Cách học môn Khoa học tự nhiên lớp 6

Nhận phần khó về mình

Chương trình môn Khoa học tự nhiên bao gồm các chủ đề: Chất và sự biến đổi của chất, Vật sống, Năng lượng và sự biến đổi, Trái Đất và bầu trời. Các chủ đề được sắp xếp chủ yếu theo logic tuyến tính, có kết hợp ở mức độ nhất định với cấu trúc đồng tâm, đồng thời có một số chủ đề liên môn, tích hợp nhằm hình thành các nguyên lý, quy luật chung của thế giới tự nhiên. Môn học này gồm 3 phân môn: Vật lý, Hóa, học, Sinh học; trong khi đó hầu hết các trường chưa có giáo viên có thể đảm nhiệm được cả 3 phân môn này.

Thực tế triển khai của các nhà trường cho thấy, có trường đã bố trí dạy học nối tiếp, bảo đảm theo đúng mạch các chủ đề, logic của chương trình. Nhưng cũng không ít trường đang triển khai môn Khoa học tự nhiên theo cách dạy song song 3 phân môn. Sắp xếp thời khoa biểu dạy song song sẽ dễ dàng và nhà trường không phải dụng công nhiều, nhưng lại khó cho học trò trong tiếp thu kiến thức, vì các em không được học theo trình tự của chương trình, sách giáo khoa.

An Giang là một trong những địa phương đã bố trí được hầu hết các trường THCS dạy môn Khoa học tự nhiên theo đúng logic chương trình. Theo ông Trần Tuấn Khanh, Phó Giám đốc Sở GD&ĐT, Sở GD&ĐT đã ban hành văn bản triển khai đến các trường ngay sau khi nhận được hướng dẫn của Bộ GD&ĐT; kết hợp với lồng ghép trong tập huấn chuyên môn cho giáo viên, nên cán bộ quản lý, giáo viên cơ bản nắm được tinh thần chỉ đạo của Bộ.

Ngoài ra, khi tổ chức thực dạy, sở GD&ĐT kiểm tra việc thực hiện gián tiếp thông qua kế hoạch dạy học của tổ bộ môn, thời khoá biểu nhà trường, kịp thời phát hiện việc bố trí chưa hợp lý, tìm hiểu nguyên nhân, từ đó chuyên viên phụ trách tư vấn cho các trường kịp thời điều chỉnh.

“Những trường hợp bất khả kháng như trường chỉ có 1 giáo viên/môn, tinh thần chỉ đạo của sở GD&ĐT là linh hoạt ưu tiên bố trí giáo viên giảng dạy cho lớp 6 và lớp 9; thầy cô nhận phần khó về mình, tạo thuận lợi nhất có thể cho học sinh” - ông Trần Tuấn Khanh chia sẻ.

Tại Hà Nội, Long Biên là quận đã bố trí được 100% các trường THCS dạy môn Khoa học tự nhiên theo đúng trình tự chương trình, sách giáo khoa về logic kiến thức. Tuy nhiên, còn không ít trường trên địa bàn Hà Nội chưa thực hiện được theo phương án này.

Ông Phạm Xuân Tiến, Phó Giám đốc Sở GD&ĐT Hà Nội, cho  biết: Dạy song song cùng lúc 3 phân môn, xếp thời khóa biểu, sắp xếp đội ngũ không khó khăn, nhưng sẽ khó cho học trò. Các chủ đề được thiết kế trong chương trình có tính logic, nên dạy cùng lúc 3 chủ đề sẽ mất đi tính logic đó. “Chúng ta phải nhận phần khó về mình” - ông Phạm Xuân Tiến nhấn mạnh.

Mới đây, trong hội nghị trao đổi riêng về dạy học môn Khoa học tự nhiên của Sở GD&ĐT Hà Nội, đại diện Phòng GD&ĐT Đan Phượng cho biết, cơ bản các trường THCS vẫn dạy song song. Lý do được đưa ra là phần lớn trường quy mô nhỏ, số giáo viên Vật lý, Hóa học, Sinh học không nhiều; thậm chí có trường chỉ có 1 giáo viên Vật lý, 1 giáo viên Hóa học, 2 giáo viên Sinh học, nên khi sắp xếp dạy môn Khoa học tự nhiên theo định hướng của Bộ GD&ĐT gặp khó khăn.

