Một ví dụ phổ biến khác về trạng thái thôi miên đó chính là việc xem tivi. Có bao giờ bạn bị cuốn hút vào một chương trình truyền hình mà bạn không thể nghe ai nói, thậm chí là khi họ gọi tên bạn? Đây là một trạng thái gần như thôi miên.
Sự khác nhau giữa thôi miên trên sân khấu và thôi miên trị liệu
Thông thường những ai xem chương trình thôi miên diễn trên sân khấu nghĩ rằng những người bị thôi miên sẽ phải làm những điều mà họ không muốn làm. Rõ ràng là bạn không thể khiến ai đó làm điều mà họ không muốn. Vậy điều gì sẽ xảy ra ngay tại chương trình thôi miên đó khi nhà thôi miên đang sai khiến khán giả làm những điều mà họ không muốn làm?
Vâng, điều đầu tiên, tại sao ai cũng muốn xem chương trình này? Bởi vì họ muốn cười vì những hành động ngớ ngẩn do người bị thôi miên thực hiện. Nhà thôi miên sẽ cho gọi những người tình nguyện bước lên sân khấu. Vậy ai sẽ tình nguyện bước lên sân khấu? Những người muốn được để ý, nổi bật và có những hành động khác người.
Sau đó nhà thôi miên sẽ thực hiện một loạt các thử nghiệm để chọn ra những người mà họ muốn làm việc cùng. Thật ra nhà thôi miên không muốn tìm đến những người dễ bị thôi miên. Bởi vì bất kì ai có chỉ số IQ trung bình cũng dễ dàng bị thôi miên. Nhà thôi miên chỉ nhắm đến những người chịu lắng nghe và sẵn sàng thực hiện những hành động ngớ ngẩn.
Chương trình có thể được bắt đầu khi nhà thôi miên đã chọn ra những ai hoàn hảo nhất cho chương trình, đó là những người chịu hành động như những người sẵn sàng làm theo mọi thứ khi được yêu cầu, cho nên nhà thôi miên sẽ không khiến họ làm những điều họ không muốn. Họ chỉ để cho nhóm người này tự do thỏa thích làm những điều họ muốn.
Tương tự vậy, thôi miên trị liệu khi cai thuốc lá sẽ không khiến bạn bỏ thuốc lá khi điều này trái với mong muốn của bạn. Bạn thực sự muốn đến với thôi miên vì bạn thực sự muốn bỏ hút thuốc lá. Vì vậy, việc thôi miên chỉ giúp bạn làm những gì bạn đã muốn thực hiện từ trước.
Tuy nhiên, bạn nên biết rằng thuật thôi miên không được các hiệp hội y tế hàng đầu trong hơn 50 năm tư vấn và phê duyệt như một công cụ mạnh mẽ làm thay đổi thói quen hút thuốc lá.
Bạn có thể tìm hiểu thêm: Thuật thôi miên có chữa nghiện thuốc lá
Theo Greene, trí tuệ nhân tạo [AI] đã không còn là chuyện khoa học viễn tưởng. Năm này qua năm khác, chúng ta chứng kiến việc các thuật toán lý thuyết của ngày hôm qua trở thành ứng dụng thực tiễn cho hôm nay.
Greene cho rằng AI ngày nay đã khá thông minh nhưng vẫn chưa đạt đến sự tự chủ. Ví dụ là việc chưa thể có một robot có khả năng vào bếp và pha một tách cà phê mà không cần trợ giúp của con người.
Con người đang cố tạo ra một AI có thể hành động và tư duy như con người. [Ảnh: Business Insider]
Theo Greene, AI thực chất không có khả năng tự suy nghĩ, không có ký ức và động lực. Chúng chỉ có thể hành động theo những gì được lập trình sẵn.
Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu vẫn tin rằng vẫn có những phương pháp có thể áp dụng để làm ra một dạng trí tuệ nhân tạo “tự nhiên” hơn.
Một trong những cách phổ biến nhất là tạo ra một mạng lưới thần kinh nhân tạo bắt chước hoạt động não bộ của con người. Nếu điều đó xảy ra, điều quan trọng phải đảm bảo là những robot AI đó sẽ không dễ bị “thôi miên” như con người chúng ta.
