Khi trẻ ở vào độ tuổi vị thành niên, các vấn đề tâm sinh lí mà trẻ phải trải nghiệm thực sự rất phức tạp. Nguyên nhân là bởi sự nảy sinh hàng loạt các yếu tố mới để tạo nên một giai đoạn phát triển bứt phá cho trẻ, chính điều này tạo nên một độ hẫng nhất định ở trẻ vì chính trẻ cũng chưa kịp hiểu rõ điều gì đang xảy ra với mình. Từ sự không ổn định này, trẻ dễ bị tác động bởi các yếu tố như sự xúi giục, hành động bạo hành, lợi dụng và lạm dụng tình dục. Điều này đòi hỏi bố mẹ phải thực sự quan tâm đến trẻ và trang bị kịp thời cho trẻ những cách thức để tự bảo vệ chính mình.
Bố mẹ cần giúp trẻ nhận diện các biểu hiện của hành vi nguy hiểm bằng những mô tả chi tiết. Hãy cùng trẻ liệt kê những tác động tiêu cực đến tinh thần và thể chất bằng câu hỏi đặt vấn đề: “Theo con, những hành vi nào mà người khác dành cho mình thì được xem là nguy hiểm?”. Đáp án mà chúng ta có thể thống nhất cùng trẻ sẽ là: chửi mắng, đe dọa, nói xấu, bôi nhọ danh dự, làm bản thân mình hoang mang, luôn tạo sự lo lắng cho mình, rủ rê làm chuyện vi phạm nội quy, thân mật quá mức, đối đãi tốt một cách vô lý, … Và một số những hành vi rõ ràng, ở mức độ cần được báo động khẩn cấp chính là: đánh đập, hành hạ, ép buộc làm việc quá sức, làm suy yếu thể trạng và làm cơ thể kém phát triển, dụ dỗ sử dụng chất kích thích [rượu, bia, thuốc lá, ma túy,…]. Trong số các dấu hiệu nguy hiểm thì hãy lưu ý với trẻ nếu bắt gặp những dấu hiệu cho thấy có khả năng bị xâm hại tình dục thì: cần tìm sự giúp đỡ càng sớm càng tốt.
>>> Đừng bỏ lỡ: 12 kỹ năng sống cho bé mà cha mẹ nên giáo dục từ sớm
Mặc dù mỗi cá nhân sẽ có quan điểm riêng của mình về lòng tốt, và không phải người xấu thì với ai họ cũng xấu. Tuy nhiên, vẫn có những dấu hiệu về mặt nhân cách cho thấy việc để trẻ kết giao, tiếp cận với các đối tượng này là vô cùng nguy hiểm. Bố mẹ không thể luôn có mặt bên cạnh trẻ mọi lúc, mọi nơi. Vì thế, trẻ cần được hình thành nhận thức để tự mình có thể chọn lọc được đối tượng đáng tin, ít nguy cơ mà giao tiếp. Những chỉ báo mang tính trừu tượng “người lạ, người xấu” không được xem là những thông tin lý tưởng và có ích thực sự đối với trẻ. Thay vào đó là những mô tả hành vi cụ thể: “hay cho quà mà không có lý do”, “rủ con đến nơi vắng người”, “đụng chạm vào những vùng kín [bikini] trên cơ thể con”, “lớn tiếng và dọa đánh”, “hay răn đe: không được nói cho ai biết”, “rủ hút thuốc lá”, “rủ chơi game và cá cược bằng tiền”,… Không nhất thiết bố mẹ phải là người liệt kê những chi tiết này cho trẻ. Tốt nhất, hãy hỏi trẻ “gặp một người nào đó, làm sao con có thể biết họ người tốt hay kẻ xấu?”. Từ câu trả lời của trẻ, bố mẹ chỉ cần ghi nhận những ý kiến đắt giá và bổ sung thêm các chỉ báo cần thiết mà thôi!
Đối với bạn cùng trang lứa của trẻ, bố mẹ hãy lưu ý rằng, có khá nhiều học sinh trung học cơ sở bị bạo hành ở trường: bị bạn trêu chọc đến xấu hổ, bị đánh đập, giấu đồ dùng học tập, bắt ép đưa hết tiền ăn quà mà không dám nói cho giáo viên. Bố mẹ nên dành thời gian mỗi ngày trò chuyện với trẻ, để ý những biểu hiện bất thường ở trẻ như: cáu gắt, buồn bã khi đi học về, sợ đến trường, kết quả học tập bất thường, trốn trong phòng, ít nói, lảng tránh, có thái độ giấu giếm bố mẹ,... Hãy chủ động gợi ý cho trẻ các cách giải quyết vấn đề ngay từ khi điều này chỉ là “giả thuyết”: hạn chế tiếp xúc, không gây sự với bạn, mạnh dạn thông báo với người lớn nếu mình nhận được các dấu hiệu đe dọa. Bố mẹ cần nhấn mạnh với trẻ rằng: việc chịu đựng hoặc chống trả [dù là 1 mình hay có sự trợ giúp của nhóm bạn] chưa bao giờ là cách thức giải quyết vấn đề hiệu quả.
