Mơ là điều mà ai cũng từng trải qua trong đời. Giấc mơ đẹp và ác mộng luôn tồn tại trong giấc ngủ của chúng ta. Câu hỏi đằng sau việc vì sao con người lại mơ đã khiến các triết gia và nhà khoa học say mê trong suốt hàng nghìn năm. Sau đây là một số giả thuyết phổ biến để giải thích hiện tượng này.
Mơ phản ánh ẩn ức của ta ở đời thực
Sigmund Freud [cha đẻ của ngành phân tâm học] đã từng đề xuất rằng giấc mơ đại diện cho mong muốn, suy nghĩ và thúc giục thuộc về tiềm thức của mỗi người, đặc biệt là mặt tối thầm kín ở con người.
Theo ông, những bản năng bị đè nén như sự hiếu chiến và ham muốn tình dục luôn chi phối chúng ta. Vì vậy, những ẩn ức vô thức ở đời thực sẽ tìm đường đi vào giấc mơ giúp bạn nhận ra sự tồn tại và giải tỏa nó.
Nhưng nhiều nghiên cứu khác đã nhận định, không nhất thiết phải là suy nghĩ đen tối, mà ức chế trong học tập và công việc cũng sẽ xuất hiện trong giấc mơ. Chẳng hạn, có người mơ thấy mình đã hoàn thành deadlines… cho đến khi mở mắt.
Ngoài ra khuyết thiếu về một số nhu cầu tinh thần còn dẫn đến việc giấc mơ lặp lại [recurring dream]. Những nhu cầu này bao gồm quyền tự chủ, cảm giác có năng lực và mong muốn hòa nhập. Ví dụ, một đứa trẻ bị bố mẹ tạo áp lực lớn trong việc học hành liên tục mơ thấy mình đứng trước phòng thi nhưng chưa học chữ nào.
Mơ giúp chúng ta củng cố trí nhớ
Trong một nghiên cứu tìm đường ra khỏi một mê cung 3D, các nhà khoa học đã khám phá ra rằng những người ngủ và mơ về mê cung sau lần thử đầu làm tốt hơn ở lần thứ hai. Thậm chí, họ có thể nhớ tốt hơn gấp 10 lần so với người thức giữa hai lần thử hoặc ngủ nhưng không mơ về mê cung.
Chúng ta trải qua giấc mơ khi ở REM - giai đoạn cuối cùng và chiếm khoảng 25% chu kỳ giấc ngủ. Đây là lúc mà não bộ hoạt động mạnh nhất và giấc ngủ trong giai đoạn này được chứng minh giúp bạn tăng hiệu suất về tinh thần lẫn thể chất sau khi thức dậy. Nguyên nhân được cho là trong giai đoạn ngủ sâu, liên kết giữa vùng hồi hải mã và vỏ não diễn ra mạnh hơn, hỗ trợ việc truy hồi ký ức sau khi tỉnh dậy.
Mơ giúp loại bỏ suy nghĩ dư thừa
Não bộ của bạn được cấu thành bởi sự liên kết của 10.000 nghìn tỷ neuron được tạo ra qua những gì bạn nghĩ và làm. Việc sản sinh neuron mới liên tục có thể khiến não bộ quá tải.
Vì vậy theo giả thuyết của sinh học thần kinh, não bạn có một cơ chế được gọi là ‘học đảo ngược’ [reverse learning]. Cụ thể khi mơ, vỏ não của bạn sẽ đánh giá các liên kết neuron và loại bỏ những gì không cần thiết. Nếu không có quá trình quên đi, các suy nghĩ “ký sinh” có thể làm gián đoạn suy nghĩ cần thiết và giảm hiệu quả trí nhớ.
Mơ giúp chúng ta giải quyết tình huống ngoài đời thực
Bạn hẳn đã từng trải qua ác mộng và không mấy thích thú với việc này, nhưng chúng không phải lúc nào cũng tệ. Giấc mơ như bị thú dữ săn đuổi hay đánh nhau với ai đó là cách để chúng ta ‘diễn tập bản năng nguyên thủy’ [primitive instinct rehearsal].
