Hãy nhớ về một sai lầm bạn đã phạm phải trong quá khứ, lúc ấy bạn cảm thấy thế nào? Và bây giờ thì sao? Bạn có cảm thấy xấu hổ, buồn bã, tự trách hay giận dữ với bản thân hay không?
Giờ hãy thử nghĩ đến nếu người bạn thương [là người thân hay bạn bè] rơi vào tình cảnh tương tự, bạn sẽ nói gì với họ? Dù là gì thì mình đoán chắc bạn sẽ không nói với họ những câu như “Tại sao cậu ngu thế?”, “Mình thật thất vọng về cậu!” hay “Cậu chẳng làm gì ra hồn cả” hoặc “Mày đúng là kẻ thất bại”.
Bạn có nhận thấy sự khác biệt không?
Chúng ta biết rằng mình không nên nói những lời đó với người mình quan tâm vì nó sẽ khiến họ càng cảm thấy tồi tệ hơn. Thế nhưng chúng ta lại có thể dùng những từ ngữ tệ hại nhất để chỉ trích bản thân mình.
Trong thời đại công nghệ thông tin với mạng xã hội phổ biến khắp mọi nơi, khi những hành động, suy nghĩ của một người dễ dàng bị săm soi, mổ xẻ dưới lăng kính hiển vi thì chúng ta càng dễ mất niềm tin vào bản thân mình. Do đó, lòng tự trắc ẩn [self-compasstion] càng trở nên quan trọng đối với sức khỏe tinh thần của chúng ta.
Vậy thì lòng tự trắc ẩn là gì?
Khi bạn có lòng trắc ẩn với người khác, bạn cảm nhận được nỗi đau của họ và điều đó thôi thúc bạn muốn giúp đỡ người đó. Có lòng trắc ẩn cũng có nghĩa bạn dành sự thấu hiểu và tử tế khi thấy người đó gặp thất bại hay đau khổ. Điều này khác hẳn với thương hại, vì bạn nhận ra rằng đau đớn, hối tiếc, khuyết điểm hay thất bại đều là một phần của cuộc đời. Bởi có ai trên thế giới này là hoàn hảo đâu?
Tự trắc ẩn với bản thân cũng tương tự như thế. Khi bạn gặp trắc trở hay có chuyện gì đó xảy ra không như ý muốn, thay vì chỉ trích thì hãy chấp nhận đó là một phần trải nghiệm của cuộc sống, rằng không phải lúc nào mọi thứ cũng thuận lợi cả. Sẽ có lúc bạn vấp phải chướng ngại, và có thể đó là lúc này. Hãy bao dung lấy lỗi lầm của mình như cách bạn làm với người thương khi họ phạm phải sai sót.
Những hiểu lầm xoay quanh lòng tự trắc ẩn
Đọc đến đây có bạn sẽ thắc mắc rằng làm như thế có đồng nghĩa với việc dễ dãi, buông thả hay thương hại bản thân không? Câu trả lời là không. Hoàn toàn ngược lại. Tự trắc ẩn kéo chúng ta ra khỏi những cảm xúc tiêu cực hủy hoại hủy hoại sự tự tin. Nó giúp cho chúng ta có một cái nhìn “công bằng” hơn với bản thân và hướng ta đi về phía trước thay vì đắm chìm trong suy nghĩ “mình thật đáng thương” hay hối tiếc hoặc ân hận. Có vài nghiên cứu đã chỉ ra những người có lòng trắc ẩn tự thân có lối sống lành mạnh hơn như thường tập thể dục, ăn uống điều độ, ít rượu bia và quan tâm đến sức khỏe bản thân nhiều hơn.
Một câu hỏi thường thấy khác khi nói về lòng tự trắc ẩn là liệu đây có phải cái cớ để bao biện khi bản thân mắc phải lỗi lầm hay không. Nhiều người cho rằng nghiêm khắc, chỉ trích bản thân mới khiến chúng ta trở nên tốt hơn. Nghiên cứu đã chỉ ra kết quả hoàn toàn ngược lại. Những người có lòng tự trắc ẩn thường tự nhận trách nhiệm khi bản thân lỡ làm tổn thương người khác và chủ động nhận lỗi. Ngoài ra, lòng tự trắc ẩn còn tăng làm động lực khiến họ sửa chữa lỗi lầm; ví dụ như học hành chăm chỉ hơn sau khi rớt bài thi quan trọng hay bù đắp sai lầm. Mỗi chúng ta đều có cơ chế bảo vệ tâm lý cho riêng mình, và khi đối mặt với những chỉ trích, dù là đến từ bên ngoài hay từ bản thân mình, các cơ chế này sẽ được kích hoạt. Đó có thể là giận dữ, xấu hổ, lảng tránh, hay chối bỏ. Vì thế cho nên tự chỉ trích quá nhiều thường mang đến những kết quả tồi tệ như gia tăng áp lực lên bản thân, lơ là, hay nhấn bản thân vào vòng xoáy cảm xúc tiêu cực. Ngược lại, khi bạn bao dung với những lỗi lầm của mình, bạn sẽ có dũng khí nhìn nhận nó hơn. Tương tự như một môi trường làm việc lành mạnh và hỗ trợ sẽ giúp bạn dễ nhận ra sai lầm và sửa chữa chúng hơn là một môi trường khắc nghiệt và chỉ trích. Và chỉ khi nào bạn có thể nhìn thẳng vào lỗi lầm, bạn mới biết được mình sai ở chỗ nào và nên làm gì để tránh nó. Đó là cốt lõi mà lòng tự trắc ẩn hướng tới.
