Tuân thủ điều trị là gì

Thuốc ARV trong điều trị HIV/AIDS được xem là một bước tiến lớn về y học khi không chỉ ức chế virus nhân lên trong hệ miễn dịch của cơ thể, mà còn giảm đáng kể tỷ lệ tử vong liên quan đến HIV. Dù vậy, tuân thủ điều trị là chuyện không hề dễ dàng và thực tế có nhiều trường hợp nhiễm bệnh gặp không ít khó khăn trong vấn đề này.

Tuân thủ điều trị là sao?

Theo WHO Tổ chức Y tế Thế giới, tuân thủ điều trị là hành vi của bệnh nhân trong việc thực hiện hướng dẫn điều trị của thầy thuốc liên quan đến việc sử dụng thuốc cũng như chế độ ăn uống hay lối sống. Như vậy, tuân thủ điều trị có thể hiểu là việc dùng đúng thuốc, đúng liều, đúng giờ, đúng cách, đúng đường dùng và kết hợp cùng chế độ ăn uống, sinh hoạt điều độ, hợp lý.

Hậu quả của việc tuân thủ điều trị ARV kém

Đối với người bệnh: nếu uống thuốc không đều, thường xuyên quên hay bỏ liều thì sẽ không ức chế được vi rút, khiến hệ miễn dịch bị suy giảm, các nhiễm trùng cơ hội [viêm phổi, viêm màng não, viêm não, nhiễm nấm, lao] dễ dàng tấn công cơ thể, dẫn đến nguy cơ tử vong cao.

Đối với cộng đồng: việc không tuân thủ điều trị của bệnh nhân sẽ sinh ra chủng HIV kháng thuốc, từ đó làm tăng khả năng lây nhiễm sang cho người khác.

Kháng thuốc là một trong những hậu quả đáng lo ngại của việc không tuân thủ điều trị, vì nó làm tăng chi phí do phải chuyển đổi phác đồ, tăng nguy cơ tử vong và bệnh tật. Nói cách khác, tuân thủ điều trị ARV kém sẽ gây ra các mối đe dọa lớn đến sức khỏe cộng đồng, bởi nguy cơ hình thành kháng thuốc đối với người bệnh lẫn toàn xã hội là rất cao.

Các yếu tố ảnh hưởng đến việc tuân thủ điều trị ARV

Bổ sung thêm về định nghĩa và những hậu quả từ việc không tuân thủ tốt trong điều trị HIV/AIDS sẽ giúp bệnh nhân nâng cao ý thức tự giác, trách nhiệm hơn với bản thân. Ngoài ra, các bác sĩ điều trị và nhân viên y tế có thể hỗ trợ việc tuân thủ của người bệnh bằng những biện pháp can thiệp kịp thời khi đã nắm rõ các yếu tố ảnh hưởng. Một số yếu tố liên quan được phân ra như sau:

1. Về bệnh nhân: tuổi, giới tính, mức thu nhập, tình trạng nơi ở, thói quen, có hay không có bảo hiểm y tế, các yếu tố nguy cơ lây nhiễm HIV, kiến thức về bệnh, Tình trạng tâm lý như sức khỏe tâm thần, việc dùng các chất gây nghiện, sự hỗ trợ của người thân và xã hội,

• • Trong nhiều nghiên cứu quốc tế cho thấy, người trên 35 tuổi tuân thủ điều trị tốt hơn khi so với những bệnh nhân trẻ tuổi.
  • Giới tính trong tuân thủ điều trị vẫn còn tùy thuộc vào nhiều tác động xung quanh, nhưng nhóm nam quan hệ tình dục đồng giới thường có tỷ lệ tuân thủ thấp.
  • Khó khăn về tài chính trong chi phí đi lại, phí chi trả thuốc và chăm sóc y tế cũng làm ảnh hưởng đến quá trình tuân thủ điều trị.
  • Các thiết bị nhắc nhở uống thuốc như điện thoại di động, đồng hồ báo giờ, hộp đựng thuốc giúp hình thành thói quen tốt cho việc tuân thủ điều trị.
  • Sợ bị phân biệt đối xử, kỳ thị, dẫn tới tình trạng trầm cảm, sẽ khiến việc tuân thủ điều trị dần xấu đi, nảy sinh ra các suy nghĩ tiêu cực. Do đó, việc chấp nhận sự thật về tình trạng bệnh để hướng đến những khát khao, hy vọng sống là điều rất ý nghĩa cho việc tuân thủ được tốt hơn.
  • Sử dụng các chất kích thích, gây nghiện như rượu bia, ma túy, dẫn đến quên uống thuốc, làm tăng nguy cơ không tuân thủ điều trị.
  • Sự hỗ trợ từ người thân lẫn xã hội khi người nhiễm tiết lộ tình trạng bệnh sẽ có tác động tích cực hơn, vì họ không phải giấu hay lo sợ việc uống thuốc bị người khác phát hiện.