Giả thuyết này cho rằng những giấc mơ kiểu “ngàn cân treo sợi tóc” cho phép bạn luyện tập khả năng chiến đấu, giữ cho trực giác sắc bén và đáng tin cậy nếu rủi một ngày nào đó cần đến chúng.
Ngoài ra khi mơ, bạn không bị giới hạn bởi thực tế và lối mòn tư duy thông thường. Lúc này não sẽ dựng nên bức tranh toàn cảnh giúp bạn nắm bắt vấn đề và xây dựng giải pháp mà mình không nghĩ ra khi còn thức. Nhà hóa học Dmitri Ivanovich Mendeleev đã tìm ra cách sắp xếp nguyên tố hóa học lên một bảng sau giấc mơ.
Mơ để chữa lành vết thương tâm lý
Trong giai đoạn REM, các neuron dẫn truyền căng thẳng hoạt động kém hơn, ngay cả khi ta mơ về trải nghiệm đau thương. Vì thế, một số nhà khoa học cho rằng giấc mơ giúp mài mòn ký ức đau đớn để tạo không gian cho việc chữa lành.
Trải nghiệm lại nỗi đau với mức độ căng thẳng thấp hơn trong mơ giúp bạn có cái nhìn rõ ràng và tăng khả năng xử lý chúng một cách lành mạnh. Các nhà khoa học cũng tin rằng có sự tương quan giữa việc khó ngủ và khả năng phục hồi thấp ở các bệnh nhân trầm cảm hoặc rối loạn lo âu sau sang chấn [PTSD].
Kết
Vẫn còn rất nhiều bí ẩn xung quanh giấc mơ mà khoa học vẫn đang tìm lời giải đáp, chẳng hạn như hiện tượng một người gặp lại giấc mơ ở đời thực [déjà rêvé]. Có thể đến một lúc nào đó sự phát triển của khoa học sẽ giúp chúng ta lý giải được toàn bộ bí ẩn của giấc mơ. Nhưng cho đến thời điểm đó thì hãy “cứ mơ đi vì cuộc đời cho phép”.
Những giấc mơ có thể là giải trí, làm phiền, hoặc hết sức kỳ quái. Tất cả chúng ta đều có những giấc mơ khi ngủ, và có thể không nhớ gì về nó vào ngày hôm sau khi tỉnh dậy. Nhưng tại sao chúng ta mơ? Và dù sao thì chúng có ý nghĩa gì? Hãy cùng tìm hiểu qua bài viết dưới đây
Giấc mơ là gì?
Giấc mơ về cơ bản là những câu chuyện và hình ảnh mà tâm trí chúng ta tạo ra trong khi chúng ta ngủ. Nó có thể khiến bạn có cảm giác sống động như đang sống trong đời thực, làm cho bạn cảm thấy vui, buồn, hoặc sợ hãi. Và nó có vẻ khó hiểu hoặc hoàn toàn hợp lý.
Giấc mơ có thể xảy ra bất cứ lúc nào trong khi ngủ. Nhưng bạn có những giấc mơ sống động nhất trong giai đoạn gọi là giấc ngủ REM [rapid eye movement], khi bộ não của bạn hoạt động mạnh nhất. Một số chuyên gia nói rằng chúng ta mơ ít nhất bốn đến sáu lần một đêm.
Những giấc mơ trong sáng
Một giấc mơ sáng suốt là một giấc mơ mà bạn biết bạn đang mơ. Nghiên cứu cho thấy giấc mơ sáng suốt đi kèm với sự tăng cường hoạt động ở các bộ phận của não thường được nghỉ ngơi trong khi ngủ. Những giấc mơ trong sáng [lucid dreaming] là trạng thái não giữa giấc ngủ REM và tỉnh táo.