Thuật thôi miên là lĩnh vực còn gây nhiều tranh cãi. Theo Greene, thôi miên tương tự trạng thái “tỉnh thức” trong tâm lý học hiện đại hay “chánh niệm” trong Phật giáo [Mindfullness], là sự tập trung toàn bộ sự nhận thức của một người vào một sự vật, sự việc, tại một thời điểm mà không để mọi thứ xung quanh tác động làm phân tâm.
Các nhà khoa học trong những nghiên cứu về thôi miên đã tìm ra một vài kỹ thuật để chứng minh giả thiết rằng một số người có thể bị đưa vào trạng thái ý thức khác thông qua việc lặp đi lặp lại một từ ngữ nào đó.
Vì vậy, Greene nghĩ rằng nếu con người có thể bị thôi miên, AI hay robot cũng có thể bị tương tự. Bởi vì, khi con người cung cấp hoặc gắn nhãn cho máy móc một lượng lớn dữ liệu, chúng cũng sẽ mang theo ít nhiều suy nghĩ của con người.
Đó là lý do tại sao GPT-3, một AI tạo văn bản, kỳ thị người Hồi giáo hoặc tại sao Đại học MIT có thể tạo ra một robot “tâm thần” Norman, bằng việc cố tình “dạy” nó những thông tin sai lệch lấy trên trang Reddit.
Chúng ta càng tiến gần đến việc mô phỏng cách con người học và tư duy cho hệ thống AI, khả năng những “bộ não nhân tạo” này bị lợi dụng càng cao.
Chúng ta cần phải chuẩn bị cho một kịch bản khi mà tin tặc có thể vượt qua hệ thống bảo mật bằng việc “thôi miên” AI, với những thủ thuật vốn không hiệu quả với máy tính truyền thống, chẳng hạn AI lắng nghe có thể bị lừa bằng âm thanh, AI nhìn cũng có thể bị qua mặt bằng hình ảnh…
Cuối bài phân tích của mình, Greene kết luận rằng về mặt lý thuyết, nếu AI xử lý được thông tin giống như cách con người tư duy, chúng hoàn toàn có khả năng bị thôi miên hoặc bị lừa gạt giống với con người chúng ta.
[Nguồn: Zing News]
Nếu AI đạt đến trình độ suy nghĩ và tư duy như con người, chúng cũng có thể bị tin tặc thôi miên và lừa gạt như chính chúng ta.
Theo Greene, trí tuệ nhân tạo [AI] đã không còn là chuyện khoa học viễn tưởng. Năm này qua năm khác, chúng ta chứng kiến việc các thuật toán lý thuyết của ngày hôm qua trở thành ứng dụng thực tiễn cho hôm nay.
Greene cho rằng AI ngày nay đã khá thông minh nhưng vẫn chưa đạt đến sự tự chủ. Ví dụ là việc chưa thể có một robot có khả năng vào bếp và pha một tách cà phê mà không cần trợ giúp của con người.
| |
| Con người đang cố tạo ra một AI có thể hành động và tư duy như con người. Ảnh: Business Insider. |
Theo Greene, AI thật chất không có khả năng tự suy nghĩ, không có ký ức và động lực. Chúng chỉ có thể hành động theo những gì được lập trình sẵn.
Tuy nhiên, một số nhà nghiên cứu vẫn tin rằng vẫn có những phương pháp có thể áp dụng để làm ra một dạng trí tuệ nhân tạo “tự nhiên” hơn.
Một trong những cách phổ biến nhất là tạo ra một mạng lưới thần kinh nhân tạo bắt chước hoạt động não bộ của con người. Nếu điều đó xảy ra, điều quan trọng phải đảm bảo là những robot AI đó sẽ không dễ bị “thôi miên” như con người chúng ta.
Thuật thôi miên là lĩnh vực còn gây nhiều tranh cãi. Theo Greene, thôi miên tương tự trạng thái “tỉnh thức” trong tâm lý học hiện đại hay “chánh niệm” trong Phật giáo [Mindfullness], là sự tập trung toàn bộ sự nhận thức của một người vào một sự vật, sự việc, tại một thời điểm mà không để mọi thứ xung quanh tác động làm phân tâm.
Các nhà khoa học trong những nghiên cứu về thôi miên đã tìm ra một vài kỹ thuật để chứng minh giả thiết rằng một số người có thể bị đưa vào trạng thái ý thức khác thông qua việc lặp đi lặp lại một từ ngữ nào đó.
