Ghép cây là một trong những phương pháp nhân giống vô tính được thực hiện bằng cách đem gắn một bộ phận của cây giống [một mắt hay một đoạn cành] sang một gốc cây khác [gọi là gốc ghép] để tạo nên một cây mới mà vẫn giữ được những đặc tính của cây giống ban đầu
- Cơ sở khoa học của ghép cây
- Ưu điểm của phương pháp ghép
Cơ sở khoa học của ghép cây
Ghép cây là một trong những phương pháp nhân giống vô tính được thực hiện bằng cách đem gắn một bộ phận của cây giống [một mắt hay một đoạn cành] sang một gốc cây khác [gọi là gốc ghép] để tạo nên một cây mới mà vẫn giữ được những đặc tính của cây giống ban đầu. Bằng các biện pháp nhất định làm cho gốc ghép và thân ghép tiếp xúc với nhau, nhờ sự hoạt động và tái sinh của tượng tầng làm cho gốc ghép và mắt ghép gắn liền với nhau, cây ghép sẽ phát triển bình thường.
Ưu điểm của phương pháp ghép
– Cây ghép sinh trưởng tốt nhờ bộ rễ của gốc ghép.
– Cây vẫn giữ được các đặc tính tốt của cây mẹ.
– Sớm ra hoa, kết quả.
– Hệ số nhân giống cao, tốc độ tăng diện tích nhanh mà không ảnh hưởng đến sức khoẻ của cây mẹ.
– Nâng cao được sức chống chịu của giống, chịu hạn, chịu úng, chống chịu sâu bệnh trên cơ sở chọn được giống gốc ghép thích hợp.
– Duy trì được nòi giống đối với những giống không hạt hoặc chiết, giâm cành khó.
Tuy có những ưu điểm kể trên nhưng khi ghép nếu không chú ý chọn gốc ghép và mắt ghép sạch bệnh, nhất là bệnh vi rút, thì cây con giống sẽ bị lây truyền bệnh.
ghép cây
Để có những cành ghép tốt cần chú ý một số điểm sau:
Chọn mắt ghép: Chọn cành ghép tốt trên cây mẹ có năng suất cao, ổn định qua 3 vụ quả trở lên và phẩm chất tốt. Thường lấy mắt ghép ở các cành giữa tầng tán, nhô ra ánh sáng, cành có 4 – 6 tháng tuổi, đường kính gốc cành từ 4 – 10mm.
Chọn gốc ghép:
Gốc ghép tốt phải có các tiêu chuẩn sau:
– Giống làm gốc ghép sinh trưởng phải khoẻ, có khả năng thích ứng với điều kiện khí hậu, đất đai ở địa phương, có khả năng chống chịu sâu bệnh tốt
– Cây sinh trưởng nhanh để chóng được ghép, dễ gây giống [từ phương pháp gieo hạt, giâm cành], ít mọc mầm phụ ở gốc cây con.
– Có khả năng tiếp hợp tốt với thân cành ghép. Thông thường các cây trong cùng họ, cùng loài khi ghép dễ hợp với nhau hơn: cam, bưởi; mận, đào; mãng cầu xiêm, bình bát.
Xác định cho được thời vụ ghép thích hợp cho từng giống ở địa phương mình
– Vụ xuân: Thời vụ ghép tốt là tháng 3,4 đối với cam, chanh, quýt, bưởi，mơ.
– Vụ hè: Các tháng 5, 6, 7 nhiệt độ cao dần, thỉnh thoảng có trận mưa rào, ở khu 4 cũ có gió Lào, ghép lúc này tỷ lệ sông thấp.
– Vụ thu: Tháng 8, 9, 10 nhiệt độ cao, mưa nhiều, là mùa sinh trưởng mạnh của nhiều loại cây vì vậy cây ghép dễ sống. Ví dụ đối với táo ghép vào tháng 8 – 9 là tốt nhất.
– Vụ đông: Tháng 11, 12, 1 nhiệt độ thấp, khô hạn nên tỉ lệ sống thấp. Riêng đối với hồng là ghép tốt [tháng 10 – 11].
Ở các tỉnh miền Nam thường ghép vào đầu mùa mưa hoặc gần cuối mùa mưa tuỳ theo điều kiện của từng vùng và từng giống cụ thể.
Các phương pháp ghép cây
Có 2 phương pháp ghép với nhiều kiểu ghép khác nhau:
Ghép mắt: Chữ T, cửa sổ, ghép mắt nhỏ có gỗ.
