Khứu giác là một giác quan thường bị đánh giá thấp và nhiều người không nhận ra nó thực sự quan trọng như thế nào cho đến khi nó không hoạt động bình thường.
Khứu giác liên quan đến cảm xúc và trí nhớ, nó cung cấp cho chúng ta hương vị và giúp cảnh báo chúng ta về những mùi nguy hiểm.
Tình trạng không thể ngửi được mùi còn có tên gọi là anosmia. Trong bối cảnh dịch bệnh COVID-19, mất khứu giác, vị giác trở thành vấn đề được quan tâm.
Con người mất khứu giác và vị giác như thế nào?
Theo CDC Hoa Kỳ, rối loạn chức năng khứu giác có thể ảnh hưởng đến 50% –75% người dân ở Hoa Kỳ. Hầu hết thời gian, vị giác cũng bị ảnh hưởng vì khứu giác và vị giác phối hợp với nhau để tạo ra hương vị. Nhiều người thường tự hỏi liệu tôi có thể mất vị giác hoặc khứu giác không? Các nhà khoa học cho biết rằng không có khả năng mất khứu giác mà không nhận thấy sự mất mát hoặc thay đổi vị giác.
Bạn nên làm gì nếu mất khứu giác và vị giác?
Rối loạn chức năng khứu giác là phổ biến và là triệu chứng đầu tiên của nhiễm trùng COVID-19. Do đó, bạn nên tự cách ly và đi xét nghiệm COVID-19 khi có thể. Nó cũng phổ biến trong các bệnh đường hô hấp trên do virus khác, chẳng hạn như cảm lạnh thông thường, nhưng hiếm khi đây là triệu chứng duy nhất hoặc đầu tiên trong những trường hợp đó.
Tại sao COVID-19 ảnh hưởng đến mùi và vị?
Cơ chế mất mùi cơ bản trong COVID-19 vẫn đang được tiếp tục khám phá khi nhiều nghiên cứu đang được thực hiện. Tuy nhiên, một số giả thuyết và quan sát ban đầu có thể giải thích tại sao việc mất khứu giác và vị giác xảy ra nhiều ở bệnh nhân COVID-19 ngay cả khi không có các triệu chứng nghẹt mũi khác như với SARS, cảm lạnh và cúm.
Trong một tỷ lệ nhỏ những người bị nghẹt mũi và chảy nước mũi, sự tắc nghẽn vật lý của mũi với chất nhầy sẽ làm giảm mùi. Tuy nhiên, phần lớn bệnh nhân COVID-19 bị mất khứu giác thường không bị nghẹt mũi hoặc chảy nước mũi, và do đó, các cơ chế khác phải liên quan.
Mặc dù nguyên nhân chính xác của rối loạn chức năng khứu giác vẫn chưa được hiểu hoàn toàn, nhưng nguyên nhân chủ yếu có thể là do tổn thương các tế bào hỗ trợ và hỗ trợ các tế bào thần kinh khứu giác, được gọi là tế bào trung tâm.
Những tế bào này có thể tái tạo từ tế bào gốc, điều này có thể giải thích tại sao khả năng ngửi mùi phục hồi nhanh chóng trong hầu hết các trường hợp.
Nhiều người mắc COVID-19 tự hỏi liệu mất vị giác và khứu giác kéo dài bao lâu? Theo thống kê có khoảng 90% những người bị ảnh hưởng có thể mong đợi sự cải thiện trong vòng bốn tuần. Thật không may, một số sẽ bị mất vĩnh viễn.
COVID-19 không chỉ gây tổn hại đến phổi mà còn ảnh hưởng đến khứu giác và vị giác
Bạn có thể trải nghiệm vị và mùi bất thường không?
Phantosmia là nhận thức về một mùi không tồn tại, giống như chứng đau chân tay giả. Bất kể nguyên nhân mất khứu giác là gì, bệnh nhân đều có thể bị mắc chứng bệnh phantosmia.
Thường thì mùi gây khó chịu, chẳng hạn như mùi khói hoặc mùi thịt thối. Ngoài ra, những mùi dễ chịu thông thường có thể được coi là mùi hôi. Việc mất vị giác và khứu giác có nghĩa là bạn đã bị nhiễm COVID-19 ở mức độ nhẹ, trung bình hoặc nặng? Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng không được dự đoán bằng việc mất khứu giác. Tuy nhiên, anosmia có thể là triệu chứng đầu tiên và duy nhất.
Bạn nên làm gì nếu tình trạng mất vị giác và khứu giác kéo dài?
Câu hỏi có cần điều trị khi bị mất vị giác và khứu giác kéo dài là băn khoăn của nhiều người bệnh sau khi nhiễm COVID-19 có các biểu hiện trên. Theo các nghiên cứu trong hầu hết các trường hợp, rối loạn chức năng khứu giác hồi phục nhanh chóng. Tuy nhiên, nó có thể mất hàng tháng.