Vì vậy, Greene nghĩ rằng nếu con người có thể bị thôi miên, AI hay robot cũng có thể bị tương tự. Bởi vì, khi con người cung cấp hoặc gắn nhãn cho máy móc một lượng lớn dữ liệu, chúng cũng sẽ mang theo ít nhiều suy nghĩ của con người.
Đó là lý do tại sao GPT-3, một AI tạo văn bản, kỳ thị người Hồi giáo hoặc tại sao Đại học MIT có thể tạo ra một robot “tâm thần” Norman, bằng việc cố tình “dạy” nó những thông tin sai lệch lấy trên trang Reddit.
Chúng ta càng tiến gần đến việc mô phỏng cách con người học và tư duy cho hệ thống AI, khả năng những “bộ não nhân tạo” này bị lợi dụng càng cao.
Chúng ta cần phải chuẩn bị cho một kịch bản khi mà tin tặc có thể vượt qua hệ thống bảo mật bằng việc “thôi miên” AI, với những thủ thuật vốn không hiệu quả với máy tính truyền thống, chẳng hạn AI lắng nghe có thể bị lừa bằng âm thanh, AI nhìn cũng có thể bị qua mặt bằng hình ảnh…
Cuối bài phân tích của mình, Greene kết luận rằng về mặt lý thuyết, nếu AI xử lý được thông tin giống như cách con người tư duy, chúng hoàn toàn có khả năng bị thôi miên hoặc bị lừa gạt giống với con người chúng ta.
Sự phát triển của khoa học đã giúp loài người đạt được nhiều thành tựu quan trọng, đồng thời giúp giải mã nhiều bí ẩn, thế nhưng hiện tượng thôi miên vẫn chưa nhận được những lý giải rõ ràng, và trở thành đề tài gây tranh cãi.
- Thôi miên và những bí ẩn trong thế giới tiềm thức vẫn còn nhiều nghi vấn
Nhiều chuyên gia cho rằng, thôi miên về bản chất là một dạng khoa học huyền bí, điều khiển trạng thái tâm thần của con người. Thuật thôi miên ám chỉ khả năng điều khiển suy nghĩ của người khác, khiến não bộ của “nạn nhân” bị chi phối hoàn toàn và dường như mất đi chức năng tự kiểm soát hành vi bản thân.
Thế nhưng, đây thực chất chỉ là bề nổi - những chia sẻ chung chung mà truyền thông, giải trí hay phim ảnh đem lại cho các khán giả, còn sự thật và những yếu tố kì lạ về thôi miên vẫn còn là một ẩn số lớn.
Xuất hiện từ xa xưa
Nhiều ghi chép đã chỉ ra rằng thôi miên thực chất đã được người Ai Cập cổ đại và người Hi Lạp sử dụng trong những nghi lễ từ cách đây khoảng 3000 năm.
Tuy nhiên, quá ít bằng chứng để cho thấy vai trò quan trọng của thuật thôi miên từ thời cổ đại, nên hầu hết những nghiên cứu về hiện tượng này thường được tiến hành ở thời hiện đại, bắt đầu từ những năm 1800, khi thôi miên được cho là một cách thức gây mê trong chữa bệnh.
Khái niệm “thôi miên” lần đầu tiên được đề xuất bởi bác sĩ người Áo Franz Anton Mesmer khi đưa ra như một phương pháp trị bệnh mới, là một quá trình mà trong đó các chức năng suy nghĩ có ý thức của bộ não bị “qua mặt” để một dạng suy nghĩ cảm nhận có chọn lọc được thiết lập.
Có thể nói, thôi miên ẩn chứa nhiều điều kì lạ bởi khả năng điều khiển tâm trí chưa có lý giải rõ ràng. Vào thế kỷ 15, một tu sĩ ở Roma đã tìm cách lý giải hiện tượng này mà không dùng lý luận mang màu sắc thần giáo khi thực hiện một thí nghiệm nổi tiếng là để một con gà mái nằm ngửa trên tấm gỗ và luôn nhìn vào mắt của con gà.
| Thôi miên là một quá trình mà trong đó các chức năng suy nghĩ có ý thức của bộ não bị “qua mặt” để một dạng suy nghĩ cảm nhận có chọn lọc được thiết lập. |
Một lúc sau, con gà nằm yên, giống như đang ngủ và muốn đánh thức nó thì phải tác động nhẹ lên người con vật.
