Mụn trứng cá là bệnh da rất phổ biến, chiếm 13,4% tổng số bệnh nhân đến khám tại BV. Da Liễu TP.HCM năm 2015, chỉ đứng thứ hai sau bệnh chàm. Trong đó, mụn trứng cá mức độ trung bình và nặng chiếm khoảng 20%, đây là dạng mụn khó điều trị và thường để lại nhiều di chứng về sau. Trong các phác đồ điều trị trong nước cũng như quốc tế, isotretinoin uống đóng một vai trò rất quan trọng. Đây là thuốc trị mụn trứng cá hiệu quả nhất hiện nay, tuy nhiên, nó cũng có nhiều tác dụng phụ.
Xem thêm
VIÊM DA QUANH MÓNG LÀ BỆNH GÌ?
Gội đầu ban đêm là nguyên nhân gây bệnh nấm da đầu?
Làm gì để có làn da đẹp?
Bệnh tổ đỉa, phòng ngừa, chữa trị như thế nào?
Nguyễn Thị Trà My*, Văn Thế Trung**
TÓM TẮT
Mở đầu: Isotretinoin uống được sử dụng khá rộng rãi trong những năm gần đây vì nó là thuốc điều trị mụn trứng cá hiệu quả nhất hiện nay. Tuy nhiên, tác dụng phụ của thuốc là thường gặp và những dữ liệu về độ an toàn của thuốc trên bệnh nhân Việt Nam là chưa được xác định.
Mục tiêu: Xác định đặc điểm của các dấu hiệu lâm sàng, cận lâm sàng có liên quan đến tác dụng phụ của isotretinoin uống trên bệnh nhân mụn trứng cá.
Đối tượng và phương pháp nghiên cứu: Nghiên cứu tiến cứu mô tả hàng loạt ca mụn trứng cá được chỉ định thuốc uống isotretinoin. Khám lâm sàng và thực hiện xét nghiệm máu trước, trong quá trình điều trị. Các bệnh nhân được tái khám mỗi 2 tuần cho đến tối đa 16 tuần.
Kết quả: 96 bệnh nhân [≥18 tuổi] được đưa vào nghiên cứu. Khô môi là tác dụng phụ thường gặp nhất, chiếm 99%. Khô da, bùng phát mụn, táo bón, khát nước quá mức, tróc vảy da cũng chiếm tỉ lệ đáng kể [17,7% – 28,1%]. Ít gặp hơn là đau cơ xương khớp, chảy máu cam, ngứa, khô mắt, mất ngủ, mệt mỏi, chảy máu nướu, nhạy cảm ánh sáng, đau đầu, rụng tóc, nhìn mờ, chắp lẹo, chóng mặt [1% – 11,5%]. Thay đổi kinh nguyệt chiếm 18% bệnh nhân nữ. Rối loạn mỡ máu và men gan sau 4 tuần điều trị lần lượt là 38,7% và 8,1%, sau 16 tuần là 29,6% và 11,1% nhưng chỉ ở mức độ nhẹ. Không có trường hợp nào phải ngưng điều trị do tác dụng phụ.
Kết luận: Kết quả nghiên cứu cho thấy tác dụng phụ của isotretinoin uống trong điều trị mụn trứng cá là đa dạng nhưng khô da niêm mạc mới là triệu chứng thường gặp. Tỷ lệ các rối loạn khác không cao. Không có trường hợp có tác dụng phụ nặng phải ngưng điều trị.
Từ khóa: mụn trứng cá, isotretinoin uống, khô da niêm.
ABSTRACT
EVALUATING SIDE EFFECTS OF ORAL ISOTRETINOIN ON ACNE PATIENTS AT HO CHI MINH CITY UNIVERSITY MEDICAL CENTER
Nguyen Thi Tra My, Van The Trung * Y Hoc TP. Ho Chi Minh * Vol. 21 – No 1 – 2017: 16 – 23
Background: Oral isotretinoin has been used more frequently in recent years because it is the most effective treatment for acne. However, its side effects are diverse and there is no data of safety on Vietnamese patients.
Objective: Define the clinical and subclinical features involved in side effects on acne patients who were treated with oral isotretinoin.
Materials and methods: Prospective case series study on acne patients treated with oral isotretinoin at University Medical Center Ho Chi Minh city. Acne patients were clinically examined and to have blood test before and during causes of treatment. Patients were seen every two weeks up to 16 weeks.
Results: Lip dryness was the most common [99%], followed by xeroderma, acne flare-up, constipation, excessive thirsty, exfoliation [17.7% – 28.1%]. Less common were musculoskeletal symptoms, epistaxis, pruritus, dryness of eyes, insomnia, fatigue, gum bleeding, solar irritant, headache, hair loss, blurred vision, chalazion, style, dizziness [1% – 11.5%]. Menstrual disorder was accounted for 18% of female patients. The percentage of elevated levels of serum lipid profiles and serum liver enzymes after 4 weeks of treatment and 16 weeks of treatment were 38.7%, 8.1%, 29.6%, 11.1%, respectively.
Conclusion: These results showed that side effects of oral isotretinoin were diverse. Dryness of skin and lip was common whereas the prevalence of other side effects were not high. No case was stopped getting treatment due to serious side effects.
Key words: acne, side effects, isotretinoin.
