Trường hợp người vợ do thường xuyên bị chồng đánh đập, hành hạ, trong một lần bị đánh đã thiếu kiềm chế đã dùng dao đâm chết chồng thì có bị coi là phạm tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh không?
- Luật gia Nguyễn Thị Phương Anh - trả lời: Theo thông tin anh [chị] nêu, người vợ trong tình huống trên có thể bị coi là phạm tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh quy định tại Điều 95 theo quy định tại Điều 93 Bộ luật hình sự năm 1999, đã được sửa đổi, bổ sung năm 2009 [BLHS] - Tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh: “… giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân đối với người đó hoặc đối với người thân thích của người đó…”. Bởi theo quy định trên thì: Hành vi giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh là tình trạng người phạm tội không hoàn toàn tự chủ, tự kiềm chế được hành vi phạm tội của mình, không còn nhận thức đầy đủ về hành vi của mình như lúc bình thường, nhưng chưa mất hẳn khả năng nhận thức. Khi đó họ mất khả năng tự chủ và không thấy hết được tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội về hành vi của mình. Người phạm tội thực hiện hành vi giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh là do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân gây ra đối với người phạm tội hoặc đối với thân nhân của người phạm tội. Hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân có thể là những hành vi tức thời hoặc cũng có thể là một chuỗi hành vi khác nhau lặp lại nhiều lần trong thời gian dài tác động đến người phạm tội, đến một thời điểm nào đó gây cho người phạm tội rơi vào trạng thái tinh thần bị kích động mạnh dẫn đến người phạm tội có hành vi trái pháp luật với nạn nhân. Hành vi trái pháp luật ở đây có thể cấu thành tội phạm hoặc chưa đến mức cấu thành tội phạm. Chỉ có thể định tội giết người trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh khi có hậu quả chết người xảy ra. Nghị quyết số 04/HĐTP ngày 29.11.1986 của HĐTP TANDTC có hướng dẫn: “Tình trạng tinh thần bị kích động mạnh là tình trạng người phạm tội không hoàn toàn tự chủ, tự kiềm chế được hành vi phạm tội của mình. Nói chung, sự kích động mạnh đó phải là tức thời do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân gây nên sự phản ứng dẫn tới hành vi giết người. Nhưng cá biệt có trường hợp do hành vi trái pháp luật của nạn nhân có tính chất đè nén, áp bức tương đối nặng nề, lặp đi lặp lại, sự kích động đó đã âm ỷ, kéo dài, đến thời điểm nào đó hành vi trái pháp luật của nạn nhân lại tiếp diễn làm cho người bị kích động không tự kiềm chế được; nếu tách riêng sự kích động mới này thì không coi là kích động mạnh, nhưng nếu xét cả quá trình phát triển của sự việc, thì lại được coi là mạnh hoặc rất mạnh. Trong trường hợp cá biệt hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân cấu thành tội phạm nhưng là tội phạm ít nghiêm trọng [như tội làm nhục người khác, tội vu khống] thì cũng được coi là giết người trong tình trạng tinh thần bị kích động mạnh…”. Để có thể xác định tinh thần của người phạm tội có bị kích động mạnh hay không và để phân biệt giữa “kích động” với “kích động mạnh”, cần xem xét một cách khác quan, toàn diện các mặt: thời gian, hoàn cảnh, địa điểm, diễn biến, nguyên nhân sâu xa và trực tiếp của sự việc; mối quan hệ giữa nạn nhân và người phạm tội, trình độ văn hóa, chính trị, tính tình, cá tính của mỗi bên: mức độ nghiêm trọng của hành vi trái pháp luật của nạn nhân, mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân với tình trạng tinh thần bị kích động mạnh của người phạm tội. Lỗi của người phạm tội là lỗi cố ý gián tiếp. Có nghĩa là người phạm tội không còn nhận thức đầy đủ về hành vi của mình, mất khả năng tự chủ và không thấy hết được tính chất và mức độ nguy hiểm cho xã hội về hành vi mà mình gây ra. Người phạm tội trong trường hợp này là người có năng lực trách nhiệm hình sự, đang trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh và từ đủ 16 tuổi trở lên. Người phạm tội có thể bị phạt tù từ 6 tháng đến 3 năm nếu giết một người hoặc có thể bị phạt từ từ 3 năm đến 7 năm nếu giết nhiều người.