Có ý kiến cho rằng, con người khi đứng trước một nguy cơ bất ngờ và dễ sợ hãi thường có biểu hiện đứng nguyên tư thế giống ở động vật, kèm theo cứng cơ hay run người. Đó có thể coi là một nghiên cứu đầu tiên về thôi miên dưới góc độ khoa học.
Hiện nay, nhiều công trình nghiên cứu chỉ ra rằng thôi miên là một dạng khoa học thần bí, tạo nên “giấc ngủ tạm thời”.
Trên phương diện tâm lý, bản chất của thôi miên là khả năng “ám thị” của người làm thôi miên, khiến đối tượng bị “tự kỷ ám thị”. Tuy nhiên, khả năng bị thôi miên của từng người là khác nhau. Nhóm dưới 12 tuổi thường dễ bị thôi miên hơn bởi chu trình xử lý của não bộ chưa được hoàn chỉnh, trong khi đó có khoảng 20% người lớn rất khó bị thôi miên. Câu hỏi lớn nhất hiện nay là: trong khi bị thôi miên, ý thức có tồn tại không?
Theo các nghiên cứu, một người bị thôi miên không những đang tự kiểm soát những hành động của chính họ mà còn đang rất tỉnh táo. Mặc dù vậy, nhận thức của người bị thôi miên thường hướng vào bên trong chứ không phải hướng ra thế giới bên ngoài.
Ám thị trong y học
Trên thực tế, dưới tác dụng của thôi miên, hoạt động não bộ thay đổi, chuyển từ trạng thái này sang trạng thái khác, và một số bộ phận của não bộ trở nên “thư giãn hơn”, trong khi những phần khác trở nên chủ động hơn nhờ xuất hiện sự gia tăng kết nối giữa các vùng vỏ não.
Các nhà khoa học tin rằng chính cách thức thay đổi hoạt động của não trong trạng thái bị thôi miên đã chứng minh thôi miên là một hiện tượng sinh học thần kinh khoa học, chứ không phải “tiểu xảo tạp kỹ” bí ẩn nào cả.
Họ nhận định, thôi miên là một quá trình mà khi đó các chức năng suy nghĩ có ý thức bị bỏ qua và một dạng suy nghĩ cảm nhận có chọn lọc được thiết lập.
Đây có thể được coi là tiền đề giải thích cho việc sử dụng thôi miên trong y học, cho dù phương pháp chữa bệnh bằng thôi miên hiện nay vẫn chưa có sự nhìn nhận thống nhất. Từ thời xa xưa, các nhà tu hành của Ấn Độ đã am hiểu thuật thôi miên, và vận dụng để chữa một số căn bệnh cho người.
Năm 1974, một bác sĩ người Pháp đã dùng thuật thôi miên để chữa các căn bệnh tâm thần cho bệnh nhân với cam kết đây là liệu pháp tâm lý điều trị rất có hiệu quả.
Thập kỷ 90 cũng chứng kiến sự nở rộ của liệu pháp thôi miên ở các nước Đông Âu, nhất là Nga và Ucraina. Ở châu Âu, việc đào tạo bác sĩ về phân tâm học rất phổ biến, cùng ứng dụng rộng rãi của liệu pháp chữa bệnh “không dùng thuốc” phân tâm học trị liệu.
Nhiều quan điểm khẳng định thôi miên có thể chữa bệnh, hướng đến một sự thay đổi vô thức trong bệnh nhân bằng cách đặt họ trong một trạng thái bị điều khiển hoàn toàn.
| Để đạt tới trạng thái thôi miên, phương thức cổ xưa nhất là “điểm nhìn cố định” vào quả lắc đong đưa trước mắt của người bị thôi miên. |
Ví dụ điển hình là cai nghiện thuốc lá bằng thôi miên đã được áp dụng tại Mỹ, hay thôi miên giúp con người tự “chỉnh hình” và làm đẹp.
Thí nghiệm thôi miên và nhổ răng được thực hiện ở Mỹ cho kết quả đầy kinh ngạc: ở những người dễ rơi vào trạng thái thôi miên sâu, cảm giác đau giảm đáng kể nhờ sự “ám thị” trong suốt quá trình thôi miên và sau thôi miên.
Hiện nay, một số khoa lâm sàng ở Mỹ đã áp dụng thôi miên cùng các liệu pháp chữa bệnh truyền thống khác trong điều trị các chứng bất an, nỗi ám ảnh và các thói quen có hại của người bệnh.
