương thanh thế.
Ngày 12 tháng 8 năm Bính Ngọ [1426], cánh quân Lý Triện tiến đến sát thành Đông Quan, quân Minh nghĩ quân từ xa tới, liền dốc quân ra đánh, trận chiến diễn ra ở xứ Ninh Kiều thuộc Ứng Thiên. Nghĩa quân phá tan quân Minh, chém hơn 2.000 người, rồi dời quân đóng ở phía tây sông Ninh giang
Ngày 17 tháng Chín, Lý An, Phương Chính để Thái Phúc giữ thành Nghệ An, đem quân vượt biển về cứu Đông Đô. Lê Lợi đem tinh binh đuổi theo, đóng quân ở Lỗi Giang.
Ngày 20, cánh quân do Phạm Văn Xảo, Trịnh Khả chỉ huy đánh bại Đô ty Vương An Lão khi viên đô ty này đem hơn 1 vạn viện binh từ Vân Nam sang, chém 1.000 người, chết đuối rất nhiều, số còn lại chạy vào thành Tam Giang.
Cùng ngày đó Lý Triện đánh nhau với quân Minh ở cầu Nhân Mục, chém hơn 1.000 người, bắt được Đô ty Vi Lượng.
Nghĩa quân Lam Sơn tuy luôn đánh thắng, nhưng vẫn dựa vào đất Nghệ An, Thanh Hóa. Cánh quân của Lý Triện và Trịnh Khả chỉ huy vì quân đơn độc, cứ đi đi lại lại ở vùng Thiên Quan, Quảng Oai, Tam Giang rồi áp sát vào Đông Quan. Người trong nước còn sợ oai quân Minh, chưa quy phục hết thảy.
Viện binh nhà Minh
Đầu tháng 10 năm Bính Ngọ [1426], nhà Minh đã phải cử Vương Thông, Thượng thư bộ binh Trần Hiệp, Tham tướng Mã Anh dẫn hơn 5 vạn quân, 5.000 kỵ binh sang tăng viện cho Đông Quan. Trước đó, một vạn quân Vân Nam đã bị Trịnh Khả đánh bại, chạy vào thành Tam Giang.
Ngày 6 tháng Mười, Vương Thông tập hợp quân hơn 10 vạn, chia làm ba đường đánh nghĩa quân Lam Sơn.
Trận mở màn
Ngày 6 tháng 10 năm Bính Ngọ [1426] , cánh quân của Vương Thông kéo đến đóng tại bến đò trên sông Đáy ở làng Cổ Sở, làm cầu phao qua sông. Cánh quân của Phương Chính kéo đến Sa Đôi [đò Đôi] trên sông Nhuệ đóng đồn. Sơn Thọ kéo theo đường qua làng Nhân Mục [cống Mọc trên sông Tô Lịch] đến đóng đồn tại cầu Thanh Oai bắc qua sông cổ Đỗ Động.. Quân Minh dàn doanh trại liền nhau đến vài mươi dặm, cờ xí rợp đồng, giáo mác rực trời, tự cho là đánh một trận là bắt hết được nghĩa quân Lam Sơn.
Lý Triện, Lê Bí mai phục binh tượng ở đồng Cổ Lãm, cho du binh nhử đánh vào doanh quân Sơn Thọ, Mã Kỳ rồi giả vờ thua chạy. Quân Minh đuổi theo, khi qua bờ cầu Tam La, chỗ ấy ruộng nước, bùn lầy, quân mai phục của nghĩa quân nổi dậy đánh tạt ngang vào. Quân Minh bị sa lầy. Nghĩa quân chém hơn một nghìn người, đuổi tận đến cầu Nhân Mục. Xác quân Minh phơi ngổn ngang đến vài mươi dặm, bị bắt sống hơn 500 người.
Lý Triện, Đỗ Bí định đánh chặn hậu doanh của Phương Chính, nhưng Phương Chính đã rút đi rồi. Trời tối, bèn thu quân về.
Diễn biến
Ngày 7 tháng Mười cánh quân Lý Triện, Đỗ Bí đánh Vương Thông ở các trại ngoài Cổ Sở. Quân Minh đã phục binh sẵn, đan tre làm lá chắn, bên trong gài chông sắt, giả cách vứt lá chắn bỏ chạy. Voi của nghĩa quân giẫm lên, trúng phải chông sắt, quân ta thất lợi, phải tạm lui. Lý Triện, Đỗ Bí tự liệu không thể chặn được mới phá hủy doanh trại cũ, thu quân giữ nơi hiểm yếu, cáo cấp trước với cánh quân Đinh Lễ, Trương Chiến, Nguyễn Xí.
Cánh quân Đinh Lễ, Nguyễn Xí, Trương Chiến đã bí mật mai phục tinh binh ở Thanh Đàm để đợi quân Minh, được tin báo của Lý Triện, bèn đang đêm đem hơn 3 nghìn quân tinh nhuệ và 2 thớt voi đến cứu, hội quân ở Cao Bộ, chia quân phục sẵn ở các chổ hiểm yếu. Nhân bắt được gián điệp của quân Minh, tra hỏi biết được quân Minh định đặt súng phía sau nghĩa quân Lam Sơn.
