ĐẠI CƯƠNG: Những chức phận của gan có thể phân chia thành 5 loại chính:
- Chức phận tuần hoàn máu.
- Chức phận bài tiết mật.
- Chức phận chuyển hóa các chất.
- Chức phận bảo vệ và khử độc.
- Chức phận tạo huyết và làm đông máu.
Về mặt hóa sinh, các thăm dò rối loạn về gan có thể chia thành 2 nhóm:
- Các xét nghiệm thăm dò chức phận gan nhằm thăm dò chức phận liên hợp và bài tiết bilirubin cũng như chức phận tổng hợp protein và albumin.
- Các xét nghiệm thăm dò tổn thương gan bao gồm các xét nghiệm về enzym được giải phóng từ gan vào máu trong điều kiện có tổn thương gan và tắc mật, ví dụ các transaminase và phosphatase kiềm.
1. BILIRUBIN
Bilirubin là sắc tố có nhân pyrol và là sản phẩm thoái hóa của nhân porphyrin của Hem, tức nhóm ngoại của Hb [ và một số enzym có nhóm hem].Trong hóa sinh lâm sàng, chỉ có sự tăng bilirubin máu dẫn đến chứng vàng da.
Mỗi ngày được tạo thành khoảng 50 mmol hoặc [50 x 0,585 = 29mg] bilirubin tự do, bilirubin này không liên hợp, không tan trong nước, tan trong mỡ. Bilirubin tự do vào huyết tương, phức hợp với albumin huyết thanh, tới gan, ở đó nó được liên hợp với acid glycuronic [hai phân tử acid glucuronic kết hợp với hai gốc – COOH tự do của bilirubin]để thành phần bilirubin liên hợp, bilirubin này tan trong nước, thường có ít trong huyết tương, qua ống mật do cơ chế vận chuyển tích cực.
Bilirubin tự do còn được gọi là bilirubin “gián tiếp” và bilirubin liên hợp được gọi là bilirubin “trực tiếp”
Ở ruột, bilirubin liên hợp được thủy phân bởi vi khuẩn rồi bị khử thành orobilinogen và stercobilinogen. Những sản phẩn này không màu, tiếp tục chuyển hóa theo ba con đường:
- Bị oxy hóa thành urobilin, stercobilin, có màu. Phần lớn các chất này được đào thải qua phân.
- Qua chu kỳ ruột – gan để tái hấp thu, trở về gan, và đào thải lại qua mật.
- Một phần nhỏ được đào thải qua nước tiểu.
- Urobilinogen và uronilin có tên chung là sắc tố mật.
- Trị số bình thường
- Bilirubin toàn phần huyết thanh: 3,4 mcmol/L/h] hoặc > 5 mg/dL/ngày [> 86 mcmol/L/ngày] Nồng độ bilirubin liên hợp > 1 mg/dL [> 17 micromol/L] nếu tổng bilirubin huyết thanh < 5 mg/dL [< 86 micromol/L] hoặc > 20% tổng lượng bilirubin huyết thanh [gợi ý ứ mật ở trẻ sơ sinh]
Tại sao bilirubin tăng cao?
Nguyên nhân khiến nồng độ bilirubin trong máu tăng cao Các bệnh lý tế bào gan như viêm gan virus, viêm gan do thuốc [do sử dụng các thuốc như INH, Rifampicin, paracetamol, salicylate ..], viêm gan nhiễm độc [ nhiễm độc CCl4, Amanit phalloide], suy tim mất bù, xơ gan, các bệnh lý khối u gan, nhiễm thiết huyết tố ..
Chỉ số bilirubin bình thường là bao nhiêu?
Chỉ số Bilirubin ở người trưởng thành bình thường ở mức: Bilirubin toàn phần: từ 0,2 – 1.0 mg/dL hay 3.4 – 17.1 μmol/L. Bilirubin trực tiếp: từ 0 – 0.4 mg/dL hay 0 – 7 μmol/L. Bilirubin gián tiếp: từ 0.1 – 1.0 mg/dL hay 1 – 17 μmol/L.
Chỉ số bilirubin ở trẻ sơ sinh bao nhiêu là nguy hiểm?
Trẻ sơ sinh đủ tháng và khỏe mạnh: Khi chỉ số bilirubin trong máu cao hơn 18 mg/dL, tương đương với 308 μmol/L. Trẻ sinh non, trẻ bị nhiễm trùng máu, thân nhiệt thấp, tụt oxy máu: Không có mức tăng bilirubin nào được cho là an toàn, nồng độ bilirubin càng tăng thì nguy cơ độc hại càng cao.