Chất độc thần kinh là gì

Chất dẫn truyền thần kinh là một loại hóa chất nội sinh trong não, hoạt động như một sứ giả để truyền các xung thần kinh giữa những tế bào não. Ví dụ, dopamine và serotonin là hai trong số nhiều loại chất dẫn truyền thần kinh.

Hệ thống thần kinh bao gồm hai phần:

• Não và tủy sống: Tạo nên hệ thống thần kinh trung ương. Bộ não là trung tâm điều khiển, luôn luôn “nói chuyện” với các phần còn lại của cơ thể. Tủy sống là trung tâm truyền tải thông điệp, tin nhắn đi qua tủy sống, đến cánh tay, chân và tất cả các bộ phận và cơ quan khác.
• Các dây thần kinh: Dây thần kinh được hình thành từ các tế bào nhỏ [Neurons], tạo nên hệ thống thần kinh ngoại biên. Các sợi dây thần kinh mang thông điệp quan trọng, giao tiếp qua lại giữa cơ thể và não.

Tất cả các hoạt động diễn ra bên trong và bên ngoài cơ thể đều được kết nối với hệ thống thần kinh. Mạng lưới liên lạc này được gọi là hệ thần kinh ngoại biên, tiếp tục được chia làm hai phần chính:

• Một là hệ thống thần kinh tự trị: Kiểm soát những hành động có thể thực hiện mà không cần phải suy nghĩ như nhịp tim hô hấp hoặc tiêu hóa.
• Hai là hệ thần kinh soma: Kết nối các giác quan với não để điều khiển cơ bắp.

Các chất dẫn truyền thần kinh đóng vai trò quan trọng não bộ

Não nặng khoảng 1,3 kg, là nơi suy nghĩ, cảm nhận, học hỏi và ghi nhớ. Bộ não cũng chịu trách nhiệm về những lời nói, cách đi lại và thậm chí thở. Có rất nhiều thứ đang diễn ra trong một không gian nhỏ, vì vậy não tạo ra các nếp gấp và rãnh để đủ chỗ cho tất cả thông tin mà phải chứa.

Một ý nghĩ bắt đầu với một điện tích. Điều này giải thích tại sao trong phim hoạt hình, khi nhân vật có ý tưởng, sẽ xuất hiện hình ảnh một bóng đèn trên đầu. Điện tích này được gọi là xung thần kinh và kích hoạt các hóa chất - được gọi là chất dẫn truyền thần kinh để gửi tín hiệu đến các tế bào thần kinh khác và não.

Quá trình truyền tín hiệu diễn ra liên tục cho đến khi đến đúng mục tiêu. Tốc độ di chuyển của một số thông điệp được truyền đi trong hệ thần kinh là nhanh hơn 321 km/h.

Cách các thông điệp nhận được từ cơ thể, sau đó phản hồi trở lại não và tủy sống cũng diễn ra tương tự. Hàng tỷ nơron mang thông điệp đến và đi từ bộ não, bao gồm những gì xảy ra với mắt, tai, mũi, lưỡi và da. Những phản xạ khác nhận thông điệp từ não và đến cơ bắp hành động.

Các thông điệp truyền trong dây thần kinh được gửi qua hàng tỷ tế bào thần kinh. Khoảng cách giữa các ô tế bào được gọi là khớp thần kinh. Các tế bào được liên kết với nhau thông qua các hóa chất, đây chính là chất dẫn truyền thần kinh. Hóa chất dẫn truyền thần kinh di chuyển qua các khớp thần kinh để đến các tế bào thần kinh tiếp theo.

Có nhiều cách phân loại chất dẫn truyền thần kinh, trong đó cách phổ biến là chia ra thành những nhóm lớn như sau:

• Các axit amin: glutamat, aspartat, D-serine, axit gamma-aminobutyric [GABA], glycin
• Các monoamin và các amin sinh học khác: dopamine, norepinephrine, epinephrine [adrenaline], histamin, serotonin
• Các peptide: somatostatin, chất P, các peptide opioid
• Các chất khác: acetylcholine [ACh], adenosine, anandamide, nitric oxide,...

