Chăm sóc người bệnh ung thư tuyến giáp điều trị bằng I-131
CNĐD. Nguyễn Thị Hạnh
Trung tâm Y học hạt nhân và Ung bướu - Bệnh viện Bạch Mai
I.Đại cương
Ung thư tuyến giáp là loại ung thư phổ biến nhất của các tuyến nội tiết.Tỷ lệmắc ung thư tuyến giáp có xu hướng ngày càng gia tăng.Ung thư tuyến giápthểbiệt hóa[chiếm 80%] bao gồm:thể nhú, thể nang,thểhỗnhợp nhú nangvàung thư tuyến giáp không biệt hóagồm:thể tủy, thể thoái biến, ung thư tổ chức liên kết, lymphoma.
Tại các cơ sở Y học hạt nhân ở nước ta đồng vị phóng xạ được sử dụng nhiều nhất để điều trị là iốt phóng xạ [I-131]. I-131 có thời gian bán rã vật lý [T1/2] là 8,04 ngày, phát tia gamma [g] với mức năng lượng chủ yếu là 360 kev và tia bêta [b] với mức năng lượng chủ yếu là 610 keV. Tia gamma của I-131 có quãng chạy trong tổ chức lớn thường dùng để ghi đo chẩn đoán. Tia bêta có quãng chạy trong mô mềm một vài mm được dùng trong điều trị bệnh.
Tế bào ung thư tuyến giáp thể biệt hóa cũng có khả năng bắt giữ và tập trung I-131, chính vì vậy việc sử dụng một liều I-131 đủ cao có thể tiêu diệt được tế bào và tổ chức ung thư tại chỗ hoặc di căn. Điều trịungthư tuyến giáp thể biệt hóa bằng phương pháp phối hợp: phẫu thuật cắt bỏ tuyến giáp toàn phần, sau đó dùng I-131 huỷ nốt mô tuyến giáp còn lại, diệt các ổ ung thư di căn và dùng hormon tuyến giáp thay thếđể người bệnh về bình giápđã mang lại kết quả tốt đẹp, tỷ lệ sống sau 5 năm đã đạt tới 95%.
II. Chăm sóc người bệnh ung thư tuyến giáp điều trị bằngI-131
2.1.Nhận định người bệnh
Thăm hỏi người bệnh
- Tiền sử gia đình:có ai mắcbệnh tuyếngiápkhông.
- Người bệnh sau phẫu thuật tuyến giáp:
+ Có bị khàn tiếng, nuốt vướng, nuốt khó không.
+ Vết mổ tuyến giáp có sưng, đau không.
+ Có bị co quắp, tê các đầu chi không.
+ Có dùng hormon tuyến giáp không, nếu dùng thì trong thời gian bao lâu.
+ Có tăng cân sau phẫu thuật không.
Quan sátngười bệnh
- Toàn trạng: gầy sút hay tăng cân bất thường.
- Tinh thần: nhanh nhẹn hay chậm chạp
- Vết mổ tuyến giáp: có sưng nề, chảy dịch hay đã khô, màu sắc vết mổ
Thăm khám người bệnh
- Đo dấu hiệu sinh tồn, mạch và huyết áp.
- Tham khảo hồ sơ bệnh án: lưu ý đến các chỉ số T3, T4, FT3, FT4, TSH, siêu âm tuyến giáp, hạch cổ, xạ hình tuyến giáp.
2.2. Lập kế hoạch chăm sóc người bệnh
- Truyền thông, giáo dục sức khỏecho người bệnh.
- Chăm sóc cơ bản.
- Quy trình điều trị.
- Theo dõi người bệnh sau khi nhận liều điều trị I-131.
- Quản lý người bệnh sau khi ra viện.
2.1. Truyền thông, giáo dục sức khỏecho người bệnh
- Giải thích cho người bệnh và người nhà hiểu được điều trị bằng I-131 cho bệnh ung thư tuyến giáp có tỷ lệ khỏi bệnh cao [kể cả ở bệnh ở giai đoạn muộn].
- Thời gian điều trị tại bệnh viện ngắn.
- Là phương pháp điều trị an toàn cao, rất ít tác dụng phụ, không ảnh hưởng tới chất lượng cuộc sống và khả năng sinh đẻ của người bệnh sau khi điều trị.
2.2. Chăm sóc cơ bản
- Tạo môi trường yên tĩnh và thoải mái cho người bệnh trong thời gian điều trị.
- Người bệnh được đảm bảochế độ ăn uống đầy đủ dinh dưỡng và hợp lý.
- Có những hoạt động giải trí thích hợp [đọc sách, xem ti vi, nghe nhạc] giúp người bệnh giảm lo lắng và buồn chán do hạn chế hoạt động nếu phải nằm trong phòng cách ly sau khi uống liều điều trị I-131.
- Giải thích cho người bệnh yên tâm trong thời gian nằm phòng cách ly vẫn được đảm bảo y lệnh thuốc cũng như được chăm sóc đầy đủ.
2.3. Thực hiện quy trình điều trị bằng I-131
Trước khi người bệnh nhận liều điều trị I-131:
- Người bệnh phải đảm bảo chắc chắn hiện không có thai, không cho con bú.
- Người bệnhđược giải thích về các mặt lợi hại của việc dùng thuốc I-131 để điều trị bệnh.
- Người bệnh viết giấy cam kết tự nguyện điều trị bằng thuốc phóng xạ.
- Người bệnh không ăn trước điều trị I-131 4 giờđể tăng khả năng hấp thu I-131.
- Cho người bệnh biết những phản ứng phụ có thể xảy ra sau khi uống I-131 như viêm tuyến nước bọt, viêm dạ dày, bàng quang, nếu có người bệnh cần báo ngay cho nhân viên y tế để sử lý kịp thời.
Tiến hành điều trị I-131:
- Điều dưỡng thực hiện các thuốc hỗ trợ [chống nôn, chống sốc] theo y lệnh cho người bệnh 15-20 phút trước khi nhận liều điều trị I-131.
- Điều dưỡng phân liều điều trị I-131 chính xác cho từng người bệnh, không làm rơi rớt, đổ vỡ ra khu vực làm việc và môi trường xung quanh.
- Điều dưỡng cùng kỹ thuật viên đo kiểm tra lại từng liều I-131 trước khi cho người bệnh nhận liều điều trị.
- Điều dưỡng cho người bệnh nhận liều điều trị I-131 bằng đường uống.
+ Liều