Việt nam là một trong những nước có sự tổn thất về sản lượng nông sản thuộc hàng cao nhất Châu Á, chiếm từ 9 – 30% tùy vào khu vực và mùa vụ. Nhất là trong thời điểm nông sản khó xuất khẩu do ảnh hưởng từ dịch Covid thì vấn đề bảo quản nông sản là một thách thức lớn đối với người dân. Trong bài viết này chúng tôi sẽ hướng dẫn bà con bảo quản nông sản giúp tăng được thời gian bảo quản, giảm thiểu thiệt hại do nông sản hư hỏng.
1. Phương pháp bảo quản kín
Việc này giúp các loại nông sản được giữ ở trạng thái tránh tiếp xúc với oxy tối đa. Trong không khí chứa hàm lượng oxy lên đến 20%. Khí oxy khi tiếp xúc nhiều với nông sản sẽ gây oxy hóa và làm hư nông sản. Bảo quản kín cũng có thể hiểu là cách loại bỏ khí oxy trong môi trường bảo quản.
Có 2 cách loại bỏ không khí và hơi ẩm :
- Phương pháp thường thấy nhất chính là sử dụng gói hút ẩm [ thành phần hạt silicagel] khi đóng gói nông sản chế biến.
- Ngoài ra một số sản phẩm sử dụng phương pháp hút chân không để loại bỏ oxy và khí ẩm. Phương pháp bảo quản kín giúp hạn chế sự phát triển của các loại khuẩn hại và sinh vật như nấm,…
2.Bảo quản nông sản bằng phương pháp giữ lạnh
Phương pháp này có lẽ không xa lạ với người dân, phương pháp giữ lạnh là dùng nhiệt độ để ức chế quá trình chín của nông sản, từ đó giúp nông sản được bảo quản lâu hơn. Ngoài ra phương pháp này còn hạn chế hư hỏng trong quá trình lưu kho và vận chuyển.
Đối với mỗi loại nông sản khoảng nhiệt độ bảo quản sẽ khác nhau.
Bảo quản ở nhiệt độ từ -10 độ C đến -30 độ C các vi khuẩn và sinh vật sẽ bị bất hoạt hoàn toàn.
Nhược điểm của phương pháp bảo quản lạnh :
- Chi phí cao, đòi hỏi người vận hành phải có chuyên môn.
- Màu sắc và hương vị dễ bị ảnh hưởng mất đi sự tự nhiên bởi nhiệt độ.
- Nông sản dễ bị mềm thâm và dễ hư hỏng nếu thu hoạch không đúng phương pháp và nhiệt độ không đúng.
3. Bảo quản nông sản bằng phương pháp hút khí Ethylene
Ethylene có đặc tích kích thích sinh trưởng của các tế bào thực vật do đó có tác dụng làm tăng trưởng về kích thước cây trồng, kích thích sự ra hoa ở các loại cây ăn quả.
Một đặc tính quan trọng của khí ethylene là tác dụng kích thích quá trình chín của các loại quả có hô hấp đột biến [climacteric] hay còn gọi là các loại quả có quá trình chín sau thu hoạch, nghĩa là kể cả khi quả đã được thu hoạch thì quá trình chín của chúng vẫn được duy trì như chuối, xoài, đu đủ, hồng, cà chua… Lượng khí Ethylene được sinh ra tự nhiên bởi nông sản.
Khi sử dụng túi hút khí Ethylene sẽ làm tăng thời gian bảo quản nông sản.
Có thể sử dụng gói hút ẩm hạt silicagel để trong túi đựng thực phẩm hoặc lắp đặt hệ thống máy lọc khí Ethylene để loại bỏ khí ethylen sinh ra từ quá trình hô hấp của nông sản .
4. Bảo quản bằng túi AGROMAP điều chỉnh khí quyển
Hiện nay trên thị trường có nhiều loại túi kháng khuẩn giúp tăng thời hạn bảo quản của nông sản như túi AGROMAP,…giúp tăng thời gian bảo quản đến hơn 3 lần mà không làm thay đổi màu sắc cũng như hương vị nông sản.
