Trong loạt bài viết này, chuyên gia về sinh sản và thụ tinh nhân tạo trên heo - Javier Gil Pascual, sẽ chỉ ra những khía cạnh quan trọng trong kích thích và kiểm tra lên giống, thụ tinh nhân tạo.
Để đạt được sự lên giống tốt cả ở heo nái cai sữa và hậu bị, cải thiện khả năng sinh sản và đạt được sự phát triển tối đa của giống heo đang sử dụng, tiếp tục là một thách thức đối với hầu hết các trang trại.
Việc thực hành quản lý liên quan đến việc lên giống và phát hiện động dục ở heo nái hậu bị, cùng với thụ tinh, là yếu tố quyết định sự thành công của trại sinh sản. Chúng ta sẽ bắt đầu loạt bài viết này về việc kích thích lên giống ở nái.
Kể từ ngày thứ nhất sau cai sữa, nếu heo nái được cai sữa vào buổi sáng, trong chiều hôm đó chúng cần được kích thích lên giống bởi heo nọc. Nên nhớ chúng ta có 2 mục tiêu cho việc này: cho nái tiếp xúc với nọc, và phát hiện lên giống. Nếu chúng ta không cho nái tiếp xúc với nọc vào ngày đầu tiên sau cai sữa, chúng ta sẽ không phát hiện được những con lên giống sớm.
Việc sử dụng nhiều con nọc khác nhau để kích nái là rất quan trọng, hãy cho heo nái tiếp cận với nhiều heo nọc khác nhau càng tốt. Một vấn đề rất thường gặp ở nhiều trang trại là thiếu heo nọc. Không có gì lạ khi có nhiều trang trại chỉ có một con heo nọc cho heo nái hậu bị và một con khác cho heo nái cai sữa. Cần phải thay nọc liên tục để tăng hứng thú tình dục của chúng. Lý tưởng là có các nhóm heo nọc từ 2, 3 hoặc nhiều con hơn để chúng có thể làm việc cùng một lúc. Thực hiện phát hiện lên giống vào buổi sáng và buổi chiều tại các trang trại theo lịch trình phù hợp là rất quan trọng. Đây cũng là một cách để thay đổi các heo nọc khác nhau.
Ánh sáng quan trọng như thế nào?
Rất quan trọng. Ở Tây Ban Nha đầy nắng, chúng tôi thường làm tối trang trại của mình bằng cách lắp đặt hệ thống làm mát trên cửa sổ. Có những trang trại mà ở đó hệ thống này khiến cho vấn đề lên giống lại trở nên tồi tệ hơn. Những nhà chăn nuôi ở các quốc gia nhiều mây tại Bắc Âu hiểu rõ tầm quan trọng của ánh sáng và họ lắp đặt đủ hệ thống chiếu sáng nhân tạo.
Việc sử dụng đèn huỳnh quang hoặc đèn LED đặt cách đầu heo nái 1 mét là một biện pháp tốt để đảm bảo cường độ ánh sáng và nó được khuyến nghị là tốt cho sự lên giống trở lại. Chúng ta phải đảm bảo cung cấp đủ 16 giờ ánh sáng trắng. Cần lưu ý không tính các bóng đèn vàng và bóng huỳnh quang khi bị bụi bẩn sẽ làm giảm giảm cường độ và thay đổi ánh sáng từ trắng sang màu vàng.
Dinh dưỡng ở heo nái sau cai sữa
Đây là khía cạnh rất quan trọng với heo nái. Kể từ sau cai sữa, heo nái cần được ăn càng nhiều càng tốt. Đây không phải là nhiệm vụ dễ dàng, một số con nái sẽ ăn nhiều hơn các con khác và chúng ta cần nhiều nỗ lực trong việc điều chỉnh khẩu phần, nhưng cần tuân theo khuyến cáo: trong giai đoạn cai sữa đến gieo tinh, heo nái cần ăn xấp xỉ một nửa lượng thức ăn của cuối giai đoạn nuôi con.
Kích thích heo nái hậu bị lên giống. Chúng ta cần lưu ý những gì?