Nội dung nêu trên là phần giải đáp, tư vấn của chúng tôi dành cho khách hàng của LawNet. Nếu quý khách còn vướng mắc, vui lòng gửi về Email: nhch@lawnet.vn
Trước hết, vấn đề trạng thái tinh thần bị kích động được hướng dẫn tại điểm b mục 1 Chương 2 Nghị quyết số 04/HĐTP/NQ ngày 29/11/1986 của Hội đồng Thẩm phán TAND tối cao hướng dẫn áp dụng một số quy định trong phần các tội phạm của BLHS, theo đó: “Tình trạng tinh thần bị kích động là tình trạng người phạm tội không hoàn toàn tự chủ, tự kiềm chế được hành vi phạm tội của mình. Nói chung, sự kích động mạnh đó phải là tức thời do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân gây nên sự phản ứng dẫn tới hành vi giết người...”.
Tuy nhiên, tình trạng tinh thần bị kích động mạnh cần được hiểu là tình trạng người không còn nhận thức đầy đủ về hành vi phạm tội của mình như lúc bình thường nhưng chưa mất hẳn khả năng nhận thức [nghĩa là khả năng kiềm chế và điều khiển hành vi của họ vẫn còn, nếu khả năng kiềm chế và điều khiển hành vi của họ bị mất thì rất có thể họ thuộc một trong những trường hợp không có năng lực trách nhiệm hình sự]. Sự kích động mạnh đó phải là tức thời, do hành vi trái pháp luật nghiêm trọng của nạn nhân gây nên sự phản ứng dẫn tới hành vi giết người, cố ý gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe người khác.
Để xác định trường hợp người phạm tội bị kích động về tinh thần do hành vi trái pháp luật của người bị hại gây ra, phải căn cứ vào hành vi trái pháp luật của người bị hại đối với người phạm tội, người thân thích, người khác có quan hệ thân thiết với người phạm tội. Hành vi trái pháp luật của người bị hại phải là nguyên nhân làm cho người phạm tội bị kích động mạnh về tinh thần hoặc trạng thái tinh thần của người phạm tội phải lâm vào tình trạng bị kích động.
Trên thực tế, để xác định một người có bị kích động mạnh về tinh thần hay không là một vấn đề phức tạp, bởi vì trạng thái tâm lý, sự kiềm chế của mỗi người khác nhau. Cùng một sự việc nhưng có người bị kích động mạnh về tinh thần, nhưng cũng có người vẫn bình thản đón nhận. Do vậy trên thực tế có nhiều xử sự khác nhau, tùy trường hợp và tùy từng cá nhân người phạm tội.
Trường hợp tác giả Vàng Văn Vương đưa ra có thể thấy sự việc xảy ra hoàn toàn do lỗi của người bị hại, X đã có hành vi vô cớ tát vào mặt M khiến M bị đau, X còn chửi bới, xúc phạm M và N sau đó bảo T chạy về lấy dao trèo cổng vào đe dọa thách thức M, N. Hành vi của X là hành vi trái pháp luật nghiêm trọng, có tính chất côn đồ hung hãn, uy hiếp trực tiếp đến tính mạng, sức khỏe của M, N và nhiều sinh viên khác. Đồng thời gây bức xúc, kích động mạnh về tinh thần cho người phạm tội.
Xem xét một cách toàn diện các tình tiết của vụ án, quá trình diễn biến của sự việc, nghề nghiệp [M, N và 14 đối tượng còn lại đều đang là sinh viên], trình độ văn hóa, hoàn cảnh, quan hệ giữa người phạm tội với nạn nhân... tác giả cho rằng nên truy tố M về tội "Cố ý gây thương tích trong trạng thái tinh thần bị kích động mạnh" theo điểm b khoản 2 Điều 135 BLHS 2015 , vì hành vi của M là nguyên nhân trực tiếp gây ra cái chết cho bị hại. Còn đối với 14 đối tượng còn lại, do bị hại đã chết, không xác định được tỷ lệ từng tổn thương trên cơ thể nên không đủ căn cứ xem xét trách nhiệm hình sự về tội Cố ý gây thương tích, chuyển hồ sơ cho cơ quan có thẩm quyền xử phạt hành chính.