Hướng dẫn lập dàn ý Qua phân tích tình huống hai nhân vật Phùng và Đẩu dẫn đến cảm giác ngạc nhiên, hãy làm sáng tỏ nội dung và ý nghĩa thông điệp mà nhà văn muốn gửi gắm hay nhất. Với các bài dàn ý và văn mẫu được tổng hợp và biên soạn dưới đây, các em sẽ có thêm nhiều tài liệu hữu ích phục vụ cho việc học môn văn. Cùng tham khảo nhé!
Câu hỏi:
Trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa [Nguyễn Minh Châu – Ngữ văn 12, tập hai, Nxb Giáo dục Việt Nam, 2017], hai nhân vật Phùng và Đẩu từng có lúc thốt lên: Không thể nào hiểu được, không thể nào hiểu được!.
Qua phân tích tình huống dẫn đến cảm giác ngạc nhiên, bối rối chứa đựng trong lời nói ấy của các nhân vật, anh/ chị hãy làm sáng tỏ nội dung và ý nghĩa thông điệp mà nhà văn muốn gửi gắm.
Gợi ý:
a] Mở bài:
– Tác giả: Nguyễn Minh Châu – nhà văn tiêu biểu của nền văn học cách mạng, người góp phần đổi mới văn học sau 1975.
– Tác phẩm: Chiếc thuyền ngoài xa viết năm 1983, báo hiệu sự chuyển mình của văn học Việt Nam sang thời kỳ mới.
– Giới thiệu cuộc nói chuyện giữa Phùng, Đẩu và người đàn bà ở tòa án. Nêu tình hướng dẫn đến sự ngạc nhiên của Phùng và Đẩu trước thái độ và cách ứng xử của người đàn bà.
b]Thân bài:
* Tình huống dẫn tới cảm giác ngạc nhiên của nhân vật Phùng và Đẩu
Trong khi đang đắm chìm trong khung cảnh đẹp đẽ, tuyệt bích cùng khát khao sáng tạo nghệ thuật, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng đã vô tình chứng kiến tình cảnh nghịch lí, đó là cảnh bạo lực của gia đình hàng chài. Điều lạ lùng hơn nữa là trước những đòn roi tàn nhẫn, lời nói vô tình của người chồng, người đàn bà không hề có phản kháng, cũng không cầu xin mà chỉ cam chịu, nhẫn nhục một cách vô lí.
Để giúp đỡ người đàn bà khỏi cuộc sống như địa ngục “ba ngày một trận nhẹ năm ngày một trận nặng”, dù đã hoàn thành bộ ảnh lịch ngày Tết nhưng Phùng vẫn quyết định ở lại một vài ngày để cùng Đẩu giúp người đàn bà bỏ chồng. Trước sự ngạc nhiên của cả Phùng và Đẩu, người đàn bà hàng chài đã từ chối sự giúp đỡ của họ, thậm chí còn có thái độ sợ hãi, quỳ sụp xuống để cầu xin không phải bỏ chồng. “Không thể nào hiểu được, không thể nào hiểu được” là câu nói thể hiện sự ngạc nhiên của Phùng và Đẩu trước thái độ không sao hiểu được của người đàn bà tại tòa án huyện. Họ ngạc nhiên bởi hành động và lời nói của người đàn bà đều đi ngược với những logic thông thường.
* Nội dung và ý nghĩa thông điệp mà nhà văn muốn gửi gắm qua tình huống.
– Một tình huống đầy nghịch lý, có nền là hoàn cảnh, sự việc nhiều éo le:
+ Cảnh bạo lực giữa khung cảnh thơ mộng.
+ Phản ứng lạ lùng của những người người đàn bà.
+ Cách giải quyết sự việc và kết cục bất ngờ. “Không thể nào hiểu được, không thể nào hiểu được!” là câu nói mà hai nhân vật Phùng và Đẩu thốt lên tại tòa án huyện, khi họ hỏi [chất vấn] người đàn bà làng chài và lắng nghe những gì chị ta trần tình, giãi bày. Câu nói bộc lộ đỉnh cao của sự ngạc nhiên, sau tất cả những gì mà họ [nhất là Phùng] đã chứng kiến và tham dự, không chỉ tại tòa án mà còn tại bãi biển trong mấy buổi sớm. Họ ngạc nhiên vì thấy mọi việc không diễn ra theo logic bình thường.