Sách Khâm định Việt sử thông giám chép rằng:Bắt được gián điệp của địch, ta biết Thông đã tiến đóng ở Ninh Kiều, ngầm cho kỳ binh tiền nhanh đến phía sau quân Triện, còn chính binh của Thông sẽ vượt sông tiến lên phía trước. Chúng hẹn nhau hễ nghe tiếng súng pháo nổ, thì các mũi quân địch cùng lúc đánh khép lại.
Đinh Lễ và Lý Triện dùng luôn kế của quân Minh, hạ lệnh cho các quân nghe tiếng súng nổ vẫn nằm im không được nhúc nhích. Quân Minh cho là không có quân, đi theo đường tắt tới, nổ súng rồi đem toàn bộ quân tiến sâu vào.
Đến cách sông Yên Duyệt vài dặm thì phục binh nghĩa quân ba mặt đều xông lên, hăng hái đánh vào các xứ Tốt Động, Chúc Động, phá tan quân Minh, chém Thượng thư Trần Hiệp, Nội quan Lý Lượng và 5 vạn quân Minh. Quân Minh chết đuối rất nhiều, nước sông ở Ninh Kiều do vậy mà tắc nghẽn. Bắt sống hơn 1 vạn người, thu được ngựa, quân tư, khí giới, xe cộ nhiều không kể xiết. Phương Chính theo đường bến Cổ Sở trốn về. Vương Thông, Mã Kỳ chỉ thoát được thân, chạy về thành Đông Quan.
Kết quả
Khoảng 5 vạn quân Minh bị tiêu diệt, 1 vạn quân Minh bị bắt sống, quân tư, khí giới, xe cộ thu được nhiều vô kể. Một lực lượng lớn tháo chạy qua sông Ninh Giang bị chết đuối nhiều đến mức "làm nghẽn cả khúc sông Ninh Giang". Đinh Lễ, Đỗ Bí, Nguyễn Xí, thừa thắng tiến thẳng sát thành bổ vây Các chỉ huy của quân Minh là Trần Hiệp, Lý Lượng, Lý Đằng bị giết tại trận. Ngay Vương Thông cũng bị thương.
Ý nghĩa
Kết cục của trận Tốt Động-Chúc Động đã làm phá sản kế hoạch phản công của Vương Thông đồng thời tạo ra lợi thế cho nghĩa quân Lam Sơn buộc quân Minh phải rút về cố thủ và chấp nhận đàm phán. Do mất rất nhiều vũ khí trong trận này, quân Minh buộc phải tìm cách chế tạo vũ khí, Vương Thông đã sai quân phá chuông Quy Điền, vạc Phổ Minh để làm hỏa khí. Trong khi đó, quân Lam Sơn có thêm rất nhiều vũ khí và có thể đã tiếp thu thêm công nghệ chế tạo súng của quân Minh.
Sách Đại Việt thông sử viết rằng:
| “ | Người trong nước còn sợ oai giặc Ngô, chưa quy phục nhà vua hết thảy. Từ sau chiến thắng Tốt Động quân ta bèn vây Đông Đô. Sĩ dân ở các phủ huyện hưởng ứng rầm rộ. Những người hào kiệt trí dũng theo về như đi chợ. Thành trì giặc các nơi lần lượt bị phá hoặc xin hàng, mà 3 ty nhà Minh phải đóng cửa thành tử thủ, thế cùng bức bách phải xin hòa. Trong khoảng một năm, cả nước được bình định. Đó đều là công của bọn các ông Lê Lễ, Lê Triện | ” |
| — Đại Việt thông sử, Đinh Lễ |
Đây là trận quyết chiến, một trong những thắng lợi quyết định toàn cục của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn. Trận đánh này đã làm cho tên tuổi của Lý Triện, Đinh Lễ nổi danh, sử gia Ngô Sĩ Liên cho rằng, Tướng giỏi thời ấy thì Lễ và Triện đứng đầu
Trong Văn học
Tác phẩm Bình Ngô đại cáo viết rằng:
Ninh Kiều máu chảy thành sông, tanh lây muôn dặm!Tốt Động thây nằm đầy nội, để thối nghìn thu!Lý Lượng là sâu mọt dân, ta đã đem phanh xác!Trần Hiệp là tay chân quân giặc, cũng bị bêu đầu!Vương Thông dẹp loạn mà nơi cháy lại cháy thêm.Mã Anh gỡ đòn mà kẻ giận càng giận dữ!Tham khảo
- Đại việt sử ký toàn thư, Nhà xuất bản khoa học xã hội Hà Nội, 1993, dịch giả Viện sử học Việt Nam.
- Đại Việt thông sử, tác giả Lê Quý Đôn, Nhà xuất bản văn hóa thông tin, 1976, dịch giả Ngô Thế Long.
- Lam Sơn thực lục, Nhà xuất bản Tân Việt, 1956, dịch giả Mạc Bảo Thần.
- Việt sử tiêu án, Tác giả Ngô Thì Sĩ, Nhà xuất bản Văn Sử, 1991.
- Khâm định Việt sử Thông giám Cương mục, tập XIII.
- Trương Hữu Quýnh chủ biên [2007], Đại cương lịch sử Việt Nam [tập I].
[Nguồn: Wikipedia]