Trong một số ít trường hợp, sự phục hồi có thể không hoàn toàn với tình trạng suy giảm chức năng kéo dài. Mặc dù không có phương pháp điều trị đã được chứng minh nào, nhưng việc luyện tập khứu giác được khuyến khích.
Thuốc xịt corticosteroid tại chỗ cũng thường được sử dụng trong điều trị ngắn hạn, nhưng chúng không có khả năng giúp ích ngoài giai đoạn bệnh cấp tính. Rõ ràng, trong khi chưa có nghiên cứu mới, cách "điều trị" tốt nhất là phòng ngừa mắc COVID-19, chẳng hạn như đeo khẩu trang, thực hành giữ khoảng cách an toàn và chủng ngừa COVID-19.
Video bạn cần quan tâm
Chăm sóc bệnh nhân COVID-19
Mất vị giác và khứu giác cấp tính sau nhiễm SARS-CoV-2 là các biểu hiện đặc trưng ảnh hưởng đến 20-85% số người nhiễm. Tuy hai biểu hiện này không ảnh hưởng tới tính mạng của người nhiễm nhưng làm giảm ngon miệng, giảm khả năng cảm nhận mùi vị xung quanh. Từ đó làm người bệnh dễ bị stress do lo lắng vì bị nhiễm SARS-CoV-2 cùng với không còn cảm giác ngon miệng.
Người bệnh chán ăn, có thể dẫn tới tình trạng suy dinh dưỡng, giảm miễn dịch của cơ thể với bệnh. Đây là yếu tố thuận lợi có thể làm cho tình trạng nhiễm SARS-CoV-2 nặng hơn và trở thành bệnh COVID 19 hoặc dễ làm cho người nhiễm xuất hiện các biểu hiện của hậu COVID.
1. Vì sao SARS-CoV-2 lại gây mất vị giác và khứu giác?
Nhiều nhà khoa học đã tập trung nghiên cứu về nguyên nhân khiến người nhiễm SARS-CoV-2 bị mất mùi và vị nhưng vẫn chưa có câu trả lời thỏa đáng.
Người nhiễm SARS-CoV-2 bị mất mùi và vị giác có thể là do biểu hiện ngạt mũi che lấp khe khứu, có thể do cơn bão cytokine cục bộ, tổn thương các trung tâm khứu giác trong não, tổn thương trực tiếp tế bào thần kinh thụ cảm khứu giác [ORN], cũng được gọi là tế bào thần kinh cảm giác khứu giác [OSN], hoặc tế bào trung tâm [SUS].
Cấu tạo cơ quan khứu giác của con người.
Do mối liên hệ chặt chẽ giữa các chức năng khứu giác và vị giác, có thể sự hiện diện đồng thời của rối loạn chức năng khứu giác ảnh hưởng xấu đến khả năng nhận thức vị giác ở bệnh nhân COVID-19. Đồng thời SARS-CoV-2 gây tổn thương trực tiếp đến vị giác và tuyến nước bọt, liên kết với các thụ thể acid sialic và gây viêm.
Những nghiên cứu này đã tìm ra sự tương tác của SARS-CoV-2 với các thụ thể của tế bào thần kinh khứu giác và vị giác làm cho người nhiễm mất cảm nhận mùi và vị. Nhưng những người này lại thường biểu hiện tình trạng nhiễm nhẹ hoặc rất nhẹ vì được hưởng lợi từ các chất bảo vệ thần kinh, chống viêm hoặc khử cực từ hiện tượng gắn kết này.
Châm cứu hoặc điện xung huyệt ấn đường điều trị chứng mất vị giác và khứu giác.
2. Các phương pháp điều trị chứng mất vị giác và khứu giác của người nhiễm SARS-CoV-2
2.1. Các phương pháp không dùng thuốc
- Điều trị tốt biểu hiện ngạt mũi của người nhiễm SARS-CoV-2.
- Châm cứu hoặc điện xung các huyệt: Nghinh hương, ấn đường, toản trúc, tình minh, thừa khấp, lưỡi.
Vị trí các huyệt toản trúc, thừa khấp, tình minh.
2.2. Các thuốc điều trị mất vị giác và khứu giác
Dựa trên các bằng chứng từ các nghiên cứu nói trên, các chất ức chế phosphodiesterase, insulin và corticosteroid có thể điều trị được cảm giác mất mùi và vị do nhiễm SARS-CoV-2.
Các thuốc điều trị mất vị giác và khứu giác ở người nhiễm SARS-CoV-2 đều đang trong quá trình nghiên cứu thử nghiệm, người nhiễm SARS-CoV-2 tuyệt đối không tự ý sử dụng.
- Pentoxifylline [uống hoặc tiêm] là một dẫn xuất methylxanthine tác động lên chức năng khứu giác.