– Thông điệp nhận thức về bản chất phức tạp của cuộc đời: mọi thứ không phải diễn ra như điều ta tưởng tượng, mong ước và suy đoán; tâm lý con người [nhất là người lao động nghèo khổ] diễn ra rất khác so với hình dung của những kẻ hời hợt hoặc thiếu thực tế. Bạo lực không chỉ có nguyên nhân từ những gì thuộc về bản tính con người mà còn từ sự khốn quẫn trong đời sống. Trong con người cam chịu vẫn có sự cứng cỏi và sự vị tha. Không phải cứ cách mạng về là hết khổ. Những hành động thiện chí không phải bao giờ cũng được đón nhận theo chiều hướng tích cực… Nói chung, nghịch lý luôn chứa đựng trong các sự kiện đời sống, trong mọi hành xử của con người.
– Thông điệp nhận thức về độ chênh giữa nghệ thuật và cuộc sống: nghệ thuật hời hợt thường chỉ thấy được bề nổi của sự vật, thường tự thỏa mãn với những cái nhìn thấy “từ xa”, thường chỉ dung nạp những gì thuần nhất, lý tưởng. Nhân vật Phùng đi từ ngạc nhiên này đến ngạc nhiên khác trong quá trình truy tìm cái đẹp, xây dựng ý tưởng sáng tạo. Những điều diễn ra đã giúp anh nhìn sâu hơn về bản chất và trách nhiệm của nghệ thuật chân chính, nghệ thuật vì con người.
* Đánh giá:
– Thông điệp mà Nguyễn Minh Châu muốn gửi gắm được rút ra từ chiêm nghiệm của một cây bút giàu trách nhiệm với cuộc đời, với nghệ thuật, luôn trăn trở với việc đổi mới văn học. Thông điệp đó, ngoài việc thể hiện rõ định hướng sáng tác của tác giả Chiếc thuyền ngoài xa trong giai đoạn mới, còn góp phần tích cực tạo nên bước chuyển của cả nền văn học Việt Nam sau 1975.
c] Kết bài:
“Tình thương con cũng như nỗi đau, cũng như cái sự thâm trầm trong việc hiểu thấu các lẽ đời hình như mụ chẳng bao giờ để lộ rõ rệt ra bề ngoài” – một sự cam chịu nhẫn nhục như thế thật đáng để chia sẻ, cảm thông. Thấp thoáng trong hình ảnh người đàn bà ấy là bóng dáng của biết bao người phụ nữ Việt Nam nhân hậu, bao dung, giàu lòng vị tha, đức hy sinh. Những thông điệp mà nhà văn Nguyễn Minh Châu thể hiện trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa không chỉ thể hiện sự tinh tế của một cây bút tài năng mà còn là kết tinh từ chính những chiêm nghiệm của nhà văn giàu trách nhiệm với cuộc đời, luôn trăn trở về cuộc sống và văn học.
Chiếc thuyền ngoài xa là truyện ngắn điển hình thể hiện được vai trò tiên phong của nhà văn Nguyễn Minh Châu trong công cuộc đổi mới văn học sau 1975. Trong tác phẩm, tác giả đã hướng ngòi bút đến cuộc sống đa diện, phức tạp của cuộc sống, qua đó đồng cảm với cuộc sống và thân phận của những người lao động nghèo trên biển. Thể hiện cách nhìn nhận về cuộc sống tưởng chừng bằng phẳng, đẹp đẽ nhưng lại có những góc khuất xù xì, nghịch lí. Trong cách nhìn nhận về cuộc sống ấy, tác giả Nguyễn Minh Châu đã để hai nhân vật Phùng và Đẩu cũng là những nhân vật tư tưởng của tác phẩm thốt lên “Thật không thể nào hiểu được, không thể nào hiểu được”.
Trong khi đang đắm chìm trong khung cảnh đẹp đẽ, tuyệt bích cùng khát khao sáng tạo nghệ thuật, nghệ sĩ nhiếp ảnh Phùng đã vô tình chứng kiến tình cảnh nghịch lí, đó là cảnh bạo lực của gia đình hàng chài. Điều lạ lùng hơn nữa là trước những đòn roi tàn nhẫn, lời nói vô tình của người chồng, người đàn bà không hề có phản kháng, cũng không cầu xin mà chỉ cam chịu, nhẫn nhục một cách vô lí.
