De an tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước

Theo chỉ đạo của Phó Thủ tướng, Ban Chỉ đạo Đổi mới và Phát triển doanh nghiệp giúp Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các bộ, ngành, địa phương, tập đoàn kinh tế, tổng công ty Nhà nước thực hiện sắp xếp, cổ phần hóa, tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước [DNNN] giai đoạn 2011-2015.

Đồng thời theo dõi, kịp thời nắm bắt và đề nghị các cơ quan liên quan giải quyết những vấn đề phát sinh trong quá trình thực hiện sắp xếp, đổi mới, tái cơ cấu DNNN, đặc biệt là cổ phần hoá, thoái vốn.

Các bộ, ngành, địa phương, tập đoàn, tổng công ty Nhà nước đẩy mạnh công tác sắp xếp, cổ phần hoá doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước giai đoạn 2011-2015 theo Phương án và Đề án tái cơ cấu đã được Thủ tướng Chính phủ phê duyệt; hằng quý báo cáo Ban Chỉ đạo, Bộ Tài chính kết quả thực hiện để tổng hợp, báo cáo Thủ tướng Chính phủ.

Trong tháng 9/2013, Bộ Công thương trình Chính phủ Đề án ưu tiên phát triển các doanh nghiệp thuộc các lĩnh vực có lợi thế cạnh tranh cao giai đoạn 2013-2020.

Nghiên cứu lập cơ quan chuyên trách thực hiện quyền chủ sở hữu tại DN

Phó Thủ tướng giao Bộ Kế hoạch và Đầu tư chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan nghiên cứu về việc thành lập cơ quan chuyên trách thực hiện quyền chủ sở hữu tại doanh nghiệp và Đề án tăng cường năng lực cho cơ quan đầu mối triển khai, thực hiện các chính sách trợ giúp phát triển doanh nghiệp nhỏ và vừa.

Các bộ, ngành, địa phương thực hiện nghiêm túc các quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm của chủ sở hữu Nhà nước đã được phân công; đặc biệt chú ý việc công tác kiểm tra, giám sát hoạt động và tình hình tài chính, kết quả sản xuất kinh doanh của các tập đoàn kinh tế, tổng công ty Nhà nước; bảo đảm doanh nghiệp hoạt động đúng mục tiêu, nhiệm vụ được giao, quy định của pháp luật.

Các Bộ, ngành, địa phương xây dựng lộ trình thoái vốn đã đầu tư ngoài ngành, lĩnh vực kinh doanh chính. Đối với những dự án, những khoản đầu tư càng để càng mất vốn thì thoái vốn sớm, trường hợp khác tính toán hợp lý, có lộ trình cụ thể, bảo đảm hiệu quả.

Bộ Tài chính trình Chính phủ Đề án thực hiện thí điểm góp vốn cổ phần để thành lập mới đối với một số đơn vị sự nghiệp công lập, các đơn vị thuộc tập đoàn, tổng công ty Nhà nước khi tiến hành cổ phần hoá; trình Thủ tướng Chính phủ cơ chế thoái vốn đầu tư ngoài ngành, lĩnh vực kinh doanh chính.

Chậm Tiến độ

Quá trình cơ cấu lại DNNN, cổ phần hóa [CPH], thoái vốn ở nhiều DN trong giai đoạn 2016-2020 đã đạt được nhiều kết quả quan trọng, tuy nhiên, việc cơ cấu lại DNNN ở một số DN chưa đạt kết quả như kỳ vọng. Do đó, với Đề án “Cơ cấu lại DNNN, trọng tâm là tập đoàn kinh tế, tổng công ty [TCT] nhà nước giai đoạn 2021 - 2025” ban hành ngày 17/3/2022, Chính phủ đặt mục tiêu cơ cấu lại DNNN tập trung vào các DN yếu kém, thua lỗ; xử lý cơ bản dự án, công trình chậm tiến độ, đầu tư kém hiệu quả, thua lỗ kéo dài của các tập đoàn kinh tế, TCT nhà nước, DNNN; CPH DNNN và thoái vốn nhà nước tại DN bảo đảm thực chất, hiệu quả, khả thi, công khai, minh bạch, đúng pháp luật, không làm mất thương hiệu, bản sắc DN; đánh giá, xác định đầy đủ các nguồn lực vốn, đất đai, thương hiệu; đồng thời, củng cố, phát triển một số tập đoàn kinh tế, TCT nhà nước có quy mô lớn, có thương hiệu tốt, hoạt động sản xuất kinh doanh hiệu quả, có khả năng cạnh tranh khu vực và quốc tế.