Ghép cành: Ghép áp, ghép nêm, ghép chẻ bên, ghép yên ngựa.v.v…
Dưới đây giới thiệu kiểu ghép mắt nhỏ có gỗ:
Ưu điểm: của phương pháp này là thao tác đơn giản, tận dụng được mắt ghép, ghép được nhiều thời vụ trong năm. Theo phương pháp này nếu cành ghép và gốc ghép không dóc vỏ cũng ghép được. Tất nhiên vào mùa cây chuyển nhựa tốt thì tỷ lệ sống sẽ cao hơn.
Chọn những cành ghép mập, khoẻ, có vỏ màu xanh mới xuất hiện vài vạch nâu, đã bắt đầu “tròn mình”. Các tiêu chuẩn khác như ghép chữ T và cửa sổ. Dùng dao sắc vát một lát hình lưỡi gà từ trên xuống, cách mặt đất từ 16 – 20cm, có độ dày gỗ bằng 1/5 đường kính gốc ghép. Nếu cành ghép đường kính nhỏ hơn gốc ghép thì vết ghép cắt mỏng hơn. Chiều dài miệng ghép chừng 1 – 1,2cm. Cắt một miếng tương tự ở cành ghép có cuống lá và mầm ngủ ở giữa đặt nhanh vào vết ghép. Buộc chặt và kín bằng dây nilông mềm. Sau 18 – 30 ngày có thể mở dây buộc và cắt ngọn gốc ghép, vết cắt ngọn gốc ghép cách vết ghép 1,5 – 2cm.
Chăm sóc cây sau khi ghép:
Sau khi ghép được 1 tuần đến 10 ngày thì cởi dây cho gốc ghép. Nếu cởi dây quá sớm sự tiếp hợp giữa mất ghép và gốc ghép chứa tốt. Sau khi cởi dây được 5 ngày kiểm tra mắt ghép, lấy móng tay cạo nhẹ lớp biểu bì ở mắt ghép nếu thấy xanh là mắt ghép sông, cắt ngọn gốc ghép chỗ trên mắt ghép độ 2 – 3cm. Vặt bỏ các mầm phụ ở gốc ghép. Khi mắt ghép phát triển thành cành cao 15 – 20cm thì bắt đầu làm cỏ, vun gốc và bón phân.
Việc phun thuốc trừ sâu phải làm sớm hơn, khi mầm ghép mọc được 1 – 2cm. Nếu ghép vào mùa hè, nhiệt độ và ẩm độ cao thì phải thường xuyên phun thuốc Boócđô với tỷ lệ [1: 1: 100] để chống nấm gây héo cành. Bón phân tốt nhất là dùng nước phân chuồng ủ hoai pha loãng tỷ lệ 1: 3 – 5 lần hay dùng 1% sulfat đạm. Sau đó cứ cách 1 tháng thì bón thúc một lần cho cây.
Khi cành ghép cao 40 – 50cm thì tuỳ giống cây ăn quả, tùy dạng hình của gốc ghép mà có thể bấm ngọn, tạo hình, tỉa bốt các cành con sao cho trên mỗi cây để lại 2 – 3 cành chính khoẻ phân bố đều về các phía là tốt.
Một số điểm kỹ thuật cần được quan tâm khi ghép:
– Phải có cành ghép tốt，gốc ghép sung sức, trước khi ghép nên tưới một lần nước phân đạm nồng độ 1% cho gốc ghép.
– Người ghép phải thành thạo các thao tác, ghép nhanh, không để bị khô, bị ôxy hoá hoặc làm dính cát bụi vào mắt ghép và vết cắt ở gốc ghép.
– Nên ghép vào buổi sáng, tránh ghép lúc mưa, lúc nắng to hay lúc lá còn ướt.
– Dao ghép phải sắc, cắt ngọt, không làm xơ hoặc bầm dập mắt ghép.
– Ghép xong phải buộc chặt và che kỹ, không để nước thấm vào mắt ghép.
– Sau khi ghép sống, cắt cây, cần tưới nước giữ ẩm và vặt mầm phụ.
Để có điều kiện chọn lọc, bồi dưỡng các giống tốt và sản xuất ra số lượng cây giống nhiều với chất lượng cao, phải xây dựng vườn ươm theo những yêu cầu kĩ thuật sau:
1. Chọn địa điểm
a] Gần vườn trồng, gần nơi tiêu thụ và thuận tiện cho việc vận chuyển
b] Gần nguồn nước tươi.
c] Đất vườn ươm phải thoát nước, bằng phẳng, tầng đất mặt dày 30 -40cm, độ màu mỡ cao, thành phần cơ giới trung bình, độ chua tuỳ theo từng loại cây.