Có rất nhiều điều cần lưu ý để khâu này có thể đạt thành công, nhưng một trong những yếu tố chính đó là, thiết lập thời điểm cố định cho heo nái hậu bị bắt đầu tiếp xúc với con nọc.
Sự kích thích này cần thực hiện khi nái hậu bị đạt 180 ngày tuổi. Một lỗi mà tôi thường bắt gặp tại các trại đó chính là, việc nuôi nái hậu bị đến 7,5 tháng tuổi, hoặc hơn, mà không cho chúng tiếp xúc với nọc một lần nào. Chất lượng của việc tiếp xúc này cũng rất quan trọng. Cũng như đối với heo nái cai sữa, nên cho hậu bị tiếp xúc trực tiếp với heo nọc ngày hai lần với những con nọc khác nhau.
Việc tiếp xúc trực tiếp với heo nọc được khuyến nghị áp dụng cho heo nái hậu bị. Thực hiện việc này sẽ giúp tăng số heo nái hậu bị lên giống trong ba tuần đầu sau khi tiếp xúc với nọc.
Ở những trại mà heo khó lên giống, cần mang heo nái hậu bị đến với heo nọc, thay vì dẫn heo nọc tiếp xúc với heo nái. Trong các trường hợp này, cần sử dụng heo nọc có kích thước và độ tuổi phù hợp, khoảng hơn 10 tháng tuổi và động dục mạnh, nhưng không quá 1,5 tuổi, tránh gây sợ, tổn thương cho nái hậu bị.
Sau 40 ngày kể từ lần tiếp xúc đầu tiên với heo nọc, cần loại bỏ những heo nái hậu bị không lên giống. Không nên sử dụng phương pháp điều trị nội tiết tố trong những trường hợp này để tránh trộn lẫn những con nái khó lên giống vào đàn sinh sản vì chúng có thể sẽ gặp những khó khăn tương tự sau cai sữa. Việc loại bỏ này rất cần thiết trong các đàn hạt nhân, vì nếu không, heo nái ông bà [GP] sẽ di truyền nhược điểm này cho con cháu. Với sự kích thích thích hợp vào khoảng 180 ngày tuổi, hầu hết heo nái hậu bị sẽ lên giống trong khoảng 200 - 220 ngày tuổi.
Tôi khuyên bạn nên đưa heo nái vào trong chuồng cá thể sau khi phát hiện ra những dấu hiệu lên giống đầu tiên. Heo nái hậu bị sẽ giảm ăn trong một vài ngày, nhưng sau khi thích nghi, lượng thức ăn tiêu thụ có thể được tăng lên một lượng vừa đủ trong 15 ngày cuối cùng, trước lần lên giống tiếp theo, đảm bảo tỷ lệ rụng trứng tốt và chất lượng trứng khi được thụ tinh.
Việc kích thích lên giống chính xác, cả ở heo nái và heo nái hậu bị, là bước quan trọng đầu tiên để có năng suất sinh sản tốt. Trong bài viết sau chúng tôi sẽ đề cập đến bước thứ hai: phát hiện lên giống.
28/04/2020 | An Nga
NGUYÊN NHÂN VÀ CÁCH ĐIỀU TRỊ CHẬM LÊN GIỐNG TRÊN HEO NÁI.
Chậm động dục hay chậm lên giống là vấn đề thường hay gặp nhất trong chăn nuôi heo sinh sản kể cả trong chăn nuôi nông hộ hay trang trại làm tăng chi phí chăn nuôi và làm giảm lợi nhuận của người nuôi.
Đối với heo nái hậu bị trên 8 tháng, trọng lượng 95 - 120kg mà chưa thấy lên giống được xem là chậm lên giống.
Đối với heo nái rạ sau khi cai sữa heo con, heo nái có biểu hiện lên giống trở lại vào ngày thứ 4 - 7 [chiếm 85 - 90%]. Nếu 10 ngày sau khi cai sữa heo con, không thấy heo nái lên giống, xem như chậm lên giống. Mỗi chu kỳ lên giống của heo trung bình từ 18 - 21 ngày.
