1. Phân tích tình thế của gia đình chị Dậu trước và trong đoạn trích này.
Trả lời:
Muốn phân tích tình thế của gia đình chị Dậu trước và trong đoạn trích này, cần tóm tắt được nội dung tác phẩm Tắt đèn và đặt đoạn trích trong mạch cốt truyện của tác phẩm.
Nhà chị Dậu rất nghèo, nghèo "nhất nhì trong hạng cùng đinh" ở làng Đông Xá. Kì sưu thuế đến giữa lúc anh Dậu đang ốm. Vì chưa chạy đâu ra tiền để nộp sưu, anh Dậu vẫn bị đánh, trói và cùm kẹp ở đình làng. Chị Dậu đành cắn răng đem cái Tí - đứa con gái 7 tuổi và ổ chó con mới mở mắt, tài sản duy nhất của gia đình, bán cho nhà Nghị Quế. Chị những tưởng đã có thể nộp sưu cho chồng để anh được tha về, nào ngờ bọn hào lí còn bắt chị phải nộp cả suất sưu của người em chồng đã chết từ năm ngoái ! Anh Dậu vì bị cùm trói hành hạ giữa lúc đang ốm nặng, đã ngất xỉu và rũ rượi như một xác chết. Bọn hào lí sai người khiêng trả anh về nhà ; lay gọi mãi anh vẫn không tỉnh, chị Dậu vô cùng hoảng hốt, đau đớn. May sao nhờ bà con hàng xóm xúm đến cứu giúp, anh dần dần hồi lại. Một bà lão hàng xóm tốt bụng ái ngại trước cảnh cả nhà chị Dậu nhịn đói suốt ngày hôm qua, đã mang đến bát gạo cho chị nấu cháo... Cháo chín, chị Dậu dỗ chồng cô" húp lấy ngụm cháo cho lại sức, nhưng anh vừa lẩy bẩy bưng bát cháo đưa lên miệng thì hai tên tay sai đã sầm sập tiến vào, quát thét đòi trói anh…
Lúc này, mạng sống của anh Dậu rất mong manh. Tất cả tâm trí của chị Dậu khi đó chỉ là phải bảo vệ chồng bằng mọi cách. Đó là một tình thế rất hiểm nghèo của gia đình chị.
2. Nhận xét về sự thay đổi cách xưng hô của chị Dậu với tên cai lệ. Trong tình thế cụ thể lúc ấy, sự "vỡ bờ" ở chị Dậu là lẽ tất yếu. Hãy chứng minh.
Trả lời:
Nhận xét về sự thay đổi cách xưng hô của chị Dậu với tên cai lệ trong đoạn trích, có thể thấy :
- Chỉ trong một đoạn văn ngắn, ta thấy chị Dậu ba lần xưng hô khác nhau với tên cai lệ : ban đầu, chị xưng cháu [và nhà cháu], gọi tên cai lệ bằng ông [cháu - ông], sau chị chuyển sang xưng tôi [tôi - ông] và cuối cùng, chị xưng là bà, gọi tên cai lệ bằng mày [bà - mày] !...
Sự thay đổi cách xưng hô đó phản ánh sự thay đổi thái độ và cách đối phó của chị Dậụ đối với tên cai lệ để bảo vệ anh Dậu :
+ Ban đầu, chị Dậu quá lo sợ [vì chúng bât ngờ ập đến với điệu bộ hung dử, quyết bắt trói chồng chị, điều mà chị lo nhất ; dù sao, lúc này tên cai lệ cũng là “người nhà nước" đang đi nã thuế theo lệnh trên, còn chồng chị thì... vẫn chưa có tiền nộp thuê nên đang là kẻ có tội ! Vì vậy, chị Dậu phải lễ phép van xin thiết tha, nên chị lễ phép xưng cháu với hắn và gọi hắn bằng ông.
- Đến khi tên cai lệ hung hãn đó đáp lại chị rất phũ và cứ sân đến để trói anh Dậu” thì chị “tức quá không thế chịu được” đã “liều mạng cự lại”. Chị đã vụt đứng dậy như một người ngang hàng, xưng tôi chứ không tự hạ xưng cháu như trước. Chú ý: chị vần gọi cai lệ bằng ông nhưng lần này, ông [trong tôi - ông] không còn được coi là người bề trên đáng tôn kính [như ông trong cháu - ông] mà chỉ là kẻ ngang hàng.