1. Về phác đồ điều trị: tác dụng phụ của thuốc, số lượng viên thuốc, số lần dùng trong ngày, lưu ý dùng kèm hay không kèm theo những điều gì,
2. Về tình trạng sức khỏe: tăng cân, sức khỏe ổn định và cuộc sống trở lại trạng thái bình thường là yếu tố tích cực thúc đẩy đến tuân thủ điều trị. Ngược lại, tuân thủ điều trị ARV sẽ giảm nếu bệnh nhân mắc thêm các bệnh đồng nhiễm như lao, sốt rét, tiểu đường, tăng huyết áp, viêm gan B hoặc C, Bên cạnh đó, những người nhiễm sau thời gian điều trị nếu tải lượng vi rút đạt dưới ngưỡng phát hiện thường có xu hướng chủ quan hơn, dẫn đến lơ là việc tuân thủ.
3. Về quan hệ giữa bệnh nhân và nhân viên y tế:

• • Sự hài lòng, tin tưởng của bệnh nhân vào nhân viên y tế, cũng như sự nhiệt tình, thân thiện, đồng cảm của nhân viên y tế với bệnh nhân có ảnh hưởng tích cực đến tuân thủ điều trị. Việc hợp tác giữa đôi bên, cùng chất lượng chuyển gửi, giới thiệu các dịch vụ khác bổ trợ cho điều trị ARV rất cần được phát huy. Trong đó, khâu tư vấn được xem là quan trọng nhất, để giúp người bệnh ổn định tâm lý, tiếp thu các kiến thức về bệnh, dịch vụ, vai trò và lợi ích của việc tuân thủ điều trị.
  • Mở rộng mối quan hệ, thì việc có bạn bè cùng điều trị sẽ tác động tích cực hơn trong quá trình tuân thủ của người nhiễm. Sự giúp đỡ từ các tổ chức phi chính phủ thông qua các nhóm hỗ trợ cộng đồng cũng có hiệu ứng tương tự.

1. Về cơ sở điều trị: giao thông đi lại thuận tiện, môi trường phòng khám sạch sẽ, thân thiện, giờ giấc làm việc hợp lý, thông tin được bảo mật an toàn, dịch vụ được cung cấp toàn diện, sẽ giúp việc tuân thủ điều trị của bệnh nhân được diễn ra suôn sẻ, khả quan hơn.

Các yếu tố mà Glink thống kê trên đây, dù là khách quan hay chủ quan thì vẫn có những vấn đề sẽ xoay chuyển nhằm thích ứng theo từng thời điểm, nhưng tất cả đều cùng hướng đến mục tiêu chung của điều trị ARV là ức chế sự phát triển của vi rút HIV một cách bền vững, qua đó duy trì được chức năng miễn dịch để giảm tỷ lệ tử vong, lẫn gánh nặng bệnh tật.

Vì vậy, tự mỗi bệnh nhân, mỗi nhân viên y tế, mỗi phòng khám, mỗi người dân cần đúc kết cho mình những lưu ý phù hợp riêng cho thực trạng của bản thân để hỗ trợ nhau, giúp đỡ nhau biến HIV/AIDS từ một căn bệnh chết người sang một bệnh mạn tính có thể kiểm soát được trên nền điều trị bằng ARV.