Tương tự, huyện Chương Mỹ cũng có khoảng 2/37 trường THCS sắp xếp được dạy học theo chủ đề, còn lại là dạy song song với môn Khoa học tự nhiên. Học sinh đang sử dụng 2-3 quyển vở để ghi chép, nên nhận thức chưa coi đây là 1 môn học. Phòng GD&ĐT Đông Anh thông tin chưa có trường nào trên địa bàn triển khai dạy môn Khoa học tự nhiên theo logic chương trình, trình tự các chủ đề mà đều dạy song song…

Kế hoạch giáo dục, thời khóa biểu: Tránh “ăn đong” theo tuần, tháng

Cho rằng, dạy học môn Khoa học tự nhiên, khó khăn của các trường hiện nay là ở xếp thời khóa biểu, theo PGS.TS Nguyễn Xuân Thành, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Trung học [Bộ GD&ĐT], nhiều trường vẫn dùng tư duy xếp thời khóa biểu như cũ, các môn dàn đều cho đủ số tiết trong tuần mà chưa linh hoạt.

Công văn số 5512/BGDĐT-GDTrH về xây dựng và tổ chức thực hiện kế hoạch giáo dục của nhà trường nêu rõ: Các trường chủ động bố trí thời gian thực hiện chương trình bảo đảm tính khoa học, sư phạm, không gây áp lực đối với học sinh, không bắt buộc phải dạy môn học ở tất cả tuần, không bắt buộc phải chia đều số tiết/tuần để sử dụng hiệu quả cơ sở vật chất và đội ngũ giáo viên, nhân viên của nhà trường.

Như vậy, mỗi trường có thể bố trí thời khóa biểu cho giáo viên dạy môn Khoa học tự nhiên lớp 6 trước, rồi từ đó xếp thời khóa biểu cho các lớp khối 7, 8, 9 sẽ thuận lợi hơn. Số tiết ở lớp khối 7, 8, thậm chí là cả khối 9 có thể điều chỉnh cho phù hợp với kế hoạch giáo dục của nhà trường, bảo đảm cân đối về nội dung dạy học theo từng học kỳ.

“Từ năm 2013 đến nay, Bộ GD&ĐT kiên trì việc giao quyền tự chủ cho nhà trường. Nhà trường xây dựng kế hoạch giáo dục, báo cáo Sở/phòng GD&ĐT kiểm tra, quản lý dựa trên kế hoạch đó; không phải Sở/phòng GD&ĐT phê duyệt kế hoạch giáo dục nhà trường. Việc giao quyền tự chủ cho nhà trường được luật hóa và đưa vào toàn bộ hệ thống văn bản pháp luật.

Sở/phòng GD&ĐT cũng không kiểm tra theo kiểu như trước đây, phân phối chương trình “đồng phục” từ sở áp xuống phòng, rồi từ phòng áp xuống trường. Kế hoạch giáo dục do nhà trường chuẩn bị, tổ chức, bảo đảm tính khoa học, sư phạm, làm sao đáp ứng được yêu cầu thực hiện chương trình, phù hợp nhất đối với điều kiện thực tế của trường về đội ngũ nhà giáo, cơ sở vật chất, thiết bị dạy học.

Ngoài ra, đã xây dựng kế hoạch giáo dục nên cho cả 1 năm học và việc sắp xếp thời khóa biểu cơ bản phải sắp xếp cho từng kỳ, tránh “ăn đong” theo tuần, tháng. Trong quá trình thực hiện, tất nhiên có chỗ phải điều chỉnh, nhưng là điều chỉnh đó là nhỏ, không ảnh hưởng đến toàn bộ kế hoạch chung trong cả học kì, năm học” - PGS Nguyễn Xuân Thành nhấn mạnh.

Về kiểm tra, đánh giá môn Khoa học tự nhiên, PGS Nguyễn Xuân Thành lưu ý, Bộ GD&ĐT đã quy định rõ: Với kiểm tra đánh giá thường xuyên, thầy cô phụ trách nội dung, mạch kiến thức nào thì thực hiện kiểm tra, đánh giá thường xuyên ở mạch kiến thức đó. Mỗi học sinh được kiểm tra, đánh giá thường xuyên nhiều lần, nhưng được ghi nhận 4 điểm đánh giá thường xuyên trong mỗi học kỳ phù hợp với tiến trình dạy học. Với kiểm tra, đánh giá định kỳ, số bài hiện còn rất ít, 1 năm học chỉ có 4 bài kiểm tra, thầy cô cần thể hiện đúng tinh thần hợp tác trong dạy học và trong kiểm tra đánh giá để các thành viên của tổ chuyên môn cùng nhau xây dựng ma trận đề, cùng ra đề, cùng chấm các bài kiểm tra, bảo đảm thực hiện theo quy định tại Thông tư 22.