5. Bảo quản bằng dung dịch nano bạc
Với sự phát triển của khoa học, ngày nay các loại thuốc bảo quản đang được sử dụng rộng rãi. Tuy nhiên mức độ độc hại lại cao và để lại dư lượng ảnh hưởng đến sức khỏe người tiêu dùng. Các nghiên cứu được thực hiện nhằm tìm kiếm một loại chế phẩm an toàn hơn, thay thế cho các sản phẩm hóa học hiện tại. Trong đó nano bạc là một ứng cử tìm năng với sự an toàn và mức độ hiệu quả cao.
Trong nhiều nghiên cứu chỉ ra rằng nano bạc giúp tăng thời gian bảo quản của nông sản lên hơn 2 tháng so với nông sản không được xử lý bằng nano bạc.
Cụ thể, nông sản sau khi thu hoạch và làm sạch được ngâm trong dung dịch nano bạc 5 ppm trong thời gian 15 phút hoặc phun trực tiếp lên nông sản. Mục đích của ngâm hoặc phun nano bạc là loại bỏ các loại khuẩn, nấm hại từ đó hạn chế được nấm mốc, sâu bệnh và tăng thời gian bảo quản.
Nguồn: AGROVNI tổng hợp
Từ xưa đến nay, việc bảo quản nông sản gồm lúa, ngô, khoai, sắn… sau thu hoạch luôn là một trong những công đoạn quan trọng để tránh ảnh hưởng đến chất lượng của các loại sản phẩm. Tùy vào điều kiện, thời tiết của từng địa phương, người dân có những cách bảo quản khác nhau. Tuy nhiên, hầu hết vẫn là bảo quản theo phương thức truyền thống.
Chị Tá Sơn Minh [xã Vân Tùng, huyện Ngân Sơn, tỉnh Bắc Kạn] chia sẻ: Do đặc thù về thổ nhưỡng, khí hậu nên Vân Tùng có lợi thế về trồng các loại cây lương thực như lúa, ngô. Đây cũng là hai cây lương thực chủ lực trên địa bàn xã.
Việc trồng các loại cây lương thực này ngoài việc cung cấp lương thực phục vụ bà con Nhân dân tại địa phương thì còn được dùng để chế biến thức ăn chăn nuôi. Do đó, sau khi thu hoạch về, người dân đã phơi nông sản dưới ánh nắng mặt trời đến khi khô hoàn toàn rồi cất vào kho để bảo quản, dùng dần.
Theo chị Tá Sơn Minh, việc phơi và bảo quản thóc đúng cách, đúng kỹ thuật chính là một trong những biện pháp giúp tăng năng suất đối với bà con nông dân vì thực tế mức hao hụt sau khi thu hoạch của lúa thường chiếm tới 15 đến 20%.
Để làm khô thóc theo có thể dùng nhiều cách như phơi dưới thời tiết nắng, phơi trong bóng mát, phơi trên nền xi măng, trên những tấm bạt, sân gạch… Đây chính là những phương pháp truyền thống, được hầu hết bà con nông dân sử dụng. Với cách phơi này nó có một số nhược điểm như phụ thuộc vào điều kiện thời tiết, điều kiện sân bãi, khi tiến hành xay xát để sử dụng thì tỉ lệ hư hao nhiều và chất lượng gạo lại không được cao.
| Thu hoạch lúa mùa trên địa bàn huyện Ngân Sơn, Bắc Kạn |
“Mục đích của việc bảo quản là để giúp cho hạt thóc luôn được đảm bảo, thóc không bị ẩm ướt, không bị mốc, bị men, các loại côn trùng, chuột vào phá. Dụng cụ bảo quản thích hợp là chum, vại, bồ, hòm, thùng phuy, cót quây… có nắp đậy kín. Cách này thường được các hộ gia đình áp dụng với số lượng nhỏ. Thóc sau khi được phơi khô đến độ thủy phần an toàn [khoảng 11-13%], quạt sạch để loại bỏ tạp chất, sâu mọt và chuyển vào các dụng cụ bảo quản đã được làm sạch, khô ráo để tồn trữ, dùng dần. Nếu được đậy kín, để nơi khô ráo, thoáng mát có thể bảo quản được 4-5 năm mà chất lượng hạt gạo vẫn đảm bảo, tỷ lệ hao hụt không đáng kể”, chị Minh nhấn mạnh.