Ví dụ: Đối với cam, quýt, độ pH từ 6 – 6,5; dưa từ 5 – 5,5.
2. Thiết kế vườn ươm
Vườn ươm cây ăn quả được chia làm ba khu vực: khu cây giống, khu nhân giống và khu luân canh. Diện tích của vườn ươm và các khu trong vườn to, nhỏ khác nhau tuỳ theo nhu cầu cây giống.
a] Khu cây giống trồng cây mẹ để lấy hạt gieo thành cây con làm gốc ghép: trồng cây mẹ lấy mắt ghép, lấy cành chiết, cành giâm.
b] Khu nhân giống là phần chủ yếu của vườn ươm bao gồm các khu nhỏ:
-Khu gieo hạt để lấy cây trồng giống đem trồng và làm gốc ghép.
Khu ra ngôi cây gốc ghép, ra ngôi cành chiết, cành giâm.
c] Khu luân canh trồng cây rau, cây họ đậu. Khu luân canh được sử dụng để luân phiên đổi chỗ cho 2 khu trên, đảm bảo đất cho vườn ươm không bị xấu đi. Các phương pháp nhân giông cây ăn quả:
1. Phương pháp nhân giống hữu tính
Phương pháp nhân giống hữu tính là phương pháp tạo cây con bằng hạt.
Một số điểm cần chú ý khi tiền hành nhân giống hữu tính:
- Phải biết được đặc tính chín của hạt để có biện pháp xử lí phù hợp.
Khi gieo hạt trên luống hoặc trong bầu đất phải tưới nước, phủ rơm rạ để giữ ấm và chăm sóc thường xuyên cho cây phát triển tốt.
2. Phương pháp nhân giống vô tính:
Bao gồm các phương pháp chiết cành, giâm cành, ghép.
a] Chiết cành là phương pháp nhân giống bằng cách tách cành từ cây mẹ tạo thành cây con.
Cành chiết phải là cành khoẻ, có 1- 2 năm tuổi, không bị sâu, bệnh, ở giữa tầng tán cây vươn ra ánh sáng, đường kính 1 - 1,5 cm.
Thời vụ chiết thích hợp từ tháng 2 – 4 [vụ xuân] và tháng 8 – 9 [vụ thu] đối với các tỉnh phía Bắc, vào đầu mùa mưa [tháng 4 – 5] đối với các tỉnh phía Nam.
b] Giâm cành là phương pháp nhân giống dựa trên khả năng hình thành rễ phụ của đoạn cành [đoạn rễ] đã cắt rời khỏi cây mẹ.
Cần làm tốt các kĩ thuật sau:
- Làm nhà giâm cành nơi thoáng mát, gần nơi ra ngôi cây con. Nền nhà giâm chia thành các luống được rải lớp cát sạch hoặc lớp đất dày 10 – 12cm, đảm bảo tơi xốp, ẩm.
- Chọn những cành non 1- 2 năm tuổi, ở giữa tầng tán cây vươn ra ánh sáng chưa ra hoa, quả và không bị sâu, bệnh để giâm.
- Thời vụ giâm thích hợp: từ tháng 2 – 4 [vụ xuân], từ tháng 8 – 10 [vụ thu] ở các tỉnh phía Bắc; đầu mùa mưa [tháng 4 – 5] ở các tỉnh phía Nam.
- Trước khi giâm, nhúng gốc hom vào dung dịch chất kích thích ra rễ với nồng độ và thời gian thích hợp.
- Mật độ giâm cành phải đảm bảo nguyên tắc là các lá không che khuất nhau.
- Từ sau khi cắm cành giâm đến lúc ra rễ, phải thường xuyên duy trì độ ẩm trên mặt lá và đất.
c] Ghép là phương pháp gắn một đoạn cành [hoặc cành] hay mắt [chồi] lên gốc của cây cùng họ để tạo nên một cây mới.
Để ghép đạt kết quả, cần làm tốt các việc sau:
- Chọn cành ghép, mắt ghép ở trên cây mẹ có năng suất cao, ổn định, chất lượng tốt. Mắt ghép được lấy trên cành có đường kính 4 – 10mm, ở giữa tầng tán cây vươn ra ánh sáng, có từ 4 – 6 tháng tuổi.