ĐẶT VẤN ĐỀ
Mụn trứng cá là bệnh da rất phổ biến, bệnh chiếm 13,4% tổng số bệnh nhân đến khám tại bệnh viện Da Liễu Tp. Hồ Chí Minh năm 2015, chỉ đứng thứ hai sau bệnh chàm. Trong đó, mụn trứng cá mức độ trung bình và nặng chiếm khoảng 20%, đây là dạng mụn khó điều trị và thường để lại nhiều di chứng về sau. Trong các phác đồ điều trị trong nước cũng như quốc tế, isotretinoin uống đóng một vai trò rất quan trọng. Đây là thuốc trị mụn trứng cá hiệu quả nhất hiện nay, tuy nhiên, nó cũng có nhiều tác dụng phụ.
Tại Việt Nam, isotretinoin uống được chỉ định khá phổ biến. Mặc dù vậy, hiện vẫn chưa có công trình nghiên cứu nào về tác dụng phụ của thuốc này trên bệnh nhân Việt Nam. Mặt khác, trên thực tế lâm sàng bệnh nhân có những tác dụng phụ mà rất ít được báo cáo ở nước ngoài. Do đó, chúng tôi tiến hành đề tài “Nghiên cứu về tác dụng phụ của isotretinoin uống trên bệnh nhân mụn trứng cá tại bệnh viện Đại Học Y Dược TP. HCM” nhằm đánh giá các tác dụng phụ của isotretinoin uống có thể gặp trên bệnh nhân Việt Nam với mục tiêu là xác định đặc điểm của các dấu hiệu lâm sàng, cận lâm sàng có liên quan đến tác dụng phụ của isotretinoin uống trên bệnh nhân mụn trứng cá.
ĐỐI TƯỢNG – PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
Đối tượng nghiên cứu
Bệnh nhân mụn trứng cá được điều trị với isotretinoin uống tại bệnh viện Đại Học Y Dược TP. HCM từ tháng 10/2015 đến tháng 6/2016.
Tiêu chuẩn chọn mẫu:
Bệnh nhân ≥18 tuổi được chẩn đoán mụn trứng cá và được điều trị bằng isotretinoin uống.
Kết quả xét nghiệm sàng lọc mỡ máu và men gan không có bất thường.
Bệnh nhân tái khám được ít nhất 1 lần và đồng ý tham gia nghiên cứu.
Tiêu chuẩn loại trừ
Sử dụng isotretinoin uống trong vòng 3 tháng trước đó.
Đang điều trị phối hợp một bệnh lý khác.
Bệnh nhân đã được xác định có bất thường tương tự với tác dụng phụ của thuốc isotretinoin.
Sử dụng các thuốc điều trị mụn trứng cá kèm theo gây các tác dụng phụ tương tự isotretinoin.
Thiết kế nghiên cứu
Nghiên cứu tiến cứu mô tả hàng loạt ca.
Phương pháp tiến hành
Đối tượng nghiên cứu thỏa mãn tiêu chuẩn chọn mẫu sẽ được thông tin về nghiên cứu và ký đồng thuận tham gia nghiên cứu.
Buổi gặp mặt đầu tiên: thu thập thông tin chung về đối tượng nghiên cứu, đặc điểm lâm sàng, cách sử dụng thuốc, kết quả xét nghiệm trước điều trị.
Sau đó mỗi 2-4 tuần, bệnh nhân được tái khám, thu thập thông tin về cách sử dụng thuốc, tác dụng phụ lâm sàng. Xét nghiệm máu được thực hiện lần 2 và 3 vào thời điểm 4 tuần và 16 tuần sau điều trị.
Định nghĩa một số biến chính
Tác dụng phụ lên môi bao gồm khô, tróc vảy, nứt, chảy máu, viêm đỏ. Khô mắt là cảm giác khô, cay, rát, giống kim châm ở mắt, chảy nước mắt vì tăng tiết bù trừ, triệu chứng nặng lên khi đi gió, ngồi điều hòa. Nhạy cảm ánh sáng là tình trạng tăng sắc tố hoặc đỏ da ở vùng da phơi bày ánh sáng, không kể vùng mụn viêm. Bùng phát mụn là tình trạng nổi thêm nhiều tổn thương mụn viêm, mụn mủ, đau nhức tăng lên. Rụng tóc là tình trạng tóc rụng nhiều hơn so với bình thường, khám bằng thử nghiệm kéo tóc có ≥6 sợi tóc rụng khi kéo một lượng tóc khoảng 50-60 sợi hoặc rụng ≥3 sợi khi kéo lượng tóc ít hơn ở nhiều điểm khác nhau và loại trừ các nguyên nhân gây rụng tóc khác như stress, siêu vi, sau sinh, tổn thương viêm da đầu. Triệu chứng đau cơ xương khớp bao gồm đau cơ, đau xương và đau khớp sau khi loại trừ đau do các nguyên nhân khác như vận động mạnh, chấn thương…
Khát nước quá mức là cảm giác khát và muốn uống nước liên tục, kể cả lúc ngủ, lượng nước uống >2 lít/ngày. Nếu bệnh nhân có than phiền về triệu chứng trầm cảm, bệnh nhân sẽ được gửi đi khám chuyên khoa tâm thần. Đối với bệnh nhân nữ ghi nhận thêm tiền sử kinh nguyệt [bình thường chu kỳ kinh dao động 21-35 ngày, thời gian hành kinh trung bình 5 ngày] và sự thay đổi kinh nguyệt khi uống thuốc [kinh thưa >35 ngày, kinh mau 80 ml, định nghĩa này chỉ dùng cho mục đích nghiên cứu, trên thực tế lượng kinh nên dựa vào đánh giá của bệnh nhân].
Mỡ máu: bình thường [TC