Ngoài ra, trên 50 peptide có hoạt tính thần kinh đã được phát hiện và số lượng vẫn còn tiếp tục tăng.

Những hóa chất này được tìm thấy giữa một cặp nơron liên kết với nhau [ khớp thần kinh]. Có hơn 100 nghìn tỷ cặp nơron kết nối với nhau như vậy. Các nhà khoa học gọi mạng lưới phức tạp này là một khu rừng nơron.

Dopamine đóng vai trò quan trọng trong việc tạo ra cảm giác niềm vui và cảm giác hạnh phúc

Dopamine “nói chuyện” với bộ não về chuyển động và serotonin gửi tin nhắn về tâm trạng. Trong khi đó, chất dẫn truyền thần kinh gửi tín hiệu về cơn đau được gọi là endorphin.

• Ví dụ, nếu bạn giẫm phải thứ gì đó sắc nhọn, các dây thần kinh ở chân sẽ gửi một thông điệp “rất đau” qua rất nhiều nơron để đến hệ thần kinh trung ương. Ngay lập tức, não và tủy sống phản ứng lại với thông điệp bằng cách: Nhấc chân ra khỏi vật đâm.
• Ví dụ khác, khi bạn đi dạo trên một con đường trong vườn, đột ngột một con rắn xuất hiện. Não của bạn sẽ gửi adrenaline vào máu. Điều này khiến bạn cảnh giác cao độ và chuẩn bị sẵn sàng cho các tình huống có thể xảy ra tiếp theo. Tim bạn đập nhanh hơn, đẩy nhiều máu đến tim và các cơ quan khác. Huyết áp của bạn cũng tăng lên và đường thở rộng hơn để nhận được nhiều oxy đến phổi.

Hệ thống thần kinh có rất nhiều lớp bảo vệ. Chẳng hạn, não được bảo vệ bởi hộp sọ, và tủy sống được bảo vệ bởi các xương nhỏ trong cột sống [đốt sống] và lớp phủ mỏng [màng]. Cả hai đều được đệm bởi một chất lỏng trong suốt, được gọi là dịch não tủy.

Nhưng giống như bất kỳ bộ phận nào khác trên cơ thể, hệ thống thần kinh có thể hoạt động sai cách vì lý do nào đó. Khi một vấn đề làm rối loạn chất dẫn truyền thần kinh, sẽ làm ảnh hưởng đến giao tiếp giữa não, tủy sống và cơ thể. Ví dụ về những vấn đề rối loạn hệ thần kinh bao gồm:

Bệnh Parkinson là một nguyên nhân gây làm rối loạn chất dẫn truyền thần kinh

Trong đó, bệnh Parkinson làm tổn thương các tế bào thần kinh, ảnh hưởng đến sự chuyển động. Các dấu hiệu bao gồm run rẩy ở tay hoặc ngón tay, cử động chậm, cơ bắp cứng, khó giữ thăng bằng và thay đổi trong lời nói.

Còn khi mắc bệnh Alzheimer, các tế bào thần kinh mất kết nối với nhau. Nếu bị cắt đứt liên kết, chúng sẽ ngừng hoạt động như bình thường và cuối cùng sẽ chết đi.

Não cũng cần ngủ để nghỉ ngơi và tự phục hồi như các bộ phận khác của cơ thể. Để giữ cho hệ thống thần kinh khỏe mạnh, bạn cần một lịch trình ngủ đều đặn, kết hợp với chế độ ăn uống cân bằng, lành mạnh và có thực phẩm giàu axit béo omega-3. Những món này bao gồm các loại cá béo, như cá hồi, cá ngừ, cá thu và cá trích.

Căng thẳng cũng có thể ảnh hưởng đến hệ thống thần kinh, thực hành một số lời khuyên sau đây có thể giúp kiểm soát stress:

• Tập thể dục thường xuyên
• Cho phép bản thân nghỉ ngơi
• Dành thời gian tận hưởng bên gia đình và bạn bè
• Thiền, tập yoga hoặc các hoạt động khác

Như vậy, trong hệ thần kinh trung ương có nhiều chất dẫn truyền thần kinh, phổ biến nhất là Dopamine và Serotonin. Sự cân bằng về chức năng giữa các hóa chất dẫn truyền thần kinh có vai trò rất quan trọng để hệ thần kinh trung ương hoạt động bình thường. Rối loạn chất dẫn truyền thần kinh sẽ gây ra rất nhiều căn bệnh liên quan đến tâm thần khó chữa, có thể ảnh hưởng cuộc sống và thậm chí là đe dọa tính mạng.