1. Nguyên nhân
a, Nguyên nhân bên trong
- Rối loạn di truyền, đột biến di truyền do sự tương tác và kết hợp gen không bình thường sẽ dẫn tới vô sinh. Những lợn vô sinh do di truyền thường bị khuyết tật cơ quan sinh dục hay tuyến sinh dục phát triển không đầy đủ. Những rối loạn chức năng của cơ quan sinh dục là nguyên nhân trực tiếp gây nên vô sinh hoặc chậm lên giống.
- Mất cân bằng nội tiết như: Giảm tiết FSH sẽ dẫn đến giảm tiết estrogen. Từ đó làm cho gia súc cái không có biểu hiện động dục. Thể vàng lưu tiếp tục tiết progesterone sẽ kìm hãm sự phát triển của các noãn. Kết quả cũng làm cho heo nái mất chu kỳ động dục.
- Buồng trứng có u nang chèn ép sự phát triển của các bao noãn, dẫn đến mất động dục kéo dài hay vĩnh viễn. Heo nái bị u nang buồng trứng sẽ không mang thai.
- Tỷ lệ FSH/LH không thích hợp sẽ gây trở ngại cho sự rụng trứng. Thông thường khi hàm lượng LH quá thấp, heo nái có biểu hiện động dục quá mức, liên tục, kéo dài. Đa số các trường hợp này thường không thụ thai sau khi phối.
- Heo nái sau khi đẻ đôi khi rối loạn hormon trong cơ thể, đây là một trong những nguyên nhân dẫn đến hiện tượng chậm động dục sau khi cai sữa.
b, Nguyên nhân bên ngoài:
- Dinh dưỡng khi nuôi con, lứa đẻ, khí hậu, mùa trong năm, thời gian nuôi con, bệnh tật là những nguyên nhân gây tác động mạnh đến chức năng sinh sản của heo nái.
- Thức ăn bị nấm mốc, khẩu phần thức ăn mất cân đối, giá trị dinh dưỡng kém, lượng thức ăn cung cấp cho heo không thực hiện đúng quy trình theo từng giai đoạn nuôi, tác động đến quá trình sinh trưởng gây xáo trộn sinh lý.
- Heo ở giai đoạn 50-90kg cho ăn lượng thức ăn nhiều, khẩu phần ăn nhiều chất bột, đường sẽ làm cho heo mập, nhiều mỡ. Những heo nái quá mập thì sự hình thành các tế bào trứng có thể vẫn tiếp tục nhưng quá trình rụng trứng không xảy ra do buồng trứng bị bao bọc một lớp mỡ dày đặc. Ngoài ra có ý kiến cho rằng các kích thích tố sinh dục dạng steroid đã bị hấp thu vào mỡ của heo nái. Từ đó gây ra triệu chứng chậm động dục.
- Khẩu phần thiếu đi một số dưỡng chất cho quá trình thành thục, như: vitamin, khoáng vi lượng, đạm nhất là vitamin A, D, E sẽ làm cho buồng trứng chậm phát triển và làm chậm quá trình động dục ở heo.
- Khẩu phần quá thừa protein làm cho gan và thận phải tích luỹ protein quá nhiều, hậu quả là gây mất cân bằng, làm cản trở việc chuyển hoá hormon sinh dục, giảm sinh sản. Ngược lại, khẩu phần quá thiếu protein có thể ức chế chức năng nội tiết của thuỳ trước tuyến yên, khi FSH và LH tiết ra không đầy đủ sẽ làm cho heo nái không động dục hoặc chậm động dục.
- Các stress do môi trường và những tác động khác, như: nhiệt độ chuồng nuôi quá cao, quá lạnh; thời gian nuôi con kéo dài; diện tích chuồng chật hẹp, heo không được thường xuyên đi lại vận động sinh ra béo mập, cơ quan sinh dục kém phát triển … Những tác động này làm rối loạn quá trình điều tiết các hormon, trong đó có hormon sinh dục. Do đó quá trình lên giống cũng bị đình trệ.