+ Cuối cùng, trước sự hung ác, đểu cáng tột cùng của tên cai lệ [hắn tát vào mặt chị “đánh bốp” và “cứ nhảy vào cạnh anh Dậu”], thì chị ngùn ngụt phần nộ, đã “nghiến hai hàm răng” xưng bà với tên tay sai mât hết tính người đó và gọi hắn bằng mày [bà - mày]. Đây là cách xưng hô hết sức “đanh đá” của người phụ nữ khi căm giận cao độ. Chẳng những hoàn toàn không còn tư thế cúi đầu van xin, cũng không chỉ là tư thế đĩnh đạc của người ngang hàng, mà đây là tư thế “đứng trên đầu thù”, đè bẹp hoàn toàn uy thế của đối phương. Cùng với cách xưng hô ngỗ ngược ấy là động tác quật tên tay sai ngã chỏng quèo hết sức dữ dội, bất ngờ...
Như vậy, sự thay đổi cách xưng hô của chị Dậu đối với tên cai lệ phản ánh sự thay đổi rất nhanh vả hợp lí, trong thái độ và trong cách đối phó của chị Dậu đốí với tên tay sai hung ác đó. Sự thay đổi đó cũng phản ánh sự phát triển [cũng rất hợp lí] của tình huống truyện, làm toát lên cái chân lí, cái quy luật lớn của hiện thực: “tức nước vỡ bờ”.
3. Qua đoạn văn, em có nhận xét gì về tính cách của chị Dậu ?
Trả lời:
Chị Dậu là điển hình cho sự chân thật, khỏe khoắn với những phẩm chất tốt đẹp. Khi anh Dậu bị bọn tay chân cai lý đánh, chị đã hạ mình van xin, nài nỉ. để cứu chồng chị phải đợ con, bán chó, làm được như vậy chị Dậu ray rứt từng khúc ruột. Chị sẵn sàng vùng dậy đánh nhau với người nhà lý trưởng để đỡ đòn cho chồng. Người đàn bà mà Ngô Tất Tố gọi là “chị chàng nhà quê” ấy đã không ngần ngại làm tất cả để bảo vệ cài gia đình khốn khổ của chị. Với cá tính mạnh mẽ, lúc cứng lúc mềm. Ở con người ấy đã hội tụ đần đủ bản chất của người phụ nữ đôn hậu, đảm đang và thủy chung. . Bên cạnh sự “cạn tàu ráo máng” của bọn quan lại và tay sai thì vẫn còn có những trái tim nhân hậu, biết đùm bọc chở che cho nhau. Hình ảnh bà lão, người đàn bà luôn đứng ra giúp đỡ gia đình chị Dậu, chị đã nói: “đó là ân nhân số một trong cuộc đời mình”. Ở đây tác giả cũng muốn nói với người đọc trong cái khổ đau ta vẫn tìm thấy hạnh phúc dù cho nó có ít ỏi đi chăng nữa. Tình người quan tâm đến nhau trong cuộc sống lam lũ khó khăn là điều quý giá nhất.
4. Đọc Tắt đèn, nhà nghiên cứu phê bình văn học Vũ Ngọc Phan nhận xét : "Cái đoạn chị Dậu đánh nhau với tên cai lệ là một đoạn tuyệt khéo". Em hiểu ý kiến đó như thế nào ? Hãy phân tích những nét đặc sắc nghệ thuật của đoạn văn để chứng minh.