Một số mục tiêu nổi bật tại Đề án cho thấy, đến năm 2025, cơ bản hoàn thành việc sắp xếp lại, chuyển đổi sở hữu khối DNNN; đảm bảo nguồn thu từ cơ cấu lại DN trong giai đoạn 2021 - 2025 đạt ít nhất 248.000 tỷ đồng; xử lý cơ bản xong những dự án yếu kém, thất thoát, những dự án, công trình chậm tiến độ, đầu tư kém hiệu quả, thua lỗ kéo dài; phê duyệt Đề án cơ cấu lại giai đoạn 2021 - 2025 của toàn bộ tập đoàn kinh tế, TCT nhà nước, DNNN... Để đạt được các mục tiêu này, Đề án cũng quy định rõ các nhiệm vụ cần triển khai của các cơ quan đại diện chủ sở hữu và các tập đoàn kinh tế, TCT nhà nước, DNNN.

Tuy nhiên, đến thời điểm này, việc triển khai Đề án được đánh giá là chậm. Mới đây, tại hội nghị tuyên truyền, phổ biến chính sách, pháp luật về lĩnh vực tài chính DN năm 2022, thông tin về tình hình triển khai Đề án, ông Phạm Văn Đức, Phó Cục trưởng Cục Tài chính DN [Bộ Tài chính] cho biết, tính đến ngày 22/7/2022, đơn vị mới nhận được báo cáo của một số cơ quan đại diện chủ sở hữu gồm UBND tỉnh Hà Tĩnh, Ninh Thuận, Hòa Bình, Trà Vinh, Đài Tiếng nói Việt Nam về tình hình xây dựng, phê duyệt Đề án cơ cấu lại, trong đó có một số báo cáo chưa đảm bảo đúng thời gian quy định.

Trong đó, ghi nhận 3 cơ quan đại diện chủ sở hữu gồm UBND các tỉnh Hà Tĩnh, Ninh Thuận, Hòa Bình đã xây dựng, phê duyệt Đề án cơ cấu lại, kế hoạch sắp xếp DN thuộc tỉnh. Theo đó, UBND tỉnh Hà Tĩnh phê duyệt đề án tái cơ cấu chung cho 10 DN thuộc tỉnh; UBND tỉnh Ninh Thuận phê duyệt Đề án của 1 DN; UBND tỉnh Hòa Bình xây dựng kế hoạch sắp xếp lại 5 DNNN. Còn lại các tập đoàn kinh tế, TCT nhà nước khác hiện đang xây dựng, hoàn thiện lại theo chỉ đạo của cơ quan đại diện chủ sở hữu hoặc cơ quan đại diện chủ sở hữu đang gửi lấy ý kiến tham gia của các cơ quan, đơn vị. Theo Cục Tài chính DN, tiến độ xây dựng và trình cấp có thẩm quyền hoặc phê duyệt theo thẩm quyền Đề án cơ cấu lại chưa đảm bảo theo yêu cầu tại Nghị quyết số 68/NQ-CP ngày 12/5/2022 của Chính phủ về tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động và huy động nguồn lực của DNNN, trọng tâm là tập đoàn kinh tế, TCT trong phát triển kinh tế - xã hội.

Rà soát, nghiên cứu sửa đổi, bổ sung đồng bộ cơ chế chính sách

Theo Bộ Tài chính, để đẩy nhanh tiến độ triển khai Đề án “Cơ cấu lại DNNN, trọng tâm là tập đoàn kinh tế, TCT nhà nước giai đoạn 2021 - 2025”, về cơ chế chính sách, căn cứ quan điểm, chủ trương của Đảng, Nhà nước và tình hình thực tế, trong thời gian tới, sẽ tiếp tục rà soát, nghiên cứu, sửa đổi một cách đồng bộ các cơ chế chính sách pháp luật, đảm bảo tháo gỡ khó khăn, vướng mắc và đẩy nhanh tiến độ CPH DN.