Để giúp đỡ người đàn bà khỏi cuộc sống như địa ngục “ba ngày một trận nhẹ năm ngày một trận nặng”, dù đã hoàn thành bộ ảnh lịch ngày Tết nhưng Phùng vẫn quyết định ở lại một vài ngày để cùng Đẩu giúp người đàn bà bỏ chồng. Trước sự ngạc nhiên của cả Phùng và Đẩu, người đàn bà hàng chài đã từ chối sự giúp đỡ của họ, thậm chí còn có thái độ sợ hãi, quỳ sụp xuống để cầu xin không phải bỏ chồng. “Không thể nào hiểu được, không thể nào hiểu được” là câu nói thể hiện sự ngạc nhiên của Phùng và Đẩu trước thái độ không sao hiểu được của người đàn bà tại tòa án huyện. Họ ngạc nhiên bởi hành động và lời nói của người đàn bà đều đi ngược với những logic thông thường.
Sau khi nghe người đàn bà trần tình, giải thích Phùng và Đẩu mới ngỡ ngàng nhận ra cái đa diện, phức tạp của cuộc sống. Điều người đàn bà ấy cần ở hiện tại không phải là là giúp đỡ bỏ lão chồng vũ phu mà là giải pháp thiết thực để cuộc sống bớt đói nghèo, cuộc sống bớt lam lũ. Thông qua sự ngạc nhiên của Phùng và Đẩu, tác giả Nguyễn Minh Châu đã thể hiện những thông điệp về bản chất phức tạp của cuộc đời. Những thứ diễn ra trước mắt đôi khi không giống với những điều ta tưởng tượng, suy đoán. Nếu không cố gắng tìm hiểu ta sẽ chỉ thấy hình thức bên ngoài mà không thấy được cái phức tạp, đa diện của bản chất bên trong.
Hành động bạo lực, lời nói tàn nhẫn của người đàn ông không phải thuộc bản tính con người mà do ông ta quá nghèo khổ, túng quẫn. Bên trong con người cam chịu, nhẫn nhục tưởng như vô lí của người đàn bà hàng chài lại là sự cảm thông sâu sắc, sự am hiểu về cuộc sống và tình thương của chị ta dành cho chồng con. Qua đây tác giả Nguyễn Minh Châu đã thể hiện được sự trăn trở về cuộc sống: không phải cách mạng thành công, hòa bình lập lại là con người hết khổ. Những hành động thiện chí không phải bao giờ cũng có ý nghĩa và được đón nhận theo chiều hướng tích cực.
Cuộc sống không bằng phẳng như hình thức bên ngoài mà nó chứa đựng bao nghịch lí bên trong, từ trong chính những sự kiện đời sống đến cách hành xử của con người. Cùng với thông điệp về cuộc sống, tác giả Nguyễn Minh Châu còn thể hiện được quan niệm về nghệ thuật, giữa cuộc sống và nghệ thuật luôn tồn tại khoảng trống, nếu nghệ thuật hời hợt chỉ phát hiện cái bên ngoài, cái bề nổi của sự vật thì chỉ giống như cái nhìn ngoài xa, một cái nhìn phiến diện. Từ đó tác giả đặt ra trách nhiệm của người nghệ sĩ, để sáng tạo nên những tác phẩm nghệ thuật đích thực cần biết yêu thương, đồng cảm để khám phá ra bản chất bên trong con người, kéo gần mối quan hệ giữa nghệ thuật và cuộc đời, giữa người nghệ sĩ và cuộc sống người dân.
Những thông điệp mà nhà văn Nguyễn Minh Châu thể hiện trong truyện ngắn Chiếc thuyền ngoài xa không chỉ thể hiện sự tinh tế của một cây bút tài năng mà còn là kết tinh từ chính những chiêm nghiệm của nhà văn giàu trách nhiệm với cuộc đời, luôn trăn trở về cuộc sống và văn học.
Nguyễn Minh Châu –người mở đường tinh anh và tài năng của văn học Việt Nam thời kì đổi mới. Những tác phẩm của ông để lại dấu ấn sâu sắc với người đọc: “Mảnh trăng cuối rừng”, “Bức tranh” và đặc biệt là tác phẩm “Chiếc thuyền ngoài xa” viết vào những năm đầu thời kì đổi mới.
Truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” thể hiện một bài học đúng đắn về cách nhìn nhận cuộc sống và con người: một cách nhìn đa dạng nhiều chiều, phát hiện ra bản chất thật sau vẻ đẹp bên ngoài của hiện tượng. Đồng thời tác phẩm in đậm phong cách tự sự-triết lí của Nguyễn Minh Châu: với cách khắc họa nhân vật, xây dựng cốt truyện độc đáo và sáng tạo. Trong đó, nhân vật Phùng là một hình tượng điển hình về quan điểm về nghệ thuật cũng như cuộc sống sâu sắc của một người nghệ sĩ.
Nhân vật Phùng thể hiện quan niệm về nghệ thuật của nhà văn Nguyễn Minh Châu: Phùng là người yêu nghề, có trách nhiệm với nghề. Anh đã phục kích mấy buổi sáng mà chưa chụp được bức ảnh nào. Sau gần một tuần lễ suy nghĩ, tìm kiếm anh mới chụp được bức ảnh ưng ý. Phùng không đơn giản, qua loa với công việc mà anh luôn hết lòng vì công việc.
Đồng thời, Phùng là một nghệ sĩ tài năng: Anh đã phát hiện bức tranh thiên nhiên giàu giá trị nghệ thuật. Trước mặt Phùng là một khung cảnh thiên nhiên như “bức tranh mực tàu của một danh hoạ thời cổ”. “Mũi thuyền in một nét mơ hồ loè nhoè vào bầu sương mù trắng như sữa có pha đôi chút màu hồng hồng của mặt trời chiếu vào”. “Vài bóng người lớn lẫn trẻ con ngồi im phăng phắc như tượng trên chiếc mui khum khum, đang hướng mặt vào bờ”. Khung cảnh được nhìn qua những cái mắt lưới và tấm lưới giữa hai chiếc gọng vó giống hệt “cánh một con dơi”, đẹp từ đường nét đến ánh sáng.
Phùng là người nghệ sĩ săn tìm cái đẹp. Anh thực sự biết quan sát bằng đôi mắt tinh tường, “nhà nghề” để lựa chọn cái đẹp hài hoà giữa thiên nhiên, cảnh vật, con người – vẻ đẹp mà cả đời bấm máy anh chỉ gặp một lần.
Phùng là người nghệ sĩ thật sự rung cảm trước cái đẹp. Cái đẹp đã làm Phùng xúc động và nhận ra sự rung cảm của tâm hồn mình. Anh liên tưởng tới câu nói của ai đó “ bản thân cái đẹp chính là đạo đức”. Và tưởng chính mình vừa khám phá “cái chân lí của sự hoàn thiện, khám phá thấy cái khoảnh khắc trong ngần của tâm hồn”.
Người nghệ sĩ cảm thấy hạnh phúc khi khám phá và sáng tạo, khi cảm nhận cái đẹp hài hoà, lãng mạn giữa thiên nhiên và cuộc đời. Trong hình ảnh “chiếc thuyền ngoài xa” giữa biển trời mờ sương, Phùng đã cảm nhận cái đẹp toàn bích và thấy tâm hồn mình như được gột rửa, trở nên trong trẻo, tinh khôi. Từ đây, ta thấy người nghệ sĩ phải là người phát hiện và mang cái đẹp đến cho đời.
Nhân vật Phùng thể hiện quan niệm về nghệ thuật của nhà văn Nguyễn Minh Châu: Qua việc khám phá bức ảnh “chiếc thuyền ngoài xa” của Phùng, tác giả muốn đề ra một quan niệm về nghệ thuật: nghệ thuật chân chính bao giờ cũng bắt nguồn từ cuộc sống và phục vụ cho cuộc sống; người nghệ sĩ phải có tài năng, có sự lao động miệt mài và phải có sự xúc động trước cái đẹp thì mới sáng tạo được những tác phẩm có giá trị.
Nhân vật Phùng thể hiện cách nhìn về cuộc sống của nhà văn Nguyễn Minh Châu: Phùng là người có tấm lòng nhân hậu: Chưa thoả thuê ngắm bức ảnh “chiếc thuyền ngoài xa” thì ngay lúc ấy, chiếc thuyền đâm thẳng vào nơi Phùng đứng.