Trả lời:
Để chứng minh sự “vỡ bờ” [hành động quật lại quyết liệt của chị Dậu] ở đây là tất yêu, phải bám sát văn bản, theo dõi sự diễn biến của tình huống truyện, cần đặc biệt chú ý :
+ Ban đầu, chị Dậu hoàn toàn không có ý chống lại “người nhà nước”, đúng là chị đâu “dám bỏ bễ tiền sưu của nhà nước”. Dù quá túng bấn, chị đã chạy vạy xoay xoả đủ cách, phải bán cả con và đáng lè đã đủ tiền nộp sưu thì chị lại bị buộc phải nộp cả suất sưu của người đã chết một cách hết sức vô lí nên mới bị coi là kẻ thiếu sưu ! Chị “run run”, cố thiết tha” van xin tên cai lệ cho khất, nhưng tên tay sai không chút tình người đó không thèm nghe chị lấy nửa lời, đã đáp lại chị
- Trong tình huống ấy, tính cách các nhân vật được khắc hoạ thật rõ nét, nổi bật. Đó là tính cách thô lỗ, đểu cáng, hung ác, không chút tình người của tên cai lệ ; tính cách đó thể hiện nhất quán từ giọng điệu, ngôn ngữ đến mọi cử chỉ, hành động của hắn. Còn chị Dậu, khi thì mềm mỏng, thiết tha, khi thì “đanh đá”, dữ dội… đều rất thật, rất “chị Dậu”. Đặc biệt, diễn biến tâm lí của chị bất ngờ mà tất yếu, được miêu tả rất tự nhiên, hợp lí.
Đoạn văn tuy ngắn mà đầy ắp chi tiết, động tác dồn dập, nhưng tất cả đều rõ nét, không bị rối, người đọc có thể hình dung rõ trước mắt.
Cảnh chị Dậu vụt đứng đậy với tư thế ngang tảng, ngạo nghễ đối lập với hình ảnh hai tên cai lệ bị chị thẳng tay trừng trị hết sức thảm hại [đứa thì ngã chỏng quèo, đứa thì bị túm tóc lắng cho một cái ngã nhào ra thềm,..] thật sống động, rất thú vị, nhiều ý nghĩa [nhà phê bình Vũ Ngọc Phan còn nhận xét : “Đoạn ấy làm cho độc giả hả hê một chút sau khi đọc những trang rất buồn thảm”].
Ngôn ngữ được sử dụng trong đoạn văn cũng rất đặc sắc. Đây là lời ăn tiếng nói hằng ngày của quần chúng được tác giả sử dụng một cách tự nhiên, nhuần nhuyễn,, đầy gợi cảm. Nhà văn khai thác triệt để những từ ngữ, cách nói thông tục mà có sức biểu hiện cao của khẩu ngữ nông thôn [ bịch, tát đánh bốp, lẻo khoẻo, chỏng quèo, làm tình làm tội..]. Ngôn ngừ nhân vật rất “sống” : nhân vật nào có lời lẽ, khẩu khí cùa hạng nhân vật ấy. Chính ngôn ngừ nhân vật đã góp phần quan trọng trong việc thể hiện tính cách nhân vật.
Quả thực, đây là một đoạn văn “tuyệt khéo”, tất cả đều chân thực, sống động, rất hấp dẫn.
Soạn bài Tức nước vỡ bờ [ngắn nhất]
Soạn bài: Tức nước vỡ bờ ngắn gọn:
Phần Đọc – hiểu văn bản
Câu 1 [trang 32 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1]:
Tình thế của chị Dậu khi bọn tay sai xông vào:
+ Gia cảnh nhà chị Dậu cùng đường: bán con, bán chó, bánh gánh khoai, chạy vạy tiền nộp sưu cho chồng và người em chồng đã chết.
+ Người chồng đau ốm tưởng chết, lại bị đánh đến ngất đi do thiếu sưu thuế.
+ Bọn tay sai sấn sổ xông vào đòi đánh trói anh Dậu.
=> Tình thế nguy khốn, cùng đường.
Câu 2 [trang 32 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1]:
Nhân vật cai lệ:
- Là tên tay sai chuyên nghiệp, đánh, trói người là nghề của hắn
- Cai lệ xuất hiện với dáng vẻ hung tàn, miệng quát tháo, tư thế hầm hổ, ghê gớm; hành động, cử chỉ độc ác: "trợn ngược hai mắt lên, quát", giọng "hầm hè"; "giật phắt cái dây thừng", "chạy sầm sập đến chỗ anh Dậu"; xưng hô “ông – mày”, đấm vào ngực chị Dậu…
+ Khi đối diện với sự phản kháng của chị Dâu: hèn nhát, yếu đuối…
⇒ Bản chất xấu xa, hung hãn của cai lệ được miêu tả sinh động từ lời nói đến hành động. Hắn đại diện cho giai cấp thống trị đương thời với bản chất dã man, bất nhân.