Một số người mơ mộng sáng suốt có thể ảnh hưởng đến giấc mơ của họ, họ có thể thay đổi diễn biến câu chuyện trong giấc mơ theo suy nghĩ của họ. Đây có thể là một chiến thuật tốt để thoát khỏi những giấc mơ tồi tệ, đặc biệt là trong cơn ác mộng, nhưng nhiều chuyên gia về giấc mơ nói rằng để cho giấc mơ của bạn trôi chảy tự nhiên sẽ tốt hơn.
Ác mộng
Một cơn ác mộng là một giấc mơ xấu. Nó phổ biến ở cả trẻ em và người lớn. Thông thường, nó xảy ra vì:
Căng thẳng, xung đột và sợ hãi
Chấn thương
Vấn đề về cảm xúc
Thuốc hoặc sử dụng thuốc
Bệnh
Nếu bạn có một cơn ác mộng nhất định lặp đi lặp lại, tiềm thức của bạn có thể đang cố nói cho bạn điều gì đó. Hãy lắng nghe nó. Nếu bạn không thể hiểu tại sao bạn lại có những giấc mơ xấu, hãy gặp ngay các chuyên gia tham vấn tâm lý hoặc bác sĩ chăm sóc sức khỏe tâm thần để điều trị. Họ có thể giúp bạn tìm ra điều gì gây ra cơn ác mộng của bạn và cho bạn lời khuyên để giúp bạn thoải mái.
Hãy nhớ rằng dù cơn ác mộng đáng sợ đến mức nào, thì nó không có thật và rất có thể nó xảy ra ngược lại với bạn ngoài đời.
Tại sao chúng ta mơ?
Có nhiều giả thuyết về lý do tại sao chúng ta mơ, nhưng không ai biết chắc chắn. Một số nhà nghiên cứu nói rằng giấc mơ không có mục đích hay ý nghĩa. Những người khác nói rằng chúng ta cần những giấc mơ cho sức khỏe tinh thần, cảm xúc và thể chất của chúng ta.
Các nghiên cứu đã xem xét tầm quan trọng của giấc mơ đối với sức khỏe và hạnh phúc của chúng ta là gì. Trong một nghiên cứu, các nhà nghiên cứu đánh thức mọi người ngay khi họ đang chìm vào giấc ngủ REM. Họ phát hiện ra rằng những người hay mơ khi ngủ thường là do:
Căng thẳng hơn
Sự lo ngại
Phiền muộn
Một thời gian khó tập trung
Thiếu sự phối hợp
Tăng cân
Một xu hướng ảo giác
Nhiều chuyên gia nói rằng giấc mơ tồn tại để:
Giúp giải quyết các vấn đề trong cuộc sống của chúng ta
Kết hợp những kỷ niệm
Xử lý cảm xúc
Nếu bạn đi ngủ với một suy nghĩ rắc rối, bạn có thể nghĩ ra giải pháp khi bạn thức dậy hoặc ít nhất là cảm thấy tốt hơn về tình huống này.
Một số giấc mơ có thể giúp bộ não của chúng ta xử lý suy nghĩ của chúng ta và các sự kiện trong ngày. Những người khác có thể chỉ là kết quả của hoạt động não bình thường và có nghĩa là rất ít, nếu có bất cứ điều gì. Các nhà nghiên cứu vẫn đang cố gắng tìm ra chính xác lý do tại sao chúng ta lại mơ khi ngủ.
Những lý do khiến con người nằm mơ khi đi ngủ
Giấc mơ là những trải nghiệm, ảo tưởng trong trí óc khi ngủ. Hiện tượng mơ xảy ra ở hầu hết tất cả mọi người nhưng không phải ai cũng biết nguyên nhân và cách kiểm soát giấc mơ của mình.