- Do lai tạo đồng huyết, cận huyết dẫn đến giống heo bị thoái hóa, chậm sinh, vô sinh. Heo nái có chửa sẽ khó đẻ, thai yếu và dễ sinh ra các quái thai...
- Sự hao mòn của cơ thể heo nái trong quá trình nuôi con là nguyên nhân gây chậm động dục. Sự hao mòn này tăng dần từ lứa 1-5, sau đó giảm xuống đến các lứa sau. Trong một lứa, sự hao mòn heo mẹ phụ thuộc vào lứa đẻ, số con trong lứa, thời gian cai sữa muộn [50-60 ngày] và dinh dưỡng.
- Tuổi và lứa đẻ: heo nái tơ và nái đẻ lứa 1,2 thì tỷ lệ động dục trong tuần đầu sau cai sữa là 45-60%. Trong khi heo nái rạ trên 2 lứa chiếm tỷ lệ động dục trên 80%. Đôi khi thời gian động dục sau cai sữa kéo dài do mất cân bằng kích thích tố, nguyên nhân hoàng thể lưu hay noãn chưa kịp chín.
- Dinh dưỡng cho heo nái nuôi con và sau khi cai sữa có ảnh hưởng đến khả năng động dục và thụ thai; heo nái có thể trạng lý tưởng sẽ có tỷ lệ động dục cao hơn heo mập mỡ. Thông thường, giảm mức protein thô từ 16% xuống 12% trong khẩu phần heo nái sau cai sữa sẽ làm giảm thời gian động dục [4,6 ngày so với 3,3 ngày]; giảm tỷ lệ sống của phôi và tăng thời gian động dục sau cai sữa.
- Thời gian động dục có thể biến động tuỳ thuộc thời gian nuôi con dài hay ngắn. Khi heo con cai sữa lúc 3-5 tuần tuổi hoặc trễ hơn. Heo nái thường động dục trong 1 tuần sau cai sữa; ngược lại thời gian động dục sẽ dài hơn nếu heo nái cai sữa quá sớm.
- Nguyên nhân do bệnh lý: Do heo bị viêm tử cung mãn tính, nhiễm bệnh truyền nhiễm hay bệnh đường sinh dục, bệnh tai xanh; bệnh thai gỗ, xoắn khuẩn khỏi bệnh nhưng tổn thương trên tử cung; do tác động cơ học [bị tổn thương đường sinh dục do can thiệp trong trường hợp heo nái đẻ khó],… ảnh hưởng đến sự phân tiết hormon, viêm buồng trứng, viêm niêm mạc tử cung gây chậm động dục.
2. Khắc phục:
* Chọn heo làm giống:
Người nuôi nên chọn giống heo có đặc điểm sinh lý sinh sản cao như heo Yorkshire, Landrace, York-Land, không nên chọn giống hướng thịt. Ngoài ra, ở giai đoạn nuôi hậu bị phải thực hiện tốt khâu phòng bệnh bằng vaccine và loại bỏ những con kém phát triển, mắc bệnh truyền nhiễm, …
* Chăm sóc quản lý:
- Khẩu phần ăn phải đảm bảo cân đối hàm lượng dưỡng chất: đạm, khoáng, vitamin nhất là vitamin E; thức ăn không bị nấm mốc. Bổ sung thức ăn giàu khoáng, vitamin A, D, E có nhiều trong tôm, cua, bí đỏ, hạt nảy mầm, rau xanh, ... Ngoài ra, khẩu phần ăn không những đảm bảo đầy đủ dưỡng chất mà còn phải đủ số lượng phù hợp theo từng giai đoạn nuôi, từng thể trạng để giúp heo phát triển tốt nhất.