Câu 3 [trang 33 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1]:
- Diễn biến tâm lí của chị Dậu:
+ Trước sự hung dữ của bọn tay sai, đầu tiên, chị Dậu van xin. Cai lệ bỏ ngoài tai tất cả sầm sập đến chỗ anh Dậu, chị Dậu vẫn nhẫn nhịn.
+ Khi cai lệ vừa bịch vào ngực chị, vừa sấn đến trói anh Dậu, chị bắt đầu phản kháng bằng lý lẽ rồi sau đó chống trả quyết liệt. Từ chỗ xưng hô cháu - ông, chị đổi thành tôi - ông, bà- mày. Và cuối cùng, chị đứng lên chống lại bọn chúng bằng hành động: Túm cổ cai lệ…Vật nhau với người nhà lí trưởng
- Tâm lí nhân vật diễn biến một cách hợp lí, tự nhiên, phù hợp với quy luật tâm lí.
- Qua đoạn trích, ta thấy chị Dậu là một người yêu chồng thương con, giàu đức hi sinh nhưng cũng sẵn sàng vùng lên mạnh mẽ khi đã đến đường cùng.
Câu 4 [trang 33 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1]:
- Nhan đề "Tức nước vỡ bờ" xuất phát từ một hình ảnh trong thực tế: khi ruộng nhiều không thể chứa được nữa sẽ vỡ bờ, nước sẽ bị tràn ra. Nhan đề "Tức nước vỡ bờ" trong đoạn trích được hiểu như sau: khi bị dồn đến bước đường cùng, con người sẽ vùng lên đấu tranh.
- Cách đặt tên nhan đề rất thỏa đáng, phù hợp với nội dung của đoạn trích, đó là phản ánh một quy luật có áp bức có đấu tranh.
Câu 5 [trang 33 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1]:
Vũ Ngọc Phan nhận xét "cái đoạn chị Dậu đánh nhau với Cai Lệ là một đoạn tuyệt khéo", bởi vì:
- Khéo ở việc tạo dựng tình huống: chị Dậu đã đến đường cùng nhưng Cai Lệ và người nhà lí trưởng vẫn thúc ép, bóc lột.
- Khéo ở nghệ thuật khắc họa nhân vật: Từ ngoại hình đến tính cách:
+ Chị Dậu nhẫn nhục nhưng mạnh mẽ
+ Cai Lệ và người nhà lí trưởng hung hăng nhưng dáng dấp như người nghiện và còn yếu hơn cả chị chàng con mọn.
- Ngôn ngữ kể chuyện và ngôn ngữ đối thoại đặc sắc bộc lộ được tính cách của nhân vật.
Câu 6 [trang 33 sgk Ngữ Văn 8 Tập 1]:
Nguyễn Tuân cho rằng: "Ngô Tất Tố đã xui người nông dân nổi loạn", bởi vì:
- Ngô Tất Tố nhìn thấy sức mạnh phản kháng tiềm tàng mãnh liệt của người nông dân, ông đã cho người nông dân có thể đứng lên chống lại mọi áp bức, bất công.
- Chị Dậu đánh cai lệ tuy chỉ là hành động tự phát nhưng nó phản ánh quy luật “tức nước vỡ bờ” khi bị dồn đến bước đường cùng, con người sẽ vùng lên đấu tranh.
- "Tức nước vỡ bờ" còn gợi mở một ý nghĩa: Không có con đường nào khác là đấu tranh để thoát khỏi tăm tối, để giải phóng chính mình.
Xem thêm các bài Soạn văn lớp 8 ngắn gọn, hay khác:
Soạn bài Xây dựng đoạn văn trong văn bản
Soạn bài Viết bài làm văn số 1 – văn tự sự
Soạn bài Lão Hạc
Soạn bài Từ tượng hình, từ tượng thanh
Soạn bài Liên kết các đoạn văn trong văn bản