Mặc dù biết được giấc mơ là gì, nhưng các nhà khoa học vẫn không chắc chắn tại sao chúng ta mơ. Theo giáo sư Jason Ellis, chuyên gia về khoa học giấc ngủ tại Đại học Northumbria, giấc mơ là những mô hình thông tin cảm giác diễn ra khi não nghỉ ngơi. Chúng thường chỉ diễn ra khi một người đang trong trạng thái giấc ngủ chuyển động mắt nhanh [REM], đó là khi não hoạt động nhưng cơ thể lại rơi vào tình trạng tê liệt. Và các nhà khoa học vẫn chưa thể lý giải được tại sao chúng ta mơ.
Có một học thuyết cho rằng giấc mơ là để bộ não của chúng ta xử lý thông tin và giúp học cách xử lý các tình huống khó khăn - đây là “thuyết tiến hóa”.
Một học thuyết khác, được gọi là "thuyết củng cố trí nhớ", cho rằng mục đích của những giấc mơ là để giúp một người xử lý những gì họ đã học trong suốt cả ngày.
Cùng hiểu hơn lý do nào khiến chúng ta có giấc mơ đẹp, nhưng đôi khi lại gặp ác mộng kinh hoàng...
1. Lấp đầy mong ước
Vào đầu thế kỷ XX, nhà tâm lý học Sigmund Freud đã có nghiên cứu hành vi mơ của hàng trăm người, qua đó, ông đã đưa ra lý thuyết về việc hiện thực hóa mong muốn chưa đạt được của mỗi người trong giấc mơ. Lý thuyết này đã gây tiếng vang lớn và được coi là một trong những thành quả đầu tiên về nghiên cứu giấc mơ.
Theo đó, giấc mơ không có gì đáng sợ, nó đơn giản chỉ là để hoàn thành những gì bạn mong muốn khi còn thức mà thôi: được đến những nơi chưa bao giờ đến hay nắm tay vui đùa với "người trong mộng" của mình.
Trong giấc mơ, đầu óc của con người không còn bị giới hạn bởi bất kỳ rào cản nào nữa và có thể vượt qua được những giới hạn mà ban ngày chúng ta không thể bước qua nổi.
Lý thuyết này cũng giải thích nguyên nhân của những cơn ác mộng. Đó là giúp giải quyết hoặc xóa khỏi đầu hình ảnh bạn không mong muốn. Sigmund Freud nói rằng, nếu bạn mơ thấy một người thân trong gia đình bị mất, mặc dù đấy không phải là những gì bạn muốn nhưng cũng là một cách để “lấp đầy mong ước” của mình.
Hay như bạn đang có mâu thuẫn nào với người thân, việc xóa bỏ hình ảnh của người đó trong giấc mơ sẽ khiến mọi thứ trở nên dễ dàng hơn với bạn. Bằng cách này, Freud đã giúp rất nhiều bệnh nhân của mình phát hiện và khơi dậy những cảm xúc “ẩn” mà họ chưa thể giải quyết chúng.
2. Quên và nhớ
Khi tìm hiểu về nguyên nhân của những giấc mơ, các nhà khoa học đã đưa ra 2 lý thuyết khá trái ngược nhau. Nhưng thật bất ngờ, khi kết hợp lại, chúng giúp tạo ra một lý thuyết mới khá đầy đủ và bao quát: đó là "quên" và "nhớ".
Lý thuyết "quên" cho rằng, việc chúng ta mơ mỗi đêm là để giúp bộ não thoát khỏi các kết nối không mong muốn đã hình thành trong suốt thời gian chúng ta thức.
Nói một cách đơn giản, giấc mơ giống như một cây chổi, nó sẽ giúp “quét dọn” những thứ vô ích và khiến bộ não có thêm khoảng trống để tiếp tục lưu giữ thông tin. Cơ sở của lý thuyết này chính là việc chúng ta thường không thể nhớ rõ những gì chúng ta đã mơ.
Ngược lại, thuyết "nhớ" nêu ra, giấc mơ sẽ giúp củng cố trí nhớ và những gì ta đã trải qua. Điều này dựa trên một vài nghiên cứu chỉ ra rằng, nếu trong giấc mơ của chúng ta xuất hiện những gì đã học, hoặc đọc được chúng ta sẽ nhớ lâu hơn bình thường.