Thư giãn làm giảm căng thẳng giúp sẽ có lợi cho hệ thống thần kinh

Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec là cơ sở y tế chất lượng cao tại Việt Nam với đội ngũ y bác sĩ có trình độ chuyên môn cao, được đào tạo bài bản, chuyên sâu trong nước và nước ngoài, giàu kinh nghiệm.

Hệ thống thiết bị y tế hiện đại, tối tân, sở hữu nhiều máy móc tốt nhất trên thế giới giúp phát hiện ra nhiều căn bệnh khó, nguy hiểm trong thời gian ngắn, hỗ trợ việc chẩn đoán, điều trị của bác sĩ hiệu quả nhất. Không gian bệnh viện được thiết kế theo tiêu chuẩn khách sạn 5 sao, mang đến cho người bệnh sự thoải mái, thân thiện, yên tâm.

Để đăng ký khám tại Bệnh viện Đa khoa Quốc tế Vinmec, Quý Khách có thể liên hệ đến Hotline Hệ thống Y tế Vinmec trên toàn quốc, hoặc đăng ký khám trực tuyến TẠI ĐÂY.

Nguồn tham khảo: webmd.com

XEM THÊM:

[Baonghean.vn] - Ngày 8/4, một vụ tấn công bằng chất độc thần kinh Sarin đã xảy ra tại thị trấn Douma, Syria, khiến ít nhất 70 người thiệt mạng. 5 loại chất độc hóa học dưới đây từng được sử dụng trên thế giới.

1. Chất độc thần kinh VX

VX là một trong những vũ khí hóa học phổ biến nhất do người Anh sản xuất vào đầu thập niên 50. Liên Hợp quốc đã liệt VX vào danh sách vũ khí hủy diệt hàng loạt theo nghị quyết 687. Năm 1958, công thức sản xuất loại vũ khí này rơi vào tay người Mỹ và Washington đã quyết định sản xuất VX trên quy mô lớn vào năm 1961.

Loại vũ khí này là hóa chất lỏng, giết chết nạn nhân bằng enzyme exetylcholinesterase. Nạn nhân tiếp xúc với nó chắc chắn sẽ tử vong nếu không rửa sạch chất lỏng kịp thời.

Trong điều kiện thời tiết bình thường, VX có thể tồn tại nhiều ngày. Ở môi trường lạnh, VX có thể tồn tại tới vài tháng. Khi nhiễm độc, nạn nhân sẽ gặp các triệu chứng tăng hoặc giảm huyết áp đột ngột, mờ mắt, tức ngực, ho, tiêu chảy, chảy dãi, ra mồ hôi nhiều, buồn ngủ, đau mắt, nhức đầu, tiểu tiện nhiều, đau bụng, thở nhanh, chảy mũi, suy tim, co giật.

2. Chất độc Sarin

Theo Tổ chức Y tế Thế giới [WHO], sarin có khả năng gây chết người mạnh gấp 26 lần so với xyanua. Chỉ một giọt sarin nhỏ bằng kim châm cũng có thể đoạt mạng một người nhanh chóng. Nặng hơn không khí, chất độc sarin có thể tồn tại trong 6 tiếng. Khi nhiễm độc, nạn nhân sẽ có các triệu chứng đau đầu, buồn nôn, mờ mắt, chảy nước dãi, co giật, ngừng hô hấp và bất tỉnh.

Năm 2017, một vụ tấn công bằng chất độc sarin xảy ra tại khu vực do phe đối lập kiểm soát ở thủ đô Damascus của Syria, khiến hơn 1.300 người thiệt mạng, trong đó có nhiều phụ nữ và trẻ em. Năm 1995, Sarin cũng được dùng trong vụ tấn công một ga tàu điện ngầm ở thủ đô Tokyo của Nhật Bản, làm 13 người thiệt mạng và hàng nghìn người bị thương.