Từ năm học này, cả nước đã bắt đầu áp dụng chương trình giáo dục phổ thông 2018. Đặc biệt là lần đầu tiên có sự xuất hiện của môn Khoa học tự nhiên ở lớp 6 Trung học cơ sở, môn này được xây dựng trên nền tảng tích hợp 3 môn học là Vật lý, Hóa học và Sinh học trong chương trình cũ.

Thực tế, hiện nay nhiều trường trung học cơ sở vẫn đang phải dạy riêng 3 phân môn trong môn tích hợp giống như đơn môn trước đây, bởi hầu hết các trường chưa có điều kiện cần và đủ để một giáo viên đảm nhiệm dạy toàn bộ môn Khoa học tự nhiên mà vẫn bố trí 2 - 3 giáo viên cùng đảm nhiệm.

Phóng viên Tạp chí điện tử Giáo dục Việt Nam đã trao đổi với cô Đinh Thị Hồng Châm – Phó hiệu trưởng phụ trách chuyên môn Trường Trung học cơ sở Thái Thịnh [Đống Đa, Hà Nội]. Cô Châm cho biết: “Đây là một môn học mới và môn này có sự tích hợp của 3 phân môn Lý, Hóa và Sinh, chính vì vậy ngay từ đầu năm học nhà trường cũng không đủ nhân sự nên đã bố trí dạy theo đơn môn, thực sự ban giám hiệu nhà trường cũng rất trăn trở về vấn đề này.

Sau khi triển khai dạy được một thời gian ngắn mới thấy hướng dạy song song 3 giáo viên dạy 3 môn Lý, Hóa, Sinh như vậy không được ổn, chưa phù hợp với yêu cầu của đổi mới giáo dục. Căn cứ vào điều kiện thực tế của nhà trường, rồi qua các buổi tập huấn chúng tôi nhận thấy phải điều chỉnh phương pháp, hướng sẽ dạy theo bài, các mạch kiến thức đan xen sẽ phù hợp hơn với học sinh, các em tiếp thu kiến thức sẽ hiệu quả hơn.

Tuy nhiên dạy theo phương án này thì cấp quản lý, và các thầy cô lại gặp khó bởi các giáo viên dạy Hóa, Lý và Sinh không chỉ dạy riêng lớp 6, mà còn phải dạy các lớp khác nữa, vậy nên chia nhỏ ra sắp xếp theo thời khóa biểu sẽ rất khó khăn. Nhưng bù lại học sinh lại theo được mạch kiến thức, như vậy rất tốt về mặt tiếp thu và nhà trường đã quyết định triển khai dạy theo chương, theo bài trong sách giáo khoa Khoa học tự nhiên.

Có thể hiểu, sách giáo khoa Khoa học tự nhiên lớp 6 có từng chương, ví dụ dạy hết môn Lý, rồi tiết sau đến môn Hóa, lúc này giáo viên Hóa sẽ dạy tiếp, rồi đến mạch kiến thức của môn Sinh thì giáo viên dạy môn Sinh lại tiếp tục dạy, như vậy việc xếp thời khóa biểu, phân công nhân sự rất vất vả. Nhưng là đầu cấp học nên ban giám hiệu nhà trường đã “ưu tiên” khối 6, còn khối 7-8-9 các thầy cô sẽ phải dạy nhiều tiết hơn.

Hiện nay, nhà trường chúng tôi thực hiện số hóa và việc ghi chép sổ sách theo hình thức online, việc chia thời khóa biểu như vậy khiến các thầy cô phải cập nhật liên tục và thường xuyên, nhưng học sinh học theo mạch kiến thức nối tiếp lại rất tốt. Việc ghi chép bài của học sinh cũng rất khoa học, một cuốn vở chia làm 3 phần nhưng vẫn đảm bảo liền mạch kiến thức Sinh, Lý, Hóa theo yêu cầu trong sách giáo khoa, và để được như vậy thì các thầy cô trong tổ Hóa, Sinh, Địa đã phải tính toán, thống nhất đưa ra được phương án này giúp thuận lợi cho học sinh”.