>>> Có thể bạn quan tâm: Cha mẹ nên làm gì để cùng con chung tay ngăn chặn vấn đề bạo lực học đường?
- Điều quan trọng nhất, phải báo ngay cho bố mẹ. Trẻ không nên giữ im lặng, tự giải quyết hay chịu đựng khi bị hoặc có nguy cơ bị bạo hành và xâm hại.
- Không nhận tiền hay quà của người khác một cách không rõ ràng vì có thể họ đang muốn lợi dụng mình.
- Cảnh giác khi phát hiện có người theo dõi, có các dấu hiệu bất thường: nhìn chằm chằm, quan sát các bộ phận nhạy cảm trên cơ thể.
- Tránh xa những nơi tụ tập đông người, chen lấn, có nguy cơ bị lợi dụng.
- Tuyệt đối không tự ý đi chơi qua đêm, cần xin phép và được sự đồng ý của bố mẹ.
- Không quá thân thiết và đụng chạm thân thể với người khác.
- Khi bị đe dọa, bắt nạt dù sợ hãi cũng không giấu giếm, vì càng giấu nguy cơ xấu đi càng cao.
- Trong các tình huống nguy hiểm cần chạy đến nơi đông người, tránh chạy vào nơi hẻo lánh, đường cùng.
- Lưu giữ số điện thoại bố mẹ, đường dây nóng của công an để kịp thời ứng cứu khi có tình huống nguy hiểm.
- Khi có xích mích với bạn bè tuyệt đối không được hẹn nhau để giải quyết riêng, có nguy cơ bị đánh đập, bạo hành thể xác.
Không né tránh các vấn đề đang diễn ra trong cuộc sống, nhưng cũng không cần thiết phải “phủ màu xám” lên nó. Hãy tường thuật 1 cách khách quan nhất có thể để trẻ có dữ liệu chân thực về bối cảnh mà mình đang sinh trưởng để chuẩn bị tâm thế sẵn sàng nhất cho việc lớn lên mỗi ngày. Trẻ chưa thực sự chín muồi về khả năng tự lập, nhưng trẻ cũng rất cần những hoạt động thoát ly khỏi bố mẹ. Vì thế, cấm đoán trẻ vui chơi, tham gia hoạt động tập thể hay cắm trại qua đêm vì các nỗi sợ là điều không tích cực cho sự phát triển của trẻ. Thay vì cấm đoán hãy cùng trẻ dự đoán nguy cơ và tư vấn cho trẻ những cách thức đề phòng, ứng phó để bảo vệ bản thân ở mức tốt nhất có thể.
>>> Xem thêm:
Làm thế nào để con phát triển thế mạnh của bản thân là vấn đề khiến không ít các bậc cha mẹ đau đầu.
Có không ít cha mẹ bày tỏ sự lo lắng hay thất vọng về việc con mình không thể hiện bất kỳ thế mạnh nào. Nguyên do là con ít có các hoạt động giao tiếp xã hội hoặc có hứng thú với một môn thể thao, loại hình nghệ thuật nào đó… như “con nhà hàng xóm”. Thực thế là mỗi đứa trẻ có một thế mạnh riêng, con của bạn có thể có thế mạnh ở một lĩnh vực nào đó mà bạn chưa nhận ra, như rất tinh tế trong việc quan sát, ham đọc sách hay yêu thích các chương trình khoa học hoặc thích thêu thùa, may vá…
Mỗi đứa trẻ được sinh ra đã là một cá thể riêng, có tài năng và sức mạnh riêng không giống với bất kỳ đứa trẻ nào khác. Ngay cả những đứa trẻ là anh chị em ruột cũng có thiên hướng khác nhau. Bạn và anh chị em của bạn cũng không giống nhau, mỗi người có thế mạnh riêng đúng không? Do đó, đừng bắt ép con bạn phải giống anh chị em của bé hay bất kỳ một đứa trẻ nào mà bạn biết. Việc cha mẹ sớm hiểu và chấp nhận sự khác biệt này của trẻ sẽ giúp con phát huy thế mạnh của bản thân một cách tốt nhất. Thực tế là việc vận dụng điểm mạnh của bản thân trong mọi việc hàng ngày sẽ giúp cuộc sống của chúng ta bình yên và hạnh phúc hơn.