Người nghệ sĩ đã tận mắt chứng kiến: từ chiếc thuyền ngư phủ đẹp như mơ bước ra một người đàn bà xấu xí, một lão đàn ông thô kệch, dữ dằn, đánh vợ như một phương cách để giải tỏa những uất ức, khổ đau… Đây là hình ảnh đằng sau cái đẹp “toàn bích, toàn thiện” mà anh vừa bắt gặp trên biển. Nó hiện ra bất ngờ, trớ trêu như trò đùa quái ác của cuộc sống.
Chứng kiến cảnh ấy, Phùng đã “kinh ngạc đến mức […] há mồm ra mà nhìn” rồi sau đó thì “vứt chiếc máy ảnh xuống đất, chạy nhào tới”. Nhưng anh chưa kịp xông ra thì thằng Phác [con lão đàn ông] đã kịp tới để che chở cho người mẹ.
Đến lần thứ hai, bản chất người lính ở người nghệ sĩ được thể hiện. Anh xông ra buộc lão đàn ông phải chấm dứt hành động độc ác … Hành động của Phùng cho thấy anh không thể làm ngơ trước sự bạo hành của cái ác.
Hoá ra đằng sau cái đẹp “toàn bích, toàn thiện” mà anh vừa bắt gặp trên mặt biển xa lại chẳng phải là “đạo đức”, là “chân lí của sự toàn thiện” mà nó là những ngang trái, xấu xa, những bi kịch còn tồn tại trong cuộc sống.
Phùng luôn ý thức để hoàn thiện nhân cách: Tận mắt chứng kiến vẻ đẹp của bức ảnh “chiếc thuyền ngoài xa”, cảnh người đàn ông đáng vợ và khi lắng nghe câu chuyện của người đàn bà ở toà án [vì tình thương con, vì ý thức phải sống cho con, vì mong nuôi con cho đến khi khôn lớn mà chị chấp nhận gánh lấy cái khổ], Phùng nhận thức rất nhiều điều qua các cảnh ấy.
Đằng sau bức ảnh như “bức tranh mực tàu của một danh hoạ thời cổ” là những điều nghịch lý trong cuộc sống đời thường với biết bao số phận, bao mảnh đời éo le. Để Phùng chứng kiến hành động vũ phu của người chồng, Nguyễn Minh Châu muốn phê phán tình trạng bạo lực trong gia đình, một mảng tối của xã hội đương đại.
Phùng đã hiểu về người đàn bà hàng chài kia: Ẩn bên trong sự xấu xí, nhẫn nhục là vẻ đẹp tình mẫu tử đầy vị tha, là khát khao hạnh phúc bình dị đời thường của người phụ nữ còn đói nghèo, lạc hậu.
Nỗi trăn trở của Phùng trong nhiều năm dài về hình ảnh người đàn bà hàng chài cứ hiện ra sau mỗi lần anh ngắm bức ảnh “chiếc thuyền ngoài xa” chính là quá trình tự ý thức của Phùng để hoàn thiện nhân cách của mình.
Truyện ngắn “Chiếc thuyền ngoài xa” thể hiện một bài học đúng đắn về cách nhìn nhận cuộc sống và con người: Mỗi người trong cõi đời, nhất là người nghệ sĩ, không thể đơn giản, sơ lược khi nhìn nhận cuộc sống và con người. Cần một cách nhìn đa dạng nhiều chiều, phát hiện ra bản chất thật sau vẻ đẹp bên ngoài của hiện tượng. Đồng thời tác phẩm in đậm phong cách tự sự-triết lí của nhà văn Nguyễn Minh Châu.
Có thể khẳng định: Nguyễn Minh Châu là một trong số những nhà văn đầu tiên của thời kì đổi mới đã đi sâu khám phá sự thật đời sống, dũng cảm thể hiện những góc khuất của cuộc đời ngay trong chế độ xã hội tốt đẹp của chúng ta. Đúng như lời của nhà văn Nguyễn Minh Châu đã nói: “Nhà văn không có quyền nhìn sự vật một cách đơn giản, và nhà văn cần phấn đấu để đào xới bản chất con người vào các tầng sâu lịch sử”