3. Khí độc mù tạt

Khí mù tạt hay còn gọi là mù tạt lưu huỳnh, tên gọi của nó được bắt nguồn từ mùi hăng giống cây mù tạt [cây cải], tỏi hay hành tây. Khí mù tạt nguyên chất là chất lỏng nhớt không màu, ở nhiệt độ 25-28 độ C.

Khí mù tạt, hay còn gọi mù tạt lưu huỳnh, gây ra những vết bỏng hóa học trên da, mắt và phổi. Nó có thể gây chết người, khiến nạn nhân tàn tật, gây ung thư hoặc mù vĩnh viễn.

Trong chiến tranh Iran-Iraq, khí mù tạt đã thấm qua miếng che mặt mà người Iran thường đeo [vì lý do tôn giáo] và gây tổn thương cho họ. Khí độc mù tạt cũng có thể dễ dàng thấm qua quần áo, giày dép và các nguyên liệu khác.

4. Phosgene - khí độc cực kỳ nguy hiểm

Cho đến ngày nay, phosgene được coi là một trong những vũ khí hóa học nguy hiểm nhất hiện có. Nó được sử dụng lần đầu tiên kết hợp cùng khí clo vào ngày 19/12/1915, khi quân đội Đức thả 88 tấn khí vào quân đội Anh, khiến 120 người thiệt mạng và 1069 người bị thương.

Phosgene là một hóa chất công nghiệp được sử dụng trong chế tạo nhựa và thuốc trừ sâu. Nó là một tác nhân gây nghẹt thở, hoạt động dựa trên cơ sở tấn công các mô phổi.

Khi mới tiếp xúc, nạn nhân có triệu chứng ho, cảm giác cháy trong cổ họng và chảy nước mắt, xót mắt, thị lực mờ, thở dốc và ói mửa, sau đó khó thở, ho ra chất dịch màu hồng, huyết áp thấp, suy tim.

5. Khí độc Clo

Quân Đức đã sử dụng Clo để tiêu diệt đối phương trên chiến trường lần đầu tiên vào ngày 22/4/1915. Người Đức đã triển khai hàng ngàn bình khí clo và tiêu diệt toàn bộ 2 sư đoàn của Pháp và Algeria. Khí độc này khiến nạn nhân cảm thấy đau nhói ở cổ họng và ngực.

Khí clo ngấm vào dịch cơ thể, ăn mòn mắt, cổ họng và phổi. Nó có thể phản ứng với nước trong niêm mạc phổi để tạo thành axit clohydric, một chất kích thích gây tử vong.

6. Chất độc da cam

Chất độc da cam [Agent Orange] là hỗn hợp gồm hai loại thuốc diệt cỏ, và nổi tiếng nhất cho việc sử dụng trong chiến tranh Việt Nam. Đây không phải là vũ khí hóa học theo đúng nghĩa nhưng mối nguy hiểm lại không kém gì vũ khí hóa học, được Mỹ sử dụng với tư cách vũ khí hóa học để triệt tiêu sự sống của con người lẫn môi trường.

Mặc dù được thiết kế như thuốc diệt cỏ, nhưng chất độc da cam lại chứa một lượng lớn dioxin, hợp chất có độc tính cực lớn, nên biến nó trở thành một trong những vũ khí hóa học "chết chóc" nhất trong lịch sử của nhân loại.

Ở nồng độ cao, dioxin gây viêm nhiễm da, phổi và các mô nhầy với mức độ trầm trọng, đôi khi dẫn đến bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, phù phổi, bệnh tiểu đường, bệnh về mắt, gan, thận và nhiều chứng bệnh nan y khác. Đây cũng là chất gây ung thư nghiêm trọng, như ung thư thanh quản và ung thư phổi.

Ước tính, việc sử dụng chất độc da cam trong chiến tranh Việt Nam đã làm cho trên 400.000 người bị thiệt mạng hoặc bị thương, và 500.000 trẻ em sinh ra bị dị tật bẩm sinh nghiêm trọng. Chỉ riêng chất độc da cam có thể gây tử vong cao gấp 10 lần so với tất cả các loại vũ khí hóa học khác cộng lại./.