Ví dụ khá rõ ràng trong trường hợp này đó là khi một người trải qua sự việc vô cùng đau thương thì khi ngủ, họ thường có những giấc mơ khủng khiếp liên quan đến trải nghiệm đó. Việc này sẽ ngày càng hằn sâu vào tâm trí, khiến họ không thể quên đi được. Cách duy nhất để giải quyết chính là uống thuốc an thần, hoặc tìm cách tiếp xúc với người bệnh, giữ cho họ không ngủ càng lâu càng tốt; kể cả khi họ kiệt sức nhằm ngăn chặn việc "nhớ" xảy ra.
3. Cơ chế “giả chết”
Theo các nhà khoa học, giấc mơ là sự tiến hóa của cơ chế “giả chết” ở động vật. Khi gặp nguy hiểm, các loài động vật thường có nhiều cách để tự vệ như xù lông, bỏ chạy, quay lại chiến đấu… và giả chết khiến đối phương không chú ý nữa. Trong giai đoạn này, bộ não hoàn toàn tỉnh táo và hoạt động bình thường cùng với đó là sự tiết ra của chất dopamine - có tác dụng dẫn truyền thần kinh.
Trong khi mơ, con người chúng ta cũng tiết ra chất như vậy. Dưới tác động của chất dopamine, giấc mơ lấp đầy tâm trí chúng ta bằng vô số các kích thích cùng cảm xúc.
Về sau, nhà tâm lý học người Phần Lan - Antti Revonsuo đã “nâng cấp”, bổ sung cho lý thuyết trên. Theo đó, giấc mơ của con người thậm chí còn là sự tiến hóa của cơ chế "giả chết". Ông cho rằng, giấc mơ là sự mô phỏng lại các mối đe dọa, giúp con người học cách "đối phó" mối nguy đó một cách an toàn mà không bị bất kỳ tổn thương về thể xác nào. Nhờ đó, con người sẽ phản ứng tốt và nhanh hơn nếu họ vô tình mơ đến các mối đe dọa vào ban đêm.
4. Tái cấu trúc những quá khứ đau buồn
Chuyên gia nghiên cứu rối loạn giấc ngủ Ernest Hartmann khi nói về lý thuyết đương đại của những giấc mơ cho rằng: bất kỳ một trải nghiệm nào trong giấc mơ cũng gắn liền với cảm xúc.
Nếu gặp phải điều gì đó quá đau buồn và ta không muốn nhớ đến, bộ não sẽ “tái cấu trúc” lại bằng cách áp đặt một trải nghiệm mới thay thế cho trải nghiệm cũ ta trải qua.
Ví dụ như một người đang gặp bế tắc trong công việc thì trong giấc mơ, anh ta sẽ mơ thấy mình đang đi trong một mê cung không có đường ra. Tuy đều mang đến cảm xúc bế tắc nhưng điều này sẽ giúp người đó giảm bớt áp lực với vấn đề của mình.
Càng nhiều vấn đề và cảm xúc, giấc mơ càng nhiều, phức tạp hơn. Như vậy, giấc mơ chỉ đơn thuần là một kết nối được tạo nên để liên kết và tái cấu trúc những cảm xúc của mình. Có thể đây là một sự tiến hóa của tổ tiên chúng ta nhằm đối phó với những chấn thương về mặt tinh thần mà họ không tài nào giải quyết được.
Dù rằng giấc mơ đôi khi rất kỳ lạ nhưng nó cũng có một vai trò quan trọng, ảnh hưởng tới suy nghĩ của chúng ta. Tuy nhiên, vẫn có một điều mà chưa ai giải thích được hoàn toàn, giấc mơ là một sự tiến hóa, hay đơn thuần chỉ là một sự ngẫu nhiên mà thôi.
Cập nhật: 17/04/2020