Hiện Bộ Tài chính đang rà soát, nghiên cứu quy định về xác định giá trị DN, xác định giá trị quyền sử dụng đất, việc tính giá trị quyền sử dụng đất vào giá trị DN khi CPH, thoái vốn nhà nước tại DN, việc gắn công tác sắp xếp lại, xử lý nhà, đất trong quy trình CPH. Đồng thời Bộ Tài chính đang rà soát, nghiên cứu về việc sửa đổi, bổ sung các văn bản quy phạm pháp luật thuộc thẩm quyền xây dựng của Bộ Tài chính liên quan đến công tác CPH, thoái vốn để trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định. Trước mắt, đối với các nội dung thuộc thẩm quyền sửa đổi, bổ sung của Chính phủ tại Nghị định số 126/2017/NĐ-CP, Nghị định số 140/2020/NĐ-CP, Bộ Tài chính sẽ rà soát, nghiên cứu, trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ xem xét, quyết định đồng thời với việc nghiên cứu sửa đổi Luật Quản lý, sử dụng vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất, kinh doanh tại doanh nghiệp [Luật số 69/2014/QH13].

Về tổ chức thực hiện, Bộ Tài chính sẽ xây dựng kế hoạch, danh mục DNNN thực hiện CPH, thoái vốn giai đoạn 2021 - 2025 đảm bảo khả thi, phù hợp và đảm bảo nguồn thu từ CPH, thoái vốn đạt ít nhất 248.000 tỷ đồng cho đầu tư phát triển theo Nghị quyết của Quốc hội. Công tác chuẩn bị CPH, thoái vốn gắn trách nhiệm của người đứng đầu DNNN, chủ sở hữu. Quyết liệt xử lý các tồn tại, vướng mắc về tài chính; khẩn trương thực hiện công tác sắp xếp, xử lý các cơ sở nhà, đất theo pháp luật về quản lý, sử dụng tài sản công. Đồng thời, xác định rõ trách nhiệm của tổ chức, cá nhân liên quan, nhất là người đứng đầu DNNN, xử lý nghiêm trường hợp làm chậm, vi phạm quy định về CPH, thoái vốn nhà nước tại DN.

Cùng với đó, đề xuất với các bộ, ngành, địa phương, DNNN theo chức năng, nhiệm vụ được giao nghiêm túc thực hiện Nghị quyết số 68/NQ-CP ngày 12/5/2022 của Chính phủ về tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động và huy động nguồn lực của DNNN, Quyết định số 360/QĐ-TTg ngày 17/3/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Cơ cấu lại DNNN, trọng tâm là tập đoàn kinh tế, TCT nhà nước giai đoạn 2021 - 2025”, Quyết định số 22/2021/QĐ-TTg ngày 2/7/2021 của Thủ tướng Chính phủ về “Tiêu chí phân loại DNNN, DN có vốn nhà nước thực hiện chuyển đổi sở hữu, sắp xếp lại, thoái vốn giai đoạn 2021 - 2025” và Công điện số 478/CĐ-TTg ngày 27/5/2022 của Thủ tướng Chính phủ về đẩy mạnh công tác sắp xếp, CPH, thoái vốn và cơ cấu lại DNNN.

Báo cáo Kết quả tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước giai đoạn 2016-2020 vừa được Bộ Kế hoạch và Đầu tư công bố tại Hội nghị Thủ tướng Chính phủ với doanh nghiệp nhà nước mới đây cho thấy, đến hết năm 2020, Việt Nam còn khoảng gần 500 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ 100% vốn điều lệ và gần 200 doanh nghiệp do Nhà nước nắm giữ cổ phần chi phối [trong số 350 doanh nghiệp có vốn góp của Nhà nước].

Nếu loại trừ các doanh nghiệp quốc phòng, an ninh và nông, lâm, nghiệp thì chỉ còn 94 doanh nghiệp nhà nước quy mô lớn gồm: 9 tập đoàn kinh tế; 67 tổng công ty nhà nước, 18 công ty hoạt động theo mô hình nhóm công ty mẹ - công ty con.