Làm sao để nuôi dưỡng lòng trắc ẩn tự thân đây? Chúng ta có thể tôi luyện lòng tự trắc ẩn bằng nhiều cách. BMVN xin bật mí là sắp tới chúng mình sẽ có một hoạt động liên quan đến chủ đề này. Các bạn nhớ đón theo dõi trên page nhé!
Chúng ta vẫn thường hay nghe tới những lợi ích to lớn của lòng tự tin [self-confidence], kèm theo là những phương pháp trở nên tự tin hơn. Điều đó không hẳn là thừa, khi tỷ lệ tự sát có xu hướng cao hơn ở những đứa trẻ có lòng tự tôn thấp. Trong công việc và cuộc sống, sự tự tin cũng giúp chúng ta quyết đoán hơn. Các quyết định đó có thể đúng hoặc sai, nhưng việc nắm bắt cơ hội và hành động sớm chắc chắn là tốt hơn so với việc cứ mãi tự ti và không dám làm gì cả.
Tuy nhiên, việc xây dựng lòng tự tin cũng có những mặt trái của nó. Trở nên tự tin quá mức sẽ dẫn đến tự cao và khó tiếp nhận ý kiến đóng góp từ người khác — một điều vô cùng quan trọng trong quá trình tự hoàn thiện bản thân của người trẻ.
Có rất nhiều nguyên nhân dẫn đến việc chúng ta thiếu tự tin, và không phải nguyên nhân nào cũng là chủ quan. Gen đóng vai trò quan trọng trong việc hình thành tính cách, bao gồm sự tự tin của con người, cũng là nhân tố mà chúng ta không thể thay đổi. Thêm vào đó, việc nằm trong nhóm dễ bị phân biệt đối xử, như phụ nữ, người da màu, cộng đồng LGBTQ+,…, cũng khiến họ cảm thấy khó khăn hơn trong việc trở nên tự tin trong cuộc sống.
Tìm hiểu thêm: 5 Bài test tâm lý để biết bạn tự thương mình tới mức nào
Vậy có một hướng đi nào khác để chúng ta có thể phát triển bản thân?
Với tôi thì câu trả lời đó là lòng tự trắc ẩn [self-compassion]. Tự trắc ẩn có nghĩa là đối xử tốt và hiểu rõ bản thân khi đối mặt với những trải nghiệm khó khăn và cảm xúc tiêu cực. Theo giáo sư Kristin Neff, người tiến hành nghiên cứu đầu tiên về vấn đề này vào năm 2000, lòng tự trắc ẩn bao gồm 3 yếu tố:
1. Đối xử tốt với bản thân
Tự trắc ẩn có nghĩa là đối xử tốt và hiểu rõ bản thân khi đối mặt với những trải nghiệm khó khăn và cảm xúc tiêu cực.
Điều này bao gồm việc tự chấp nhận bản thân, kể cả những mặt tốt và chưa tốt, từ đó tự hoàn thiện mình. Con người không phải là một sinh vật hoàn hảo. Chúng ta có thể mắc rất nhiều lỗi lầm trong quá khứ, có thể dở tệ ở đa số các lĩnh vực và chỉ giỏi hơn một chút ở một số ít các lĩnh vực còn lại. Và bạn biết gì không? Điều đó hoàn toàn bình thường.
Theo Kristin Neff, “Không phải lúc nào chúng ta cũng có thể có được, hoặc trở thành chính xác những gì chúng ta muốn. Khi bạn chấp nhận điều này, bạn sẽ vượt qua những cảm xúc tiêu cực với tâm thế bình thản hơn. Nhưng nếu chối bỏ sự thật này, bạn sẽ còn cảm thấy tệ hại, chán nản và căng thẳng hơn nhiều.”