Đối với heo nái hậu bị: Giai đoạn 20-50kg thể trọng cho ăn tự do đảm bảo cơ thể heo phát triển toàn diện về thể chất; giai đoạn heo > 50kg đến heo lên giống lần đầu phải khống chế khẩu phần ăn [cho ăn hạn chế 2 - 2,5 kg/con/ngày] để heo phát triển thể trạng cân đối [không quá ốm và không quá mập]. Tiêm VIGANTOL -E khi heo đạt 75 - 80kg sẽ giúp heo hoàn thiện bộ phận sinh dục. Cho heo tiếp xúc với heo đực hoặc heo nái lạ đang lên giống để kích thích heo lên giống.
Đối với heo nái rạ: Nên cai sữa heo con ở giai đoạn từ 26 - 35 ngày tuổi; trước cai sữa 1 ngày giảm ½ khẩu phần ăn, ngày cai sữa không cho ăn, ngày thứ 2 cho ăn 1,5kg/ngày/con và sang ngày thứ 3 - 10 cho ăn 2,5 - 3 kg/con với mục đích giảm khả năng mắc bệnh viêm vú và tạo stress kích thích nái mau lên giống. Ngoài ra, trước cai sữa nên tiêm 1 liều vitamin VIGANTOL -E cho heo nái; cho heo nái tiếp xúc với heo nọc từ ngày đầu cai sữa.
- Theo dõi chặt chẽ việc phát hiện heo lên giống vì heo có thể lên giống yếu, biểu hiện không rõ làm việc phát hiện khó hơn bình thường.
- Bệnh lý: Phòng và điều trị triệt để bệnh viêm tử cung, bệnh trên đường sinh dục, trong khâu đỡ đẻ trường hợp cần can thiệp thì phải sát trùng tay, dụng cụ thật kỹ, thao tác phải nhẹ nhàng tránh gây tổn thương bộ phận sinh dục heo nái [sau đó nên dùng thuốc kháng sinh tiêm cho nái để ngăn ngừa viêm tử cung].
* Sử dụng biện pháp kích thích heo lên giống:
- Biện pháp gây stress cho heo: Nhốt nhiều heo nái lạ cùng ô chuồng, cho tiếp xúc với heo nọc ngày 2 lần vào lúc trời mát [30 phút/lần]; ngưng cung cấp thức ăn cho heo từ 1 - 1,5 ngày nhằm gây stress cho heo. Thông thường heo nái sẽ lên giống sau 7 - 15 ngày sau khi gây stress. Khi heo lên giống ta có thể phối giống liền cho heo.
- Bổ sung thêm vitamin và khoáng chất thiết yếu cho heo nái, đặc biệt là những loại cần thiết cho sự phát triển của buồng trứng và các tuyến nội tiết.
+ Bio Selen E : 100GR cho 01 heo nái trong 3 ngày [ cho ăn liên tục 10 - 15 ngày ]
+ VIGANTOL -E 5ml/ 01 heo nái liên tục 4-5 ngày [ VIGANTOL-E là hỗn hợp nhiều loại vitamin A, D, E do công ty Bayer - CH Liên Bang Đức nghiên cứu và sản xuất, với thành phần và tá dược chất dẫn đặc biệt nên tạo hiệu quả vượt trội so với các sản phẩm khác ]
+ Catosal [ Hoặc Bio Metasal ] 10ml/ 01 heo nái [ 3 lần 1 tuần ] trong 2 tuần
- Sau khi đã áp dụng biện pháp gây stress mà heo chưa lên giống [do heo kém phát triển về sinh lý] nên can thiệp bằng cách tiêm hormon kích dục cho heo lên giống:
* Đối với heo hậu bị tiêm: OESTRADIOL 3-5 ml/nái. Sau khi tiêm hormon kích dục heo sẽ lên giống sau 3 -4 ngày. Khi heo lên giống không nên phối mà phải chờ heo lên giống lại chu kỳ sau mới phối.
* Đối với heo nái rạ tiêm: HAN-PROST [0.7ml/nái]; sau 3 ngày tiêm GONA-ESTROL [Dưới 100 kg: 4 ml. Trên 100 kg: 8 ml]
Nếu thực hiện 2 biện pháp can thiệp trên mà heo không lên giống chúng ta nên bán loại để đảm bảo hiệu quả kinh tế trong chăn nuôi.