NẮM GIỮ NGUỒN LỰC LỚN VỀ VỐN, TÀI SẢN

Chỉ riêng các doanh nghiệp 100% vốn nhà nước đang nắm giữ, mặc dù chỉ chiếm một tỷ lệ nhỏ trong nền kinh tế [khoảng 0,08% số doanh nghiệp hoạt động tại thời điểm 31/12/2020] nhưng lại nắm giữ nguồn lực lớn của nền kinh tế [khoảng 7% tổng tài sản và 10% vốn chủ sở hữu của toàn bộ doanh nghiệp trên thị trường, chiếm khoảng 25,78% tổng vốn sản xuất, kinh doanh và 23,4% giá trị tài sản cố định và đầu tư tài chính dài hạn của các doanh nghiệp đang hoạt động có kết quả sản xuất, kinh doanh].

Quy mô tài sản bình quân của 1 doanh nghiệp nhà nước là 4.100 tỷ đồng, cao gấp 10 lần doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài và gấp 109 lần doanh nghiệp dân doanh.

Đáng chú ý, nhiều doanh nghiệp nhà nước đã xây dựng được các thương hiệu sản phẩm, hàng hóa, dịch vụ có uy tín, có ảnh hưởng lớn trong khu vực và quốc tế về nhiều lĩnh vực như: dịch vụ viễn thông, dịch vụ vận tải [Vietnam Airlines], cảng biển và logistics [TCT Tân Cảng Sài Gòn, TCT Hàng hải Việt Nam]....

Tuy nhiên, bên cạnh những doanh nghiệp đạt kết quả như trên, báo cáo nhận định hầu hết các tập đoàn kinh tế, tổng công ty thường chỉ hoạt động hiệu quả ở các ngành, lĩnh vực có lợi thế tự nhiên [khai thác khoáng sản, dầu khí] hoặc thống lĩnh thị trường do lịch sử để lại [như viễn thông, tài chính tín dụng].

Doanh nghiệp nhà nước chiếm thị phần lớn hoặc chi phối nhưng chưa quan tâm đầu tư vào các ngành, lĩnh vực có ảnh hưởng quyết định đến việc tạo động lực, hỗ trợ nâng cao sức cạnh tranh của nền kinh tế và của khu vực doanh nghiệp Việt Nam [như các ngành công nghệ cao, có tính chất lan tỏa hoặc có khả năng dẫn dắt chuyển đổi cơ cấu kinh tế theo hướng hiện đại hóa, công nghiệp hóa như: cơ khí chính xác, sản xuất chế tạo linh kiện, máy móc và thiết bị hoàn chỉnh cho các ngành sản xuất; công nghệ nguồn…].

Năng lực đổi mới sáng tạo của các doanh nghiệp nhà nước, đặc biệt là các tập đoàn, tổng công ty vẫn còn hạn chế, chưa đáp ứng được yêu cầu là lực lượng nòng cốt của kinh tế nhà nước.

“Đặc biệt, việc thực hiện các dự án đầu tư mới của doanh nghiệp nhà nước trong thời gian qua không được thúc đẩy. Trong giai đoạn 2016-2020, 19 tập đoàn, tổng công ty thuộc Ủy ban Quản lý vốn nhà nước và Tập đoàn Viettel chỉ triển khai thực hiện 4 dự án đầu tư nhóm A, trong đó có 3 dự án chuyển tiếp từ năm 2015 trở về trước  và 1 dự án khởi công mới năm 2016”, báo cáo cho biết.

Không chỉ vậy, việc tái cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước chủ yếu tập trung sắp xếp, cổ phần hóa, thoái vốn để có cơ cấu hợp lý hơn.

TẬP TRUNG 3 NHÓM GIẢI PHÁP

Vì vậy, trong Dự thảo Tờ trình về tiếp tục đổi mới, nâng cao hiệu quả hoạt động nhằm huy động nguồn lực của doanh nghiệp nhà nước trong phát triển kinh tế - xã hội đang được Bộ Kế hoạch và Đầu tư xây dựng, mục tiêu tái cơ cấu doanh nghiệp nhà nước trong giai đoạn tới cần phải lấy thước đo hiệu quả kinh tế, các chỉ tiêu tài chính tổng thể làm tiêu chính đánh giá chủ yếu.

Củng cố, phát triển một số tập đoàn kinh tế, tổng công ty quy mô lớn, có năng lực công nghệ và đổi mới sáng tạo để đầu tư phát triển trong một số ngành, lĩnh vực mới, có tính chất quan trọng của nền kinh tế như năng lượng tái tạo, kết cấu hạ tầng quốc gia, tài chính, công nghiệp viễn thông, công nghệ bán dẫn, công nghệ lõi.