Ứng dụng công nghệ để nâng cao giá trị nông sản
Cũng là địa phương có diện tích sản xuất lúa thương phẩm lớn, hằng năm, trên diện tích khoảng 9.000 ha, sản lượng lúa của huyện Yên Định [Thanh Hóa] đạt khoảng 55.000 tấn. Do đó, để nâng cao giá trị sản xuất lúa gạo, UBND huyện Yên Định đã khuyến khích, hỗ trợ các hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp và doanh nghiệp trên địa bàn đầu tư máy sấy lúa để bảo đảm chất lượng hạt gạo.
Ông Nguyễn Văn Hiếu, Trưởng Phòng Nông nghiệp và Phát triển nông thôn huyện Yên Định, cho biết: Trước đây hầu hết lúa sau thu hoạch trên địa bàn huyện đều được sơ chế theo hình thức thủ công và chủ yếu là phơi khô trên nền gạch, hình thức này phụ thuộc hoàn toàn vào thời tiết, nên nếu thu hoạch gặp mưa kéo dài, lúa dễ bị mọc mầm hoặc mốc, ảnh hưởng đến chất lượng sản phẩm, tỷ lệ hao hụt bình quân khoảng 11 - 13%.
Vì vậy, để chủ động trong việc sơ chế, bảo quản, nhằm hạn chế tổn thất, nâng cao chất lượng cho các loại nông sản, từ năm 2016, UBND huyện đã cân đối nguồn kinh phí từ các chương trình hỗ trợ 3 hợp tác xã, 1 doanh nghiệp đầu tư lắp đặt máy sấy nông sản. Đến nay, toàn huyện hiện đã có 9 máy sấy các loại nông sản và chất lượng sản phẩm được nâng lên đáng kể.
| Bà con nông dân thu hoạch nông sản |
Để giải bài toán khó cho việc giảm tổn thất nông sản sau thu hoạch, Sở Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã quy hoạch các vùng sản xuất hàng hóa tập trung nhằm tạo nguồn nguyên liệu đủ lớn cho công nghiệp chế biến; Hỗ trợ nông dân tiếp cận các chính sách ưu đãi từ vốn để đầu tư công nghệ chế biến, bảo quản nông sản và đẩy mạnh các mô hình liên kết sản xuất - tiêu thụ nông sản giữa doanh nghiệp và nông dân...
Thời gian qua, không chỉ các doanh nghiệp mà các hợp tác xã, cơ sở sản xuất nhỏ cũng đã quan tâm đầu tư thiết bị chế biến hiện đại từ khâu thu hoạch, bảo quản, áp dụng các công nghệ tiên tiến để nâng cao giá trị nông sản. Tiêu biểu, như: Hợp tác xã dịch vụ nông nghiệp Hưng Thịnh, xã Thúy Sơn [Ngọc Lặc, Thanh Hóa], đầu tư 1 tỷ đồng để lắp đặt hệ thống máy sấy thăng hoa sản xuất bột và trà rau má túi lọc; Hợp tác xã sản xuất nông nghiệp Thành Công [Như Xuân, Thanh Hóa], đầu tư hệ thống nhà lạnh, công suất 20 tấn để bảo quản sản phẩm cây ăn quả...
Được biết, để đẩy mạnh sơ chế, bảo quản nông sản sau thu hoạch trên địa bàn, Liên minh Hợp tác xã tỉnh đã phối hợp với ngành nông nghiệp, rà soát và cân đối nguồn kinh phí hỗ trợ 5 hợp tác xã xây dựng nhà xưởng sơ chế, kho lạnh, tổng kinh phí hơn 1,5 tỷ đồng.
Đồng thời, các địa phương lồng ghép kinh phí từ các chương trình, dự án để hỗ trợ các hợp tác xã, doanh nghiệp đầu tư hệ thống sơ chế. Đây được xem là động lực để các doanh nghiệp, hợp tác xã thúc đẩy công tác sơ chế, bảo quản nông sản sau thu hoạch; Góp phần nâng cao giá trị kinh tế, cải thiện đời sống Nhân dân.