- Caffeine [IIb/B-R]: Là một chất kích thích thần kinh trung ương có thể bằng thuốc hoặc sử dụng mỗi ly cà phê mỗi ngày [trừ những người không uống được cà phê].
Chất caffeine có tác dụng trong điều trị chứng mất vị giác và khứu giác ở người nhiễm SARS-CoV-2.
- Theophylline [IIb/B-NR]: Có liên quan đến nồng độ cAMP và cGMP thấp hơn trong chất nhầy ở mũi và nước bọt. Bệnh nhân dùng theophylline trong 2-8 tháng uống hoặc nhỏ mũi.
- Insulin qua đường mũi [IIa/B-R]: Insulin có thể tham gia vào chức năng khứu giác thông qua các thụ thể trên bề mặt tế bào ngửi, vị giác, có tác dụng bảo vệ thần kinh và có thể tái tạo niêm mạc khứu giác [Fadool và cộng sự, 2011; Lacroix và cộng sự, 2011]. Chức năng của hệ thống khứu giác được đánh giá 30 phút sau khi dùng insulin.
- Statin [IIb/C-EO]: Statin được biết đến là chất ức chế men khử 3-hydroxy-3-methylglutaryl-coenzyme A [HMG-CoA] được sử dụng rộng rãi trong các trường hợp tăng cholesterol máu. Bên cạnh hoạt động làm giảm lipid, chúng có nhiều đặc tính có lợi, bao gồm tác dụng chống viêm, điều hòa miễn dịch và bảo vệ thần kinh [Saee di Saravi et al., 2017]. Những nghiên cứu đều cho thấy tác dụng bảo vệ thần kinh và chống viêm của statin để cải thiện chứng rối loạn chức năng khứu giác [anosmia] liên quan đến COVID-19.
Tác động của thuốc đến các thụ thể tế bào thần kinh khứu giác.
- Minocycline [IIb/C-EO]: Minocycline thuộc nhóm kháng sinh tetracycline được điều trị nhiều loại bệnh nhiễm trùng và có khả năng tác động lên tế bào thần kinh, làm cho minocycline trở thành tác nhân bảo vệ thần kinh, trong đó có tác nhân chống lại rối loạn chức năng khứu giác, bởi minocycline có thể ức chế quá trình chết theo chương trình của các tế bào thần kinh khứu giác và vị giác.
- Kẽm [III/B-R]: Kẽm là một nguyên tố vi lượng đóng góp như một trong những yếu tố tăng trưởng chức năng vị giác và khứu giác, do tham gia vào các yếu tố tăng trưởng kích hoạt các tế bào gốc ở cả vị giác và tế bào biểu mô khứu giác. Có thể nhỏ mũi bằng kẽm sulfat 5% theo chỉ dẫn của bác sĩ.
- Vitamin A qua đường mũi [IIb/C-LD]: Chất chuyển hóa của vitamin A, acid retinoic, tham gia vào các quá trình sinh học khác nhau, bao gồm hình thành phôi hệ khứu giác, tăng trưởng tế bào và biệt hóa. Ngoài ra, acid retinoic có các đặc tính điều hòa miễn dịch có thể cải thiện khả năng bảo vệ và bảo vệ tế bào, chủ yếu của thần kinh khứu giác và vị giác.
- Omega-3 [IIb/B-R]: Là những phần quan trọng của phospholipid màng có tác động đáng kể lên khứu giác và vị giác.
Các thực phẩm chứa nhiều omega 3 giúp điều trị chứng mất vị giác và khứu giác ở người nhiễm SARS-CoV-2.
- Corticosteroid [mometasone: III/B-R; fluticasone: IIa/B-NR; triamcinolone dạng uống: IIa/B-NR]: Có thể chống lại phản ứng viêm cục bộ ở vùng mũi và vị giác do COVID-19 gây ra. Ngoài ra, corticosteroid có thể trực tiếp cải thiện chức năng khứu giác bằng cách điều chỉnh natri-kali adenosine triphosphatase [Na/K-ATPase].
Đa số những bệnh nhân khi nhiễm SARS-CoV-2 bị mất vị giác và khứu giác đều bị nhẹ và sẽ tự hồi phục sau một thời gian ngắn. Những trường hợp bị kéo dài người bệnh nên đến gặp bác sĩ tai mũi họng để được tư vấn điều trị đúng, tuyệt đối không tự ý điều trị, tự ý dùng thuốc vì có thể gặp nhiều bất lợi cho sức khỏe của chính mình.
Xem thêm video đang được quan tâm:
Khi tiêm mũi 3 vaccine phòng COVID-19 cần lưu ý điều gì?
PGS.TS.BS. Phạm Thị Bích Đào
Bộ môn Tai Mũi Họng, Trường Đại học Y Hà Nội