2. Tin rằng bạn không cô đơn trong cuộc cuộc chiến của riêng mình
Ai cũng có những “trận chiến” cá nhân. Có thể bạn là một người đang gặp khó khăn trong việc tự yêu thương cơ thể mình, hoặc bạn là một người trẻ đang mất phương hướng trên con đường sự nghiệp. Ngoài nỗi thất vọng, bạn còn có cảm giác như thể chỉ mỗi bạn làm sai hoặc phải chịu đựng những khó khăn này, và điều đó càng khiến bạn cảm thấy thất bại hơn nữa.
Tuy nhiên, con người vẫn luôn là một sinh vật không hoàn hảo và phải chịu đau khổ theo cách này hay cách khác. Hãy tin rằng bạn không cô đơn. Những gì bạn đã và đang trải qua cũng là trải nghiệm của rất nhiều người khác.
3. Chánh niệm [mindfulness]
Chúng ta không thể chối bỏ những cảm xúc tiêu cực cũng như những khó khăn mà chúng ta đang gặp phải. Theo kinh nghiệm của cá nhân tôi, càng chối bỏ cảm xúc của bản thân, những cảm xúc ấy lại càng trở nên mạnh mẽ. Điều này cũng tương tự như khi bạn đang buồn nhưng có ai đó lại an ủi là “thôi đừng buồn nữa” hoặc “hãy vui lên” vậy.
Đừng chối bỏ cảm xúc tiêu cực. Thay vào đó, hãy chấp nhận chúng mà không phán xét đúng hay sai.
Tuy họ không có ý gì xấu, nhưng cảm xúc con người không phải là một loại công tắc có thể tắt đi bật lại bất kỳ lúc nào. Thay vào đó, chúng ta có thể chấp nhận chúng mà không phán xét là đúng hay sai. Hãy đặt mình vào vị trí một “người quan sát” những cảm xúc và suy nghĩ của mình, thay vì là “người trong cuộc” và cố gắng chống lại nó.
Lợi ích của lòng tự trắc ẩn
Ngày càng có nhiều nghiên cứu chỉ ra ảnh hưởng tích cực của lòng tự trắc ẩn tới sức khỏe tâm lý của con người. Một nghiên cứu với sự tham gia của 46 nữ quản lý tại Brazil chứng minh rằng, lòng tự trắc ẩn đã giúp những người tham gia ít bị căng thẳng và trầm cảm hơn, cũng như đồng cảm hơn với người khác.
Trong một nghiên cứu khác được thực hiện tại Úc với sự tham gia của 2448 trẻ vị thành niên, lòng tự trắc ẩn cũng cho thấy khả năng giảm thiểu những tác hại của việc thiếu tự tin. Những trẻ có sự tự tin thấp cũng ít bị ảnh hưởng tiêu cực về mặt tâm lý hơn nhiều nếu có lòng tự trắc ẩn cao.
Tựu trung, việc thiếu tự tin trong cuộc sống không phải là một điều tốt. Tuy nhiên, những ảnh hưởng tiêu cực của nó có thể được giảm thiểu một cách tối đa nếu bạn rèn cho mình khả năng thấu cảm và lòng trắc ẩn với bản thân. Ngoài ra, đối với những người cảm thấy khó khăn trong việc trở nên tự tin, lòng tự trắc ẩn có thể là một phương thức khác giúp bạn nâng cao sức khỏe tinh thần.
Rèn luyện lòng tự trắc ẩn
Chúng ta luôn cố gắng tử tế, cảm thông và giúp đỡ người khác khi họ đang trải qua khoảng thời gian tồi tệ, đặc biệt là đối với những người chúng ta yêu thương. Thế nhưng, bao nhiêu người trong chúng ta đối xử tốt với bản thân mình tương tự như thế? Bao nhiêu người trong chúng ta xem việc trắc ẩn với bản thân hiển nhiên như đối với người khác?
Đừng quá khắc nghiệt với bản thân. Hãy thử đối xử với bản thân như đối xử với những người mà bạn yêu thương.
Hãy thử từng bước đối xử với chính bản thân như đối xử với những người mà bạn quan tâm. Khi họ làm sai, bạn sẽ phản ứng như thế nào? Sẽ tức giận với tông giọng gay gắt, hay an ủi thật nhẹ nhàng? Sẽ thất vọng vì họ làm sai, hay động viên rằng con người không ai là hoàn hảo?
Ngoài ra, bạn có thể tập thói quen viết nhật ký, ghi lại những khó khăn cũng như cảm xúc tiêu cực của mình. Cảm nhận và đừng phán xét chúng, sau đó hãy thử viết ra những điều mà bạn sẽ nói với người bạn yêu thương trong trường hợp tương tự.
Việc rèn luyện lòng tự trắc ẩn là một quá trình liên tục, vì thế đừng nóng vội muốn trở nên hoàn hảo ngay lập tức. Đừng quá khắc nghiệt với bản thân. Hãy cho phép bản thân mắc sai lầm, học hỏi từ đó, và dần dần bạn sẽ nhận ra sự tiến bộ của mình.