Theo đó, đến hết năm 2025, phấn đấu đạt 100% tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước đáp ứng các tiêu chuẩn hiện đại về quản trị doanh nghiệp và thông lệ quốc tế; có ít nhất 6 tập đoàn, tổng công ty có quy mô và năng lực cạnh tranh ngang tầm với doanh nghiệp trong khu vực và quốc tế; hình thành 3 hạt nhân tạo ra hệ sinh thái đổi mới sáng tạo; 100% tập đoàn kinh tế, tổng công ty có dự án triển khai mới và 100% doanh nghiệp có định hướng chuyển dịch đầu tư, hướng đến các dự án chuyển đổi năng lượng xanh, sạch và giảm thải khí carbon.

Với mục tiêu này, dự thảo đưa ra ba nhóm nhiệm vụ chủ yếu.

Thứ nhất, tiếp tục hoàn thiện thể chế, chính sách. Trong đó, tập trung rà soát, sửa đổi đồng bộ các quy định pháp luật điều chỉnh hoạt động của doanh nghiệp nhà nước; xây dựng cơ chế giám sát hiệu quả hơn theo phương thức lựa chọn thuê công ty kiểm toán lớn thực hiện giám sát, đánh giá hiệu quả hoạt động tổng thể thay vì tính riêng từng hoạt động, dự án cụ thể; nghiên cứu cơ chế chính sách tiền lương gắn với năng suất lao động và hiệu quả kinh doanh; nghiên cứu, xây dựng cơ chế chính sách quản lý và phát triển riêng đối với một số tập đoàn kinh tế, tổng công ty lớn…

Thứ hai, đẩy mạnh công tác sắp xếp, đổi mới doanh nghiệp nhà nước.

Triển khai thực hiện cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước theo Quyết định số 360/QĐ-TTg ngày 17/3/2022 của Thủ tướng Chính phủ phê duyệt Đề án “Cơ cấu lại doanh nghiệp nhà nước, trọng tâm là tập đoàn kinh tế, tổng công ty nhà nước giai đoạn 2021-2025” và Quyết định số 22/2021/QĐ-TTg ngày 02/7/2021 của Thủ tướng Chính phủ về “Tiêu chí phân loại doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp có vốn nhà nước thực hiện chuyển đổi sở hữu, sắp xếp lại, thoái vốn giai đoạn 2021-2025”.

Các doanh nghiệp đã cổ phần hóa thực hiện nghiêm quy định về đăng ký lưu ký, đăng ký giao dịch, niêm yết trên thị trường chứng khoán. Xử lý nghiêm đối với các doanh nghiệp cố tình không thực hiện niêm yết, đăng ký giao dịch cổ phiếu trên thị trường chứng khoán theo quy định.

Thứ ba, đẩy mạnh việc huy động nguồn lực của doanh nghiệp nhà nước  tham gia vào phát triển kinh tế - xã hội đất nước.

Theo đó, nâng cao vai trò của Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh vốn nhà nước là nhà đầu tư của Chính phủ hướng tới trở thành Quỹ đầu tư Chính phủ để huy động nguồn lực tài chính đầu tư linh hoạt, hiệu quả vào các doanh nghiệp, dự án lớn, quan trọng, bổ sung nguồn lực góp phần phục hồi, ổn định và phát triển kinh tế - xã hội.

Nghiên cứu cơ chế giao nhiệm vụ cho một số tập đoàn kinh tế, tổng công ty lớn triển khai nghiên cứu, sản xuất hoạt động trong một số lĩnh vực quan trọng phục vụ phát triển kinh tế - xã hội theo hướng bền vững, như: năng lượng tái tạo, năng lượng sạch, công nghệ bán dẫn, hạ tầng quan trọng quốc gia, các nguyên vật liệu đầu vào quan trọng cho sản xuất…

Đẩy nhanh tiến độ xây dựng và trình cấp có thẩm quyền chiến lược, kế hoạch sản xuất kinh doanh và đầu tư phát triển của doanh nghiệp phù hợp với kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội, quy hoạch ngành quốc gia. Có định hướng gắn chiến lược phát triển của doanh nghiệp nhà nước với phát triển ngành, lĩnh vực để phát huy nguồn lực quan trọng của đất nước.