- Chọn cây gốc ghép được ghiep từ hạt của các cây cùng họ với cành ghép, là giống địa phương có ưu điểm: khả năng thích ứng cao, bộ rễ khoẻ, chống sâu, bệnh tốt.
Ví dụ: Dùng gốc bưởi chua để ghép cam hoặc quýt, gốc khế chua để ghép khế ngọt.
Có hai cách ghép: ghép cành và ghép mắt.
- Ghép cành: là cách ghép được áp dụng cho các loại cây ăn quả khó lấy mắt [gỗ cứng, vỏ mỏng, giòn và khó bóc…]. Có nhiều kiểu ghép cành khác nhau: ghép áp, ghép chẻ, ghép nêm.
* Ghép áp: là cách ghép có tỉ lệ sống cao nhưng công phu và tỉ lệ nhân giống thấp. Cách ghép này được áp dụng cho các cây ăn quả khó ghép bằng các phương pháp khác và cần số lượng ít như mít, điều, khế, nhãn…
Để thực hiện ghép áp đạt kết quả, chú ý:
- Chọn cành ghép có đường kính bằng gốc ghép.
- Dùng dao sắc cắt vát một miếng vỏ nhỏ, vừa chớm vào thân gỗ.
- Áp gốc ghép vào cành ghép ở vị trí cắt, dùng dây buộc chặt. Tưới nước thường xuyên giữ ẩm.
Sau khi ghép từ 30 – 40 ngày, cắt ngọn gốc ghép, cắt gốc cành ghép ra khỏi cây, đem cây trồng vườn ươm.
* Ghép chẻ bên:
Cưa gốc ghép cách mặt đất 10 – 20 cm, daungf dao sắc chẻ một đường theo mặt phẳng vuông góc với mặt cắt gốc ghép.
Cành ghép dài 10 – 20cm, 3 – 4 mắt. Trước khi ghép, cắt phần gốc cành ghép một góc 450, xoay cành 1800, dùng dao sắc cắt vát một nhát sâu đến tượng tầng hoặc đến lớp gỗ.
Đặt cành ghép vào gốc ghép sao cho tượng tầng hai bên khít vào nhau. Lấy dây ni lông buộc chặt và phủ túi PE trong bọc toàn bộ gốc ghép vào cành ghép.
* Ghép nêm: áp dụng cho cây ăn quả như nhãn, vải, xoài, mít, ổi…
Cưa gốc ghép cách mặt đất 40 – 50cm
Cắt vát gốc cành ghép 450, cành ghép là cành đã hoá gỗ, dài 15 – 20cm, 3 – 4 mầm ngủ.
Ghép cành lên gốc ghép, đảm bảo khít hai tượng tầng.
Ghép mắt: là cách ghép rất phổ biến cho nhiều loại cây ăn quả. Có nhiều cách ghép khác nhau như ghép cửa sổ, chũ T, mắt nhỏ có gỗ…
* Ghép cửa sổ: cho tỉ lệ mắt ghép sống cao, áp dụng cho cây to như nhãn, vải, xoài, sầu riêng… và một số cây dễ bóc vỏ.
Để đạt kết quả tốt, phải làm tốt các việc sau:
- Dùng dao ghép vạch trên vỏ thân gốc ghép hai đường dọc song song. Rạch ngay phía dưới một đường vuông góc 2 đường trên, bóc vỏ thành mảnh dài, phía trên miếng vỏ còn dính vào gốc ghép.
- Bóc một miếng vỏ trên cành ghép có mầm ngủ ở giữa rồi cắt mắt ghép theo kích thước miệng ghép đã mở.
- Đặt mắt ghép vào vị trí bóc vỏ ở gốc ghép. Cắt cạnh dưới của mảnh vỏ còn để thừa một chút cho phủ kín mép trên của mắt ghép. Buộc dây ni lông cho chặt.
Sau 10 – 15 ngày, mở dây buộc. Sau khi mở dây buộc 7 ngày, tiến hành cắt ngọn cây gốc ghép cách mắt ghép 2 cm, nghiêng góc 450 về phía ngược chiều mắt ghép.
* Ghép chữ T và ghép mắt nhỏ có gỗ được trình bày bài thực hành
Bảng so sánh phương pháp nhân giống hữu tính và vô tính cây ăn quả
bai-3-cac-phuong-phap-nhan-giong-cay-an-qua