Mặt khác, trong chuyện nuôi dạy con, nhiều người trong số chúng ta thường có thiên hướng tập trung, thậm chí là xoáy sâu vào các điểm yếu của trẻ. Một số người thường chế nhạo con vì “sự kém cỏi” của trẻ, thậm chí làm con xấu hổ trước mặt bạn bè và những người xung quanh với mong muốn là con sẽ tiến bộ hơn. Thực tế, đây là việc làm rất sai lầm. Chúng ta cần hiểu rằng việc trẻ không đạt điểm cao trong học tập không đồng nghĩa với việc con sẽ gặp thất bại trong cuộc sống và ngược lại.
Là cha mẹ, chúng ta cần xác định được những điểm mạnh của con mình càng sớm càng tốt và cố gắng hỗ trợ trẻ phát huy những điểm mạnh đó.
Làm thế nào để khám phá thế mạnh của bản thân của trẻ?
1. Hãy chơi cùng con
Hãy cùng chơi các trò chơi khác nhau cùng với con và ngầm quan sát xem trẻ tỏ ra quan tâm hay có hứng thú với trò nào. Từ đó, hãy tạo điều kiện cho con dần phát huy thế mạnh trong trò chơi đó.
Nếu con không thích bất kỳ trò chơi nào, đừng cố ép trẻ. Việc cưỡng ép chỉ khiến trẻ có những phản ứng tiêu cực mà thôi.
2. Tìm ra tín hiệu
Hãy để con bạn tiếp cận với tất cả những thứ bé muốn chơi hay tiếp xúc. Sau đó, hãy tìm hiểu sở thích và thế mạnh của con thông qua những dấu hiệu mà bạn nhận được khi quan sát bé.
Hãy ghi lại những gì con bạn thích và những gì bé không thích, những điểm mạnh và điểm yếu cùng những lý do mà trẻ đưa ra. Điều này rất hữu ích trong việc nuôi dạy con.
4. Lắng nghe con bạn
Hãy dành thời gian trò chuyện với con thường xuyên, trở thành một người bạn ở nhà của bé. Nếu làm được như thế, con bạn có thể thoải mái chia sẻ với cha mẹ về sở thích, về ước mơ, hoài bão… của trẻ.
5. Đừng so sánh trẻ với các anh chị em hay “con nhà hàng xóm”
Việc so sánh trẻ với các anh chị em hay với “con nhà hàng xóm” không làm cho trẻ giỏi hơn mà chỉ khiến lòng tự trọng của trẻ bị tổn thương. Do đó, bạn tuyệt đối không nên làm việc này.
Thay vào đó, hãy giúp các con bạn tìm ra điểm mạnh của chúng, tạo điều kiện để đám trẻ chơi cùng nhau. Điều này giúp con bạn có thể học hỏi được những điều bổ ích.
6. Chỉ ra sự khác biệt giữa sở thích và điểm mạnh
Hãy chỉ ra sự khác biệt giữa sở thích và điểm mạnh của con, giúp con phát huy cả hai điều đó.
Những lưu ý trong việc giúp con phát huy thế mạnh của bản thân
Nếu có thể, bạn hãy mời các bạn của con đến nhà chơi vào dịp cuối tuần hay liên hệ với các phụ huynh khác để có thể tổ chức những buổi đi chơi chung. Tại những buổi gặp gỡ này, bạn hãy trò chuyện và tìm cách khơi gợi để các con chia sẻ về thế mạnh và sở thích của chúng. Điều này giúp con bạn hiểu mỗi đứa trẻ sẽ có những sở thích riêng, thế mạnh riêng, không ai là hoàn hảo hay kém cỏi. Ngoài ra, những dịp trò chuyện như thế này không chỉ giúp những đứa trẻ nhận thức rõ hơn về điểm mạnh của người khác và của chính mình mà còn trau dồi kỹ năng giao tiếp.
Việc giúp trẻ phát huy những điểm mạnh của bản thân không có nghĩa là bạn sẽ lờ đi những điểm yếu của con. Bạn cần thẳng thắn nhìn vào các điểm yếu của trẻ, tìm hiểu nguyên nhân để có hướng khắc phục phù hợp. Nếu điểm yếu của con là quá rụt rè, bạn có thể trao đổi với giáo viên của trẻ, nhờ họ hỗ trợ điều này. Ngoài ra, bạn cũng nên cho trẻ tham gia các đội nhóm để con dạn dĩ hơn.
Việc giúp con phát huy thế mạnh của bản thân không thể diễn ra một sớm một chiều mà cần có thời gian. Do đó, trong việc này, bạn nên nhẫn nại với con, cùng con tháo gỡ khó khăn để có kết quả tốt nhất.
Lan Quan/HELLO BACSI
Các bài viết của Hello Bacsi chỉ có tính chất tham khảo, không thay thế cho việc chẩn đoán hoặc điều trị y khoa.