Tay chân miệng là một bệnh truyền nhiễm chủ yếu do 2 chủng vi rút Coxackievirus [A16] và Enterovirus tuýp 71 [EV71] gây ra, trong đó đa số các biến chứng chủ yếu do chủng EV71.
Bệnh có khả năng lây lan nhanh qua đường tiêu hóa, dễ thành dịch và có thể gặp ở mọi lứa tuổi, phổ biến nhất là ở trẻ em dưới 5 tuổi. Tay chân miệng là bệnh lành tính, tuy nhiên nếu trẻ không được chăm sóc và điều trị đúng cách có thể gây ra nhiều biến chứng nguy hiểm như viêm não, viêm màng não, phù phổi cấp dẫn đến tử vong. Mầm bệnh chính là từ nước bọt, phỏng nước và phân của những người bị nhiễm bệnh.
Dấu hiệu đặc trưng của bệnh là sốt, loét miệng, đau miệng, phát ban dạng phỏng nước ở lòng bàn tay, lòng bàn chân, gối, mông.
Giai đoạn ủ bệnh: Vi rút xâm nhập vào cơ thể trẻ và có thời gian ủ bệnh từ 3 - 7 ngày.
Giai đoạn khởi phát: 1 - 2 ngày, ở giai đoạn này trẻ có triệu chứng sốt [có thể sốt nhẹ thoáng qua, cũng có thể sốt cao 39-40oC], mệt mỏi, đau họng, lười ăn, tiêu chảy.
Giai đoạn toàn phát: Kéo dài từ 3 - 10 ngày với các triệu chứng điển hình của bệnh như: Loét miệng: vết loét đỏ, các vết phỏng nước đường kính từ 2 - 3 mm ở niêm mạc miệng, lưỡi, lợi làm cho trẻ bị đau miệng, bỏ ăn, tăng tiết nước bọt. Các nốt phát ban dạng phỏng nước: Xuất hiện các bóng nước từ 2 - 10mm, màu xám, hình bầu dục ở lòng bàn tay và lòng bàn chân, có thể lồi lên trên da, sờ có cảm giác cộm hay ẩn dưới da, thường ấn không đau, bóng nước vùng mông và gối thường xuất hiện trên nền hồng ban. Các nốt phát ban sẽ tồn tại trong khoảng 7 ngày và tự biến mất nhưng sẽ để lại vết thâm, không loét và ít khi bội nhiễm. Ngoài ra trẻ có thể bị sốt nhẹ, nôn.
Dấu hiệu trẻ bị tay chân miệng [Ảnh minh họa]
Đa số các trường hợp nhẹ, trẻ sẽ hồi phục hoàn toàn trong khoảng 8 - 10 ngày. Trường hợp trẻ sốt cao, kéo dài và nôn nhiều có nguy cơ biến chứng về thần kinh, tim mạch, hô hấp. Các biến chứng này thường xuất hiện từ 2 - 5 ngày của bệnh. Nếu không được phát hiện và điều trị kịp thời có thể gây tử vong.
Chăm sóc trẻ bị tay chân miệng tại nhà
Với những trẻ bị tay chân miệng thể nhẹ [chỉ có mụn nước và loét miệng], có thể chăm sóc và theo dõi điều trị ở nhà.
Về dinh dưỡng: Cho trẻ uống nhiều nước mát và ăn thức ăn dễ tiêu. Không làm trẻ đau họng thêm bằng cách dùng thìa mềm cho ăn, không cho ngậm vú nhựa, không cho ăn, uống đồ có vị chua hoặc có gia vị.
Về thuốc: Chỉ dùng theo chỉ định của thầy thuốc, trường hợp sốt dùng thuốc paracetamol để hạ sốt, giảm đau; bù đủ nước cho trẻ nếu có sốt cao; vệ sinh miệng thường xuyên bằng các dung dịch sát khuẩn, có thể súc miệng bằng nước muối loãng nếu trẻ súc được; tại các vị trí bị thương tổn ngoài da, bôi các dung dịch sát khuẩn để tránh bội nhiễm.
Cách ly và thực hiện vệ sinh thân thể: Cách ly trẻ bị bệnh với các trẻ khác trong nhà. Người lớn khi tiếp xúc và chăm sóc trẻ bị bệnh nên đeo khẩu trang cho mình và cả trẻ, sau khi tiếp xúc nên rửa tay bằng xà phòng và nước sạch để hạn chế sự lây lan khi phải chăm sóc trẻ lành. Quần áo, tã lót của trẻ bị bệnh nên được ngâm dung dịch sát khuẩn như cloramin B hoặc luộc nước sôi trước khi giặt bằng xà phòng và nước sạch. Vật dụng cá nhân ăn uống của trẻ như bình sữa, ly/cốc uống nước, chén/bát ăn cơm, muỗng ăn... nên được luộc sôi và sử dụng riêng biệt cho từng trẻ. Tắm rửa và vệ sinh nhẹ nhàng thân thể cho bé hằng ngày bằng nước sạch để tránh nhiễm khuẩn.
Theo dõi sát tình trạng bệnh: Trong 7 ngày kể từ lúc bị bệnh, ngoài việc chăm sóc tại nhà và dùng thuốc theo đơn thì hằng ngày nên đưa trẻ đi tái khám để phát hiện sớm những diễn biến bất thường. Bệnh lây lan mạnh nhất trong tuần đầu nhưng vi rút có thể còn tồn tại trong phân vài tháng sau.
Chú ý: Nếu thấy trẻ sốt cao trên 39oC hoặc sốt cao kéo dài trên 48 giờ, quấy khóc, bứt rứt, nôn nhiều, ngủ lịm, dễ giật mình, hoảng hốt, run tay chân, đi loạng choạng, mạch nhanh không tương ứng với nhiệt độ thân người, thở khó/ thở nhanh, da nổi vằn... thì cần cho trẻ nhập viện ngay để được xử trí kịp thời, phòng biến chứng nguy hiểm có thể xảy ra.
Bệnh Tay chân miệng hiện nay chưa có vắc xin phòng bệnh nên trẻ và người chăm trẻ cần thực hiện tốt các biện pháp sau:
- Thường xuyên rửa tay bằng xà phòng dưới vòi nước chảy, nhất là trước và sau khi nấu ăn, trước khi ăn và sau khi đi vệ sinh. Nếu có chăm sóc trẻ thì cần lưu ý rửa tay sau mỗi lần thay tã, làm vệ sinh cho trẻ.
- Vệ sinh các dụng cụ, vật dụng, đồ chơi, sàn nhà bằng nước và xà phòng, rồi khử khuẩn bằng cloramin B [có thể mua tại nhà thuốc].
- Đeo khẩu trang mũi miệng khi hắt hơi hoặc ho.
- Ăn chín, uống sôi và khử khuẩn môi trường có trẻ bị bệnh và môi trường xung quanh.
- Cách ly người bệnh tại nhà cho đến khi khỏi bệnh [thường ít nhất là 7 - 10 ngày].
Cần lưu ý với các bà mẹ là bệnh tay chân miệng ban đầu có thể chỉ sốt nhẹ, ho khan, nổi ban... giống như các nhiễm vi rút thông thường khác nhưng sau đó một số ít sẽ nguy kịch nhanh. Do đó, khi thấy có bất cứ bất thường nào dù đang mùa dịch hay không cũng nên đưa trẻ đi khám tại cơ sở y tế gần nhất để được khám, chẩn đoán và điều trị theo hướng dẫn của bác sĩ./.
Hoàng Nga [tổng hợp]