Nhiều người vẫn không tin tưởng vào phương pháp chữa bệnh này nhưng một số khác lại coi đây là một công việc thực sự và còn coi nó là một phương hướng điều trị mới trong tương lai.
Khoa học hay nghệ thuật?
Trong quá trình giãi mã về thôi miên, các nhà khoa học phát hiện ra rằng mỗi người có thể tự thôi miên chính mình nếu nắm được những thủ thuật thôi miên và bản thân người đó muốn đưa mình vào trạng thái vô thức.
Về lý thuyết, phương pháp này sử dụng tiềm thức để ảnh hưởng đến những hành vi theo cách mà nhận thức không thể thực hiện được. “Tự động thôi miên” được nhà tâm lý học người Pháp Emile Coue [1857 – 1926] tìm ra.
Ông đồng thời cũng là tác giả của cuốn “Self-Mastery Through Conscious” [tạm dịch: Sự thần kỳ của trí tuệ], miêu tả chi tiết cách con người có thể tự thôi miên bản thân giống như các nhà thôi miên vẫn thường làm.
Theo nhà tâm lý học này, thôi miên là một môn “nghệ thuật”, chứa đựng cả lợi - hại, và có vô số cách khác nhau để đi đến thành công. Ai cũng có khả năng thôi miên tiềm ẩn, chỉ khác ở chỗ có đủ sức kiểm soát và điều hành sức mạnh ấy hay không.
Thôi miên là sự tập trung cao độ, kết hợp với thả lỏng và thư giãn cơ thể hết mức. Để đạt tới trạng thái thôi miên, phương thức cổ xưa nhất là “điểm nhìn cố định” vào quả lắc hoặc một chiếc đồng hồ đong đưa trước mắt của người bị thôi miên, khiến họ “miễn nhiễm” với môi trường xung quanh.
| Nhiều quan điểm khẳng định thôi miên có thể chữa bệnh, hướng đến một sự thay đổi vô thức trong bệnh nhân bằng cách đặt họ trong một trạng thái bị điều khiển hoàn toàn. |
Khi đã tập trung cao độ, họ hoàn toàn không bị phân tâm, và dưới tác dụng “êm dịu” từ lời nói của người thôi miên, cơ thể họ rơi vào trạng thái thả lỏng, và ý thức dần dần sẽ bị che lấp bởi tiềm thức.
Hiện nay, phương pháp này không còn được ưa chuộng do hiệu quả thấp, mà thay vào đó các nhà tâm thần học thường vận dụng liệu pháp “thư giãn” thông qua một giọng nói nhẹ nhàng với nhịp điệu chậm rãi để đẩy sự tập trung lên cao độ.
Dựa trên nguyên lý này, một cá nhân có thể hoàn toàn tự thôi miên nhờ những bản nhạc hay những câu chuyện nhẹ nhàng. Thiền, xét trên một khía cạnh nào đó, cũng có thể coi như một hình thức tự thôi miên và thuộc phương pháp “thư giãn” này.
Về thực chất, giới khoa học vẫn chưa đạt được sự nhất trí trong vấn đề lý giải chính xác thôi miên là gì, hay có những cách nào để tiến hành thôi miên.
Có ý kiến cho rằng, đó là khả năng ám thị và sự tưởng tượng giữa một nhà thôi miên ám thị và người bị thôi miên. Thậm chí, có người tin rằng thôi miên chỉ là “diễn kịch”, mua vui bằng những tiểu xảo tạp kỹ hay mánh khóe ảo thuật.
Dù bất đồng quan điểm nhưng giới khoa học đều khẳng định thôi miên có bản chất là một quá trình xử lý thông tin từ trên xuống, có thể gây ra ám thị mạnh mẽ. Con người nghĩ rằng các hình ảnh, âm thanh từ thế giới bên ngoài tạo ra sự thật, nhưng bộ não lại xây dựng ngân hàng dữ liệu dựa trên kinh nghiệm từ quá khứ.
Sự thú vị của thôi miên là ở chỗ nó tạo ra thông tin sai lệch, dẫn đến hiện tượng quên hết những điều đã làm hay hành động xảy ra trong quá trình thôi miên khi não bộ đã trở về trạng thái bình thường...
Lê Nam