Dạy riêng 3 phân môn Khoa học tự nhiên sẽ không đạt yêu cầu đổi mới

Theo cô Châm: “Nếu triển khai dạy môn Khoa học tự nhiên theo kiểu 3 thầy cô dạy độc lập từng môn thì sẽ thuận lợi hơn rất nhiều cho thầy cô, nhưng học sinh sẽ không được tiếp thu liền mạch bởi các môn có sự liên quan. Còn nếu triển khai dạy theo cách mà ban giám hiệu đã cân nhắc thì sẽ thuận lợi trong việc tiếp thu, và thuận lợi khi các thầy cô làm đề cương ôn tập giữa kì hay cuối kì. Khi cuối kì chỉ có một bài tổng hợp điểm của 3 mạch kiến thức, nên nếu dạy tách riêng 3 môn học sinh sẽ rất vất vả.

Hiện tại, môn Khoa học tự nhiên vẫn có 3 thầy cô Lý, Hóa, Sinh cùng đảm nhiệm dạy nối tiếp theo từng chương, bởi nhân sự nhà trường vẫn chưa thể đáp ứng kịp, các thầy cô có bằng cấp chuyên môn là đơn môn, nên chúng tôi chưa thể phân công cho giáo viên đó dạy những môn ngoài chuyên môn đó, ví dụ chuyên môn của thầy cô là môn Lý thì không thể phân công giáo viên đó dạy môn Sinh nếu chưa đi học bồi dưỡng và có chứng chỉ theo quy định, cái khó là ở chỗ đó.

Theo tôi, tính đến giải pháp lâu dài cần chú ý đến hướng đào tạo chuyên môn cho đội ngũ giáo viên bởi những mục tiêu chính đặt ra cho lần này là dạy học theo định hướng phát triển năng lực và dạy tích hợp liên môn ở trung học cơ sở. Chính vì vậy ngay từ đầu năm chúng tôi đã lên danh sách các thầy cô cần được đi học bồi dưỡng chứng chỉ dạy Khoa học tự nhiên theo quy định, để sau này một thầy cô có thể dạy đảm bảo được cả 3 mạch kiến thức của môn học này.

Để chuẩn bị cho việc này, khi sinh hoạt nhóm chuyên môn tại trường, các thầy cô dạy Lý, Hóa, Sinh đều chia sẻ kinh nghiệm cũng như kiến thức chuyên sâu, đặc biệt khi làm đề cương ôn tập cho học sinh, các thầy cô cũng học hỏi rất nhiều nhưng đó mới là cái nhìn dưới góc độ giáo viên với nhau, truyền đạt kinh nghiệm giữa các thầy cô dạy Lý, Hóa, Sinh, nhưng về bồi dưỡng chuyên môn nghiệp vụ vẫn cần phải qua khóa đào tạo bài bản”

Cô Châm chia sẻ thêm: “Hiện tại các thầy cô dạy Lý, Hóa, Sinh của nhà trường vẫn chưa thể tham gia lớp bồi dưỡng chứng chỉ được bởi tình hình dịch bệnh phức tạp. Điều thứ 2 là năm nay lại triển khai đồng loạt các sách giáo khoa mới, các bộ môn chứ không riêng môn Khoa học tự nhiên, vì vậy các buổi tập huấn về phương pháp dạy học,…được đặt lên hàng đầu.

Những năm trước theo chương trình Giáo dục phổ thông cũ là dạy theo việc truyền thụ kiến thức cho học sinh, thầy cô cung cấp kiến thức. Nhưng bây giờ chương trình 2018 là dạy theo sự phát triển năng lực của học sinh, nên các cấp rất chú trọng việc tập huấn phương pháp dạy học mới cho các thầy cô, để đảm bảo được dạy phát triển theo năng lực.

Với các thầy cô trẻ thì việc tiếp thu phương pháp mới sẽ thuận lợi hơn, nhưng với những thầy cô đã dạy lâu năm, có kinh nghiệm nhưng để chuyển từ phương pháp dạy cung cấp kiến thức, sang dạy theo sự phát triển năng lực của học sinh thì cũng cần phải có thời gian để các thầy cô tiếp nhận và thay đổi dần dần, chứ không thể một sớm một chiều đã thích nghi